Buổi sáng ở vườn cà phê bản Trung Tâm (phường Chiềng An, Sơn La), sương còn đọng trên những tán Arabica chín đỏ. Dọc lối vào, các thiếu nữ Thái trong trang phục truyền thống tươi cười múa hát chào đón đại biểu, khách mời và bà con của mười dân tộc sống ở Chiềng An. Tiếng trống, tiếng khèn hòa trong tiếng reo khi tám đội thi từ các tổ, bản bước vào hội thi hái cà phê – điểm nhấn của Ngày hội Cà phê Chiềng An lần thứ I năm 2025. Tất cả hòa chung không khí vui vẻ, sôi nổi và háo hức tạo nên một lễ hội đậm sắc màu văn hoá, nơi hạt cà phê trở thành niềm tự hào chung của cộng đồng đa dân tộc đang cùng nhau dựng xây diện mạo mới cho phường miền núi này.

Đây không chỉ là một sự kiện văn hóa – kinh tế đầu tiên của phường, mà còn đánh dấu bước chuyển mình mới: từ một địa bàn nông nghiệp truyền thống trở thành trung tâm sản xuất cà phê, nông nghiệp hữu cơ và du lịch sinh thái của thành phố Sơn La.

Từ vườn cà phê rộn rã tiếng cười ấy, câu chuyện phát triển của Chiềng An mở ra với những lớp lang phức hợp hơn, từ chính sách của chính quyền đến hành động của người dân, sự hỗ trợ của doanh nghiệp: Là câu chuyện quản trị sau sáp nhập, là việc truyền tải chính sách vào từng nhịp đập cuộc sống, là quá trình chuyển đổi sinh kế cho người dân, tái cấu trúc ngành cà phê, phát triển du lịch sinh thái, và khát vọng của cộng đồng về một cuộc sống xanh toàn diện.

Sau sáp nhập, phường Chiềng An có diện tích 149,98 km2, dân số 20.948 người, gồm 5 tổ dân phố và 22 bản, nơi sinh sống của 10 dân tộc anh em, trong đó người Thái chiếm đa số. Dù đơn vị hành chính là phường, Chiềng An mang đầy đủ đặc trưng của vùng trung du – miền núi với sản xuất nông nghiệp là chủ lực, kinh tế hộ gia đình giữ vai trò quan trọng, cơ cấu dân cư trải rộng và đa dạng sắc tộc.

“Chiềng An là phường nhưng lại có một cấu trúc nông thôn rất rộng. Đây là bài toán thách thức, nhưng cũng là lợi thế mà chúng tôi phải tận dụng bằng mọi giá,” ông Trần Công Chính, Bí thư Đảng ủy phường Chiềng An, chia sẻ với Mekong ASEAN.

Chuyển đổi sang chính quyền địa phương hai cấp, trách nhiệm của cấp xã, phường trở nên rõ ràng hơn, gắn bó chặt chẽ với đời sống người dân, đặc biệt là vấn đề sinh kế. Ông Chính nhấn mạnh, khi nhiệm vụ rõ thì tư duy lãnh đạo cũng phải thay đổi, “bám dân” chặt hơn: hiểu từng bản, từng tổ, từng nhu cầu sinh kế của các cộng đồng dân tộc. Từ đó, lãnh đạo phường không thể đưa ra chủ trương chung chung, mọi thứ phải dựa trên thực tiễn.

Từ đó, phường định hình ba hướng đi đột phá: đặt nông nghiệp xanh làm trục trung tâm, coi nâng cao chất lượng lao động là nhiệm vụ bám rễ lâu dài, và xem chuyển đổi số là “đường điện” để mọi thay đổi vận hành trơn tru.

Những định hướng này được cụ thể hóa trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ phường lần thứ I vào tháng 7/2025, mở ra lộ trình từ chính sách đến hành động cho Chiềng An trong giai đoạn mới. Tám nhiệm vụ với 24 chỉ tiêu tạo thành một “bản đồ hành động” bám sát với định hướng của Tỉnh ủy Sơn La, và trên cơ sở nghiên cứu kỹ lưỡng các văn kiện, dự thảo văn kiện Đại hội Đảng.

Với người dân, những điều ấy không phải khẩu hiệu, mà là kế hoạch, là thành tựu, thể hiện rõ nhất trên chính những nương cà phê trải dọc sườn đồi – nơi mà sau hơn ba thập kỷ qua đã nâng Chiềng An thành một trong những vùng sản xuất Arabica lớn nhất thành phố Sơn La.

Những người già ở bản thường nói, muốn cảm nhận “linh khí” Sơn La, hãy đứng trên đồi cà phê mùa quả chín. Toàn tỉnh hiện có hơn 20.000 ha cà phê Arabica, tập trung ở thành phố Sơn La, Mai Sơn, Thuận Châu, Yên Châu, Sốp Cộp – những địa danh gắn với du lịch Tây Bắc.

Chiềng An, phường được mệnh danh là “thủ phủ cà phê” của thành phố Sơn La, sở hữu diện tích lớn nhất: 1.987 ha, trong đó 1.937 ha đang kinh doanh, sản lượng khoảng 15.496 tấn/năm, doanh thu ước đạt 433,9 tỷ đồng (Báo cáo của UBND phường Chiềng An, tháng 11/2025). Giống Catimor vẫn chủ lực, nhưng các giống mới như THA1, TN1, TN6 đang được mở rộng – chỉ trong 10 tháng đầu năm, bà con đã trồng mới 50 ha.

