“Quốc hội phải đi trước một bước về thể chế, để mở đường, kiến tạo, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc; tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp thì đất nước mới có thể phát triển được”, nhấn mạnh của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tại hội nghị quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Quốc hội lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 diễn ra chiều ngày 1/11 vừa qua.

Với tinh thần đó, nửa cuối nhiệm kỳ Quốc hội khoá XV ghi nhận một không khí sôi động trong công tác cải cách thể thế, với việc ban hành, sửa đổi các luật, nghị quyết theo hướng khung nhằm thiết lập các nguyên tắc, quy tắc chung; tạo khuôn khổ pháp lý để các văn bản dưới luật có thể chi tiết hóa, hướng dẫn cụ thể hơn; giúp pháp luật có tính linh hoạt và thích ứng cao hơn với thực tiễn thay đổi.

Đặc biệt, những vấn đề cấp bách, đang gây phiền hà lớn với người dân, doanh nghiệp được giải quyết ngay bằng một luật sửa nhiều luật, những nghị quyết thí điểm. Điển hình như Nghị quyết số 171 về thí điểm thực hiện dự án nhà ở thương mại thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất hoặc đang có quyền sử dụng đất.

“Nhiều nhà đầu tư phải cố gắng vẽ dự án sao cho dính 1m2 đất ở,” đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) nói tại phiên thảo luận hội trường kỳ họp thứ 6 (tháng 11/2023), phản ánh một rào cản thực tế khiến nhiều dự án không thể triển khai. Theo quy định tại các luật liên quan hiện hành, doanh nghiệp muốn phát triển dự án nhà ở thương mại buộc phải chờ Nhà nước giao đất hoặc cho thuê đất để xây dựng. Trường hợp doanh nghiệp tự phát triển dự án nhà ở thương mại nhỏ hơn mà không có sự can thiệp của Nhà nước, doanh nghiệp phải sở hữu hoặc nhận chuyển nhượng đất ở hoặc đất ở và đất khác.

Trước tình trạng nhiều dự án bị “đóng băng" vì không đáp ứng điều kiện xây dựng trong khi nhu cầu nhà ở của người dân vẫn rất cao, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 171 tại kỳ họp thứ 8 (tháng 11/2024) nhằm bổ sung phương thức tiếp cận đất đai, tháo gỡ khó khăn cho các dự án nhà ở thương mại. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 1/4/2025 và kéo dài trong 5 năm, thí điểm cho phép các doanh nghiệp nhận chuyển nhượng đất nông nghiệp và một số loại đất phi nông nghiệp khác để thực hiện dự án nhà ở thương mại. Việc này phải đáp ứng các điều kiện chặt chẽ về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và được sự phê duyệt của địa phương.

Trao đổi với Mekong ASEAN, ông Nguyễn Quốc Hiệp - Chủ tịch HĐQT GP Invest, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) đánh giá cao Nghị quyết 171, thể hiện phản ứng linh hoạt của Quốc hội trước thực tiễn cuộc sống. “Sau khi chính thức triển khai Nghị quyết 171, nhiều chủ đầu tư đã nộp đơn xét duyệt dự án, nhất là tại hai thành phố lớn Hà Nội và TP HCM. Để có kết quả thực tế tất nhiên còn cần thời gian vì trình tự, thủ tục nhưng tôi kỳ vọng nhiều dự án gặp vướng mắc ở vấn đề đất ở sẽ được tháo gỡ để đi vào xây dựng, giúp có thêm nguồn cung cho thị trường,” ông Hiệp nói.

