Tháo gỡ 'điểm nghẽn' cho logistics đường sắt Việt - Trung bằng hạ tầng và chính sách

Chiều tối 12/3, tại Hà Nội, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) phối hợp Sở Thương mại Quảng Tây tổ chức Hội nghị Hợp tác logistics đường sắt Việt Nam - Trung Quốc với chủ đề "Mở trang mới cho hợp tác logistics đường sắt Việt Nam - Trung Quốc".

Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của tỉnh Quảng Tây

Phát biểu khai mạc hội nghị, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, nhấn mạnh, sự kiện này là dấu mốc quan trọng trong việc triển khai Bản ghi nhớ (MOU) về thúc đẩy khai thác tuyến vận tải container đường sắt quốc tế Việt Nam - Trung Quốc được ký kết vào tháng 12/2024 giữa Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương Việt Nam) và Sở Thương mại Quảng Tây (Trung Quốc).

"Đây là kết quả của nỗ lực hợp tác bền chặt giữa hai bên, đồng thời thể hiện quyết tâm chung trong việc phát triển vận tải đường sắt xuyên biên giới, nhằm tối ưu hóa chuỗi cung ứng và thúc đẩy thương mại song phương," ông Hải nói.

Cũng theo ông Trần Thanh Hải, trong những năm qua, tỉnh Quảng Tây đóng vai trò quan trọng trong quan hệ thương mại giữa hai nước. Theo thống kê của Hải quan Trung Quốc, năm 2024, kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Quảng Tây và Việt Nam đạt 41,6 tỷ USD, tăng 15,4% so với năm 2023. Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Quảng Tây trong 26 năm liên tiếp. Kim ngạch xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và Quảng Tây chiếm trên 95% tổng kim ngạch trao đổi hàng hóa qua các cửa khẩu biên giới đất liền giữa Việt Nam và Trung Quốc.

"Hệ thống logistics đường sắt, với ưu điểm về tính ổn định, chi phí hợp lý và khả năng vận chuyển khối lượng hàng hóa lớn, đang ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc kết nối các trung tâm sản xuất và tiêu thụ của hai nước. Chính phủ Việt Nam đang nỗ lực đầu tư, nâng cấp hạ tầng đường sắt, thúc đẩy kết nối đường sắt liên vận quốc tế để góp phần nâng cao năng lực logistics, hỗ trợ cho hoạt động xuất nhập khẩu".

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương

Sản lượng chuyến tàu Việt - Trung cao kỷ lục

Về phía Trung Quốc, ông Lý Kiến Lương, Phó Giám đốc Sở Thương mại Quảng Tây khẳng định, năm 2024, Quảng Tây đã phát huy tối đa lợi thế về vị trí địa lý là kết nối đất liền và biển với các nước ASEAN, và mối quan hệ hợp tác kinh tế - thương mại với Việt Nam đã đạt được những bước tiến mới. Quảng Tây vững vàng đứng thứ hai trong số các tỉnh Trung Quốc về hợp tác thương mại với Việt Nam, trong đó quy mô xuất khẩu đứng đầu.

Về cấu trúc thương mại, sản phẩm điện tử, nông sản và sản phẩm dệt may cũng như các mặt hàng khác đã trở thành mặt hàng chủ yếu trong hoạt động thương mại giữa hai bên. Việt Nam đã trở thành thị trường lớn nhất của Quảng Tây xuất khẩu kính quang điện và là thị trường lớn thứ hai của Quảng Tây xuất khẩu tấm pin năng lượng mặt trời.

Mặt khác, Quảng Tây đã trở thành cửa ngõ và trung tâm trung chuyển quan trọng dành cho trái cây ASEAN vào Trung Quốc, đặc biệt cửa khẩu Hữu Nghị Quan là cửa khẩu nhập khẩu sầu riêng lớn nhất của Trung Quốc.

Toàn cảnh hội nghị. Ảnh: Thu Thảo/Mekong ASEAN.

Đặc biệt, tuyến vận tải đường sắt liên vận quốc tế Việt - Trung ngày càng phát huy vai trò quan trọng trong kết nối giao thương giữa 2 nước, góp phần nâng cao hiệu quả logistics và thúc đẩy hợp tác chuỗi cung ứng.

Năm 2024, các chuyến tàu Trung - Việt từ Quảng Tây vận chuyển 19.700 TEU hàng hóa, tăng gần 12 lần so với cùng kỳ năm trước, với 687 loại hàng xuất khẩu và 264 loại nhập khẩu. Tuyến đường sắt kết nối 25 tỉnh Trung Quốc với các nước ASEAN như Việt Nam, Lào, Thái Lan.

