Chia sẻ tại Diễn đàn “Khởi động xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn của Việt Nam” ngày 28/6, bà Caitlin Wiesen, Trưởng đại diện thường trú Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam nhận định, một cuộc khủng hoảng chập 3 đang diễn ra trên hành tinh, đó là: tình trạng khẩn cấp về khí hậu, ô nhiễm môi trường và tổn thất về đa dạng sinh học.
Bà Caitlin Wiesen cho rằng quá trình chuyển đổi kinh tế tuần hoàn không thể thiếu sự thay đổi tư duy một cách căn bản về hệ thống năng lượng, vấn đề sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên và nguồn vốn xã hội.
Trên cơ sở đó, đại diện UNDP đưa ra 5 khuyến nghị để Việt Nam thúc đẩy nhanh chóng quá trình phát triển kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi mô hình tăng trưởng đưa phát thải ròng về 0.
Lên chương trình khung cho một mục tiêu mới: 'Sự phục hồi kinh tế xanh'
Giải pháp đầu tiên bà Caitlin Wiesen nhắc tới là yêu cầu cần có một khung chương trình mới hướng tới phục hồi xanh từ Covid-19.
Theo nghiên mới nhất của UNDP, GDP tạo ra từ kinh tế biển sẽ cao hơn 34% so với kịch bản thông thường vào 2030 (tương ứng 23,5 tỷ USD) nếu áp dụng “kịch bản xanh và bền vững”. Tổng thu nhập quốc dân của những người làm nghề biển sẽ cao hơn 77,9% (hay 7.100 USD).
Trong đó, doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp công nghệ, cung cấp vốn, con người và vốn tài chính. Để Việt Nam tiếp tục là điểm đến hấp dẫn về FDI, việc chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn là rất quan trọng. Đầu tư quốc gia có thể gắn với chuyển đổi năng lượng tái tạo, điện gió đất liền và ngoài khơi.
Bên cạnh đó, tầm quan trọng của nền kinh tế biển, kinh tế xanh dương sẽ đem lại những kết quả tốt đẹp hơn so với việc chúng ta không thay đổi khi đất nước áp dụng kịch bản kinh tế biển xanh. Đồng thời cũng đem lại nhiều công ăn việc làm cho người lao động làm ngành nghề về kinh tế biển.
Giảm nhiên liệu hóa thạch và tăng cường năng lượng tái tạo
Trên cơ sở chi phí năng lượng tái tạo đã giảm 89% trong 10 năm qua và năng lượng mặt trời hiện là nguồn cung cấp điện rẻ nhất và có tiềm năng rất lớn, chỉ trong vòng 5 năm, Việt Nam đã mở rộng quy mô công suất năng lượng mặt trời từ gần như không có vào năm 2017 lên hơn 16.000 MW vào năm 2022, vượt xa các mục tiêu quốc gia.
Đại diện UNDP đánh giá, Việt Nam cũng có tiềm năng điện gió phong phú, đặc biệt là gió ngoài khơi, với hơn 3.200 km bờ biển. Trong hai năm 2022 và 2023, chỉ riêng tại Sóc Trăng dự kiến sẽ có 20 dự án điện gió được lắp đặt.
Bà Caitlin Wiesen khuyến nghị Việt Nam giải quyết những vấn đề về tiếp cận tài chính dài hạn, để tạo điều kiện cho các nhà đầu tư, tạo thuận lợi cho việc thu hút vốn đầu tư xanh của nước ngoài.
Bà Caitlin Wiesen, Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam
“Việt Nam cũng phải đối mặt với một số thách thức kỹ thuật: hệ thống kết nối và truyền tải, lưới điện hiện tại không đủ công suất để đối phó với sự biến động của việc sản xuất năng lượng tái tạo từ tất cả các trang trại năng lượng mặt trời và gió. Đồng thời, cần đầu tư vào khả năng lưu trữ của năng lượng tái tạo để tích trữ năng lượng, việc sử dụng nguồn năng lượng khác cũng cần công nghệ mới”.
Thúc đẩy các thành phố và đô thị thông minh, tuần hoàn
Trong 30 năm qua tỷ lệ đô thị hóa của Việt Nam đã tăng gấp đôi lên 38%, ước tính tỷ lệ này sẽ là 57% vào năm 2050. Đại diện UNDP cho rằng việc xây dựng một lộ trình kinh tế tuần hoàn cụ thể vẫn chưa được hiện thực hoá. Các địa phương cần tiếp tục xây dựng hướng dẫn và giải pháp để thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2021 - 2026.
Ở các đô thị, thành phố, vai trò của giao thông vận tải xanh, đặc biệt là với sự gia tăng của các loại xe điện là rất quan trọng, đem lại cơ hội di chuyển, giảm thiểu carbon, giảm ô nhiễm không khí cục bộ và cải thiện chất lượng cuộc sống. UNDP cho rằng chuyển sang các phương tiện cơ điện có thể là một trong những cơ hội lớn nhất để hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang phát thải ròng bằng “0” đồng thời mang lại lợi ích đáng kể cho nền kinh tế và hỗ trợ cho xã hội.
Thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ bền vững
Giải pháp thứ 3 của UNDP xuất phát từ thực tế 45% lượng khí thải liên quan đến tiêu dùng và thải bỏ, tiêu thụ và chất thải vật liệu đang gây hại cho môi trường. Áp lực trong việc tham gia vào các hoạt động vì khí hậu đã khiến các doanh nghiệp phải chủ động áp dụng các mục tiêu dựa trên khoa học, tương thích với các mục tiêu về phát thải ròng tới năm 2050.
Lấy ví dụ, hơn 3.000 doanh nghiệp và tổ chức tài chính đã kết hợp các mục tiêu dựa trên khoa học để giảm lượng khí thải của họ phù hợp với khoa học khí hậu, bà Caitlin Wiesen chỉ ra, các công ty đang tham gia mạnh mẽ hơn vào việc phát triển chuỗi cung ứng bền vững để cung cấp các sản phẩm xanh và đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng.
Ngoài ra, các sáng kiến như Chiến dịch Cuộc đua về “0”, Dự án Công bố Các-bon (CDP) và EcoVadis đã thúc đẩy các công ty minh bạch hơn về lượng khí thải của họ trong chuỗi cung ứng từ việc mua tư liệu sản xuất đến xử lý cuối đời các sản phẩm đã bán ra thị trường.
Đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau
Giải pháp cuối cùng được đại diện UNDP nhấn mạnh, là quá trình chuyển đổi kinh tế tuần hoàn cần sự tham gia của tất cả mọi người, tất cả mọi người đều phải là đối tượng hưởng lợi.
Bà Caitlin Wiesen, Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam
“Kinh tế tuần hoàn bản thân nó không phải là cứu cánh, mục đích cuối cùng, mà là hành trình để chúng ta cùng chung tay để thực hiện các mục tiêu trong Chương trình nghị sự 2030. Lộ trình hướng đến kinh tế tuần hoàn phải hướng đến nhu cầu căn bản của con người trong việc thực hiện kinh tế tuần hoàn như việc tạo ra những công ăn việc làm thoả đáng”.
“Vấn đề chính thức hoá những khu vực kinh tế phi chính thức, đặc biệt là sự tham gia của lao động nữ cần được chú trọng. Chúng tôi cũng đã và đang thực hiện các dự án để tạo ra những việc làm trong các chuỗi giá trị chất thải, đồng thời triển khai thí điểm các dự án giảm thiểu nhựa trong lĩnh vực thủy sản, với sự hỗ trợ tài chính của Chính phủ Na Uy”, bà Caitlin Wiesen, Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam nhấn mạnh.