Nhận định công tác xây dựng pháp luật ngày càng gắn liền với thực tiễn, Chủ tịch VACC cho biết Quốc hội, các đại biểu Quốc hội đã nắm bắt sát hơn tâm tư, nguyện vọng của người dân, doanh nghiệp. Ông lấy ví dụ như với Luật Đất đai năm 2024. Mặc dù đã trải qua nhiều kỳ họp, xem xét kỹ càng mới được thông qua nhưng đây là luật lớn, có tác động sâu rộng đến tất cả các đối tượng trong xã hội nên khi đi vào thực tế vẫn còn nhiều vướng mắc, nhất là vấn đề giá đất, bồi thường, tái định cư. Vì vậy tại kỳ họp thứ 10 này, dự kiến Chính phủ sẽ trình Quốc hội xem xét nghị quyết về cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn trong thi hành Luật Đất đai.

“Điều này cho thấy các cơ quan của Chính phủ, Quốc hội đã lắng nghe, nắm bắt được thực tế dù Luật Đất đai năm 2024 đi vào cuộc sống chưa lâu,” ông Nguyễn Quốc Hiệp nêu nhận định.

Ngoài Luật Đất đai năm 2024, Nghị quyết 171, Quốc hội khoá XV đã ban hành, sửa đổi hàng loạt luật có liên quan sát sườn đến hoạt động của doanh nghiệp, như Luật Nhà ở, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Đấu thầu, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, Luật, Luật Thuế giá trị gia tăng, Luật Doanh nghiệp… Với tinh thần đổi mới, các luật về sau ngày càng được thiết kế ngắn gọn, bao quát hơn, thể hiện sự phân cấp, phân quyền mạnh hơn cho Chính phủ để linh hoạt điều chính với thực tiễn. Ở phía Chính phủ, việc phân cấp, phân quyền, cắt giảm thủ tục hành chính cũng được đẩy mạnh, qua đó hành lang pháp lý ngày càng thông suốt và tạo kết quả rõ nét trong giải quyết các vấn đề tồn đọng.

Theo báo cáo của Chính phủ trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 10, tính đến hết tháng 9/2025, đã cắt giảm, đơn giản hóa 3.241 quy định kinh doanh; cắt giảm, đơn giản hóa 1.033 thủ tục hành chính, giấy tờ công dân; phân cấp 490 thủ tục hành chính; thực hiện phân cấp, phân quyền, phân định thẩm quyền từ trung ương cho cấp tỉnh với 748 thủ tục hành chính, cấp xã với 268 thủ tục hành chính. Từng bước xóa bỏ cơ chế “xin - cho”, tiết giảm chi phí tuân thủ cho người dân, doanh nghiệp.

12 dự án, doanh nghiệp thua lỗ và các dự án năng lượng quan trọng tồn đọng kéo dài được giải quyết, như các dự án Nhà máy điện Sông Hậu 1, Long Phú 1, Thái Bình 2, BOT Vân Phong 1, Nhà máy lọc dầu Nghi Sơn, điện khí Ô Môn, mỏ khí Lô B… Tháo gỡ vướng mắc, đưa vào sản xuất, kinh doanh gần 1.200 dự án với tổng giá trị 675.000 tỷ đồng. Chính phủ đang tiếp tục chỉ đạo rà soát, phân loại, đề xuất các cấp có thẩm quyền tiếp tục xử lý gần 3.000 dự án các loại với tổng vốn hàng triệu tỷ đồng và quy mô sử dụng đất hàng trăm nghìn ha.

Theo đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân (Phó Chủ tịch Hội doanh nhân tư nhân Việt Nam, Chủ tịch HĐQT CTCP Halcom Việt Nam), vẫn còn một số vướng mắc về mặt thể chế cần được giải quyết. Tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội dự kiến sẽ xem xét thông qua 49 luật và 4 nghị quyết - số lượng nội dung lập pháp lớn nhất từ đầu nhiệm kỳ khóa XV. Trong đó, có nhiều luật liên quan đến hoạt động doanh nghiệp như Luật Phá sản (sửa đổi); Luật Thương mại điện tử; Luật Đầu tư (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm...