Ông Lý Kiến Lương cho hay, theo báo cáo, trong 2 tháng đầu năm 2025, số chuyến tàu đạt 145 chuyến, tăng 272%, vận chuyển 5.118 TEU, tăng 753%, tiếp tục duy trì xu thế tăng trưởng mạnh mẽ. Nhờ áp dụng mô hình “đường sắt thông quan nhanh” và mở thêm dịch vụ liên vận quốc tế tại ga Kép và ga Cao Xá của Việt Nam, hàng hóa có thể xuất phát, đến nơi và hoàn tất thủ tục hải quan xuất sang Trung Quốc trong cùng một ngày.

"Nút thắt" hạ tầng

Tuy nhiên, các đại biểu tại hội nghị cho rằng, dù có lợi thế về chi phí, khả năng chuyên chở lớn và thời gian vận chuyển ổn định, tuyến đường sắt giữa Việt Nam và Trung Quốc vẫn chưa phát huy được hết tiềm năng trong vận chuyển hàng hoá do vướng mắc về hạ tầng, chính sách và thủ tục liên vận.

Theo ông Trần Thanh Hải, một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là sự khác biệt về khổ đường giữa Việt Nam (1.000mm) và Trung Quốc (1.435mm). Điều này khiến việc kết nối giữa hai hệ thống trở nên phức tạp, làm tăng thời gian và chi phí chuyển tải. “Tuyến đường sắt Hà Nội - Đồng Đăng dù có khổ lồng giúp tàu chạy thẳng vào ga Yên Viên, nhưng đây chỉ là giải pháp tạm thời. Khi điều kiện chín muồi, chúng ta sẽ phải xây dựng tuyến mới để đảm bảo khả năng kết nối lâu dài,” ông Hải chỉ ra.

Bên cạnh hạ tầng, thủ tục kiểm dịch hàng hóa tại cửa khẩu cũng là một rào cản lớn.

“Hàng nông sản xuất khẩu từ Việt Nam qua ga Bằng Tường không có điểm kiểm dịch thực vật, mà phải di chuyển sang khu vực khác, khiến chi phí đội lên và mất nhiều thời gian hơn. Nếu phía Trung Quốc có thể trang bị một trung tâm kiểm dịch tại ga Bằng Tường, việc thông quan sẽ nhanh hơn, giảm chi phí cho doanh nghiệp,” ông Trần Thanh Hải chia sẻ.

Bên cạnh đó, tại buổi làm việc, nhiều doanh nghiệp cũng bày tỏ lo ngại về tình hình giá cước. Đại diện Công ty KA Logistics cho hay: “Năm ngoái, tuyến đường sắt từ Nam Ninh đến Yên Viên, Đồng Đăng hoạt động mạnh do có trợ giá, nhưng năm nay giá cước cao hơn, không còn hấp dẫn như trước. Điều này khiến khách hàng chuyển sang đường bộ, dù tắc nghẽn nhưng linh hoạt hơn”.

Cần "cú hích" từ chính sách và thủ tục

Trước những thách thức, rào cản nêu trên, tại hội nghị, nhiều giải pháp đã được đưa ra nhằm tháo gỡ khó khăn và nâng cao hiệu quả khai thác tuyến đường sắt này.

Ông Thẩm Thượng Vỹ, đại diện Công ty TNHH Bắc Cảng Quảng Tây, cho biết: “Hiện tại, Quảng Tây đã có đường sắt thường nối Nam Ninh qua Bằng Tường, Đồng Đăng đến Hà Nội, cùng với tuyến cao tốc Phòng Thành Cảng - Đông Hưng và Trùng Khả - Bằng Tường sắp đưa vào khai thác. Đầu tư cơ sở hạ tầng tại Trung Quốc đang được đẩy mạnh, tuy nhiên để phát huy tối đa hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn với phía Việt Nam”.

Một trong những giải pháp quan trọng được các đại biểu đề xuất là tăng cường mô hình cửa khẩu thông minh. Việc áp dụng công nghệ số trong quản lý thông tin hàng hóa tại các ga Đồng Đăng và Lào Cai sẽ giúp rút ngắn thời gian thông quan.

Ông Trần Thanh Hải nhấn mạnh: “Lạng Sơn đang triển khai cửa khẩu thông minh, số hóa toàn bộ thông tin hàng hóa. Tuy nhiên, số liệu này sẽ không có ý nghĩa nếu không được chia sẻ giữa hai nước. Do đó, chúng ta cần phối hợp với Trung Quốc để đảm bảo luồng thông tin được thông suốt”.