“Kỳ họp này kỳ vọng sẽ giải quyết được số lượng lớn các vướng mắc thực tiễn nhưng vẫn chưa thể hết được. Như Nghị quyết 198 về cơ chế, chính sách đặc biệt phát triển kinh tế tư nhân có quy định hỗ trợ lãi suất cho các doanh nghiệp ESG (tiêu chuẩn Môi trường, Xã hội và Quản trị - PV), nhưng tiêu chí như thế nào được phân định là ESG thì Việt Nam chưa có khung pháp lý. Hay như trong lĩnh vực năng lượng, đang còn 173 dự án chưa được xử lý, vượt quá thẩm quyền của EVN và Bộ Công Thương. Chúng ta phải có quy trình xử lý cho các vấn đề như vậy để không xảy ra tình trạng ‘đá bóng qua lại’,” ông Huân nêu vấn đề khi trao đổi với Mekong ASEAN.

Theo vị đại biểu, xã hội luôn vận động và thực tế luôn nảy sinh những vấn đề mới cần giải quyết. Vì vậy, ông ủng hộ cao quan điểm của Tổng Bí thư Tô Lâm là muốn luật tuổi thọ cao thì phải chuyển từ tư duy quản lý sang kiến tạo phát triển. “Luật là khung, không nên quy định chi tiết. Tôi cho rằng tư duy kiến tạo phải thực sự thể hiện ngay ở công tác làm luật,” ông Huân nêu quan điểm.

Thủ tướng Phạm Minh Chính, trong buổi thảo luận tổ chiều ngày 4/11 cho biết, thể chế vừa là động lực, vừa là nguồn lực và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Vì vậy phải chuyển đổi trạng thái trong công tác xây dựng pháp luật, tinh thần là không chỉ phục vụ quản lý mà còn kiến tạo phát triển, bỏ tư duy "không quản được thì cấm". “Việc xây dựng pháp luật phải xuất phát từ thực tiễn, bám sát thực tiễn, tôn trọng thực tiễn và lấy thực tiễn làm thước đo; đổi mới, đột phá, cạnh tranh được với thế giới; đồng thời phải sát với tình hình, bảo đảm hiệu quả, hướng tới mục tiêu đã xác định, giải quyết được những bài toán rất cụ thể mà thực tiễn đặt ra,” Thủ tướng nhấn mạnh.

Tinh thần kiến tạo, bám sát thực tiễn trong công tác làm luật đã được lãnh đạo Đảng, Nhà nước nhiều lần khẳng định. Phát biểu trước Quốc hội khi gợi mở một số nhóm nội dung để các đại biểu cùng trao đổi, đóng góp ý kiến vào dự thảo Văn kiện trình Đại hội Đảng XIV vào chiều ngày 4/11 vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm nêu rõ yêu cầu: “Chúng ta phải hướng tới hệ thống pháp luật dễ nhớ, dễ hiểu, dễ thực hiện. Câu chữ trong luật phải ngắn gọn, rõ nghĩa, không đánh đố, không để lại khoảng mờ cho sự lạm dụng hay né tránh. Chính sách ban hành ra phải đo được tác động, kiểm soát được rủi ro, đặc biệt là phải tạo thuận lợi chứ không tạo thêm thủ tục. Một đạo luật tốt không phải là đạo luật viết hay, mà là đạo luật đi được vào cuộc sống”.

Cả hệ thống chính trị đang vào cuộc quyết liệt trong công tác hoàn thiện thể chế theo hướng khoa học, hiện đại và giải phóng mọi nguồn lực. Đại biểu Nguyễn Quang Huân và Chủ tịch GP Invest Nguyễn Quốc Hiệp cùng bày tỏ mong muốn khi thể chế đã được tháo gỡ, việc triển khai thực hiện cũng được đẩy mạnh song hành. Vai trò kiểm tra, giám sát của Quốc hội cần được phát huy hơn nữa nhằm đảm bảo các quyết sách đi vào cuộc sống thực chất và hiệu quả. Đặc biệt, hai vị doanh nhân bày tỏ kỳ vọng lớn vào việc triển khai Nghị quyết 198 - “đòn bẩy” cho kinh tế tư nhân phát triển lớn mạnh.