Bên cạnh đó, việc tổ chức các đoàn tàu chuyên tuyến chở container lạnh từ miền Nam Việt Nam sang Trung Quốc cũng đang được nghiên cứu triển khai. Đây sẽ là giải pháp quan trọng giúp giảm áp lực cho đường bộ, đồng thời đảm bảo chất lượng hàng hóa, đặc biệt là nông sản tươi sống.

Đoàn tàu liên vận quốc tế vận chuyển hàng hóa xuất khẩu từ ga Sóng Thần đi Trung Quốc. Nguồn: Công ty Vận tải đường sắt Sài Gòn.

Về chính sách trợ giá, đại diện Công ty KA Logistics kiến nghị phía Trung Quốc xem xét lại chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vận tải đường sắt, đồng thời cần có giải pháp kỹ thuật cho vấn đề chênh lệch khổ container giữa hai nước. Hiện nay, Trung Quốc sử dụng container có kích thước lớn hơn, gây khó khăn khi vận chuyển hàng hóa của Việt Nam.

Ngoài ra, việc phát huy vai trò của doanh nghiệp trong kết nối và hợp tác cũng rất quan trọng. Theo ông Trần Thanh Hải, doanh nghiệp cần chủ động tìm kiếm bạn hàng, tháo gỡ khó khăn. Sự kết nối giữa các doanh nghiệp hai bên không chỉ giúp cải thiện chuỗi cung ứng, mà còn tạo ra nhiều cơ hội kinh doanh hơn.

Hiện nay, cửa khẩu Lạng Sơn là nơi có lưu lượng hàng hoá lớn nhất, dẫn đến việc ùn tắc đường bộ đến cửa khẩu. Khó khăn này đặt ra yêu cầu phải cải thiện đường sắt để giảm tải cho đường bộ. Đồng thời nâng cao hiệu quả vận chuyển qua đường sắt.

Đại diện đoàn Trung Quốc, ông Lý Kiến Lương, Phó Giám đốc Sở Thương mại Quảng Tây bày tỏ mong muốn cùng nỗ lực với phía Việt Nam phát huy tối đa vai trò và ưu thế của cơ chế hợp tác và cơ sở hợp tác hiện có, làm cho tuyến vận tải đường sắt Việt - Trung tiến lên tầm cao mới. Đồng thời, vị này kiến nghị hai bên tăng cường hợp tác đầu tư vào cơ sở hạ tầng đường sắt, đẩy nhanh xúc tiến mở rộng và nâng cấp các tuyến đường sắt, nâng cao năng lực vận chuyển của tuyến đường sắt.

Tăng cường xây dựng thiết bị đồng bộ cho các khu logistics, ga đường sắt, nâng cao năng lực thông quan và chất lượng dịch vụ, đảm bảo hàng hóa có thể thông quan nhanh chóng và suôn sẻ. Hoàn thiện bố trí mạng lưới đường sắt, cung cấp nền tảng hạ tầng vững chắc hơn cho việc vận hành các chuyến tàu…

Bên cạnh đó, tiếp tục đơn giản hóa thủ tục và nâng cao hiệu quả thông quan. Tăng cường chia sẻ thông tin và phối hợp giám sát giữa các cơ quan hữu quan như hải quan... thúc đẩy xây dựng cửa khẩu thông minh, kết nối "hệ thống một cửa" và kiểm nghiệm kiểm dịch trước, thực hiện khai báo một lần. Đẩy mạnh hướng dẫn chính sách và đào tạo cho các doanh nghiệp logistics, giúp họ hiểu rõ và áp dụng hiệu quả chính sách thông quan, giảm giá thành thông quan.

Thêm nữa, ông Lý Kiến Lương cho rằng các đơn vị đường sắt của hai bên cần điều độ chuyến tàu, xác định rõ lịch trình khai thác, nhằm cung cấp dịch vụ logistics đáp ứng được mong muốn cho các doanh nghiệp chuỗi cung ứng quốc tế.

Khuyến khích các doanh nghiệp vận hành tuyến tàu không ngừng mở rộng lĩnh vực dịch vụ, phát triển kinh doanh đa dạng, mở rộng sang các lĩnh vực như kho bãi, phân phối và tài chính chuỗi cung ứng, để cung cấp giải pháp logistics toàn diện cho khách hàng.

Ngoài ra, tăng cường việc chia sẻ thông tin logistics có liên quan như tuyến đường sắt, hải quan, khu công nghiệp và doanh nghiệp của cả hai bên Trung - Việt. Tiếp tục tăng cường hợp tác hai bên trong nhiều ngành nghề.