Thách thức còn nhiều: hệ thống tưới hiện đại hạn chế, địa hình dốc làm tăng chi phí, nhiều diện tích già cỗi cần tái canh, sản xuất nhỏ lẻ khó đạt chuẩn quốc tế. Dẫu vậy, Chiềng An vẫn là “vành đai cà phê bền vững” với 1.505 hộ trồng, hơn 1.300 ha đạt chứng nhận 4C, Rainforest, 127 ha VietGAP. Hai hợp tác xã mạnh là Phiêng Tam và Chiềng Xét, cùng doanh nghiệp chế biến lớn như Minh Tiến với nhà máy sơ chế ướt công suất 8.000–10.000 tấn/vụ, tạo chuỗi giá trị khép kín. Ngoài ra còn có các công ty thu mua, chế biến và xuất khẩu khác như Phúc Sinh Sơn La, Cát Quế, Cà phê Sơn La.

Từ Chiềng An, cà phê Arabica đặc sản vươn tới các thị trường Anh, Đức, Mỹ, Nhật… 10 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu cà phê nhân đạt hơn 315 tỷ đồng.

Ở bản Tam Quỳnh, nơi Arabica bén rễ hơn 30 năm, chị Cà Thị Thương, trưởng bản, chia sẻ niềm vui: nhà chị có gần 2 ha cà phê cho 5 tấn hạt, gấp 7–8 lần năm trước, giá bán tại vườn khoảng 30.000 đồng/kg. Cả bản có 772 ha, năng suất 8 tấn/ha, thu nhập hộ gia đình từ 100 triệu đến 1 tỷ đồng. Chị mong: “Đảng, Nhà nước hỗ trợ phân bón cho bà con, hướng dẫn kỹ thuật hữu cơ để nâng cao chất lượng và sản lượng cà phê.”

Đáp ứng định hướng phát triển vùng nguyên liệu xanh theo hướng hữu cơ, Chiềng An đang thử nghiệm loại phân bón hữu cơ canxi silic Pan mới do Công ty Đăng Quang cung cấp, giúp cây trồng hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, cải thiện đất, bảo vệ môi trường, chống xói mòn – yếu tố sống còn ở địa hình dốc.

Ông Nguyễn Vĩnh Đức, Phó Giám đốc Chi nhánh Sơn La - CTCP Tập đoàn Minh Tiến - MTG cho biết: “Xuất khẩu sang thị trường châu Âu, Mỹ, Nhật đòi hỏi tiêu chuẩn khắt khe về sản xuất bền vững, nguồn gốc minh bạch, chống phá rừng... Những sản phẩm hữu cơ luôn được ưa chuộng và giá thành cao hơn các sản phẩm thông thường. Chúng tôi thường xuyên cử cán bộ hướng dẫn bà con từ làm đất, chọn giống, phân bón đến thu hái, bảo quản… để sản phẩm thu hoạch đạt tiêu chuẩn chất lượng.”

Mỗi năm, Minh Tiến tổ chức tập huấn cho bà con để có hơn 3.000 ha cây trồng và sản lượng 6.000–10.000 tấn cà phê được cấp chứng nhận 4C, Rainforest, trong đó 90% xuất sang Đức, Mỹ.

Là doanh nghiệp đã nhiều năm thu mua, chế biến, gắn bó với vùng đất này, đại diện Công ty Minh Tiến nhận định: “Chúng tôi đã nhìn thấy sự chuyển biến rõ rệt trong nhận thức của bà con. Điều đó tạo nền tảng để doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn.”

Theo ông Đức, khí hậu và thổ nhưỡng Sơn La tương đồng với Brazil, cà phê Arabica Sơn La có hương vị sánh ngang cà phê ngon nhất thế giới. Vì vậy, giá cà phê Arabica Sơn La luôn cao hơn vùng khác ít nhất 3.000 đồng/kg. “Cây cà phê giờ đây không còn là cây xóa đói giảm nghèo, mà đã trở thành cây làm giàu. Nếu trong lĩnh vực sản xuất nông nghiệp nói chung, đầu ra luôn là vấn đề lo lắng nhất của bà con, thì nay, với cây cà phê, đầu ra được bao tiêu toàn bộ tại vườn. Nhu cầu về cà phê đặc sản, chất lượng cao ngày càng cao, thậm chí nguồn cung không đủ đáp ứng.”

Trong câu chuyện với Mekong ASEAN, ông Trần Công Chính cũng cho biết phường đang đặt dấu mốc quan trọng cho niên vụ 2026: tái canh 50 ha cà phê bằng giống chất lượng cao, nâng sản lượng lên 20.000 tấn quả tươi và phấn đấu xuất khẩu 2.000 tấn cà phê nhân. Nhưng mục tiêu không nằm ở con số.

"Điều chúng tôi theo đuổi là một nền nông nghiệp tốt hơn, bền bỉ hơn. Khi sản xuất bền vững, người dân được hưởng thành quả xứng đáng, tránh bị thương lái ép giá, không lo tồn ế hay bị thiệt hại nhiều do tác động của biến đổi khí hậu... Chúng tôi cố gắng vạch ra mục tiêu và triển khai chương trình hành động sát thực tiễn để hài hòa giữa chức năng quản lý với lợi ích thiết thực, cũng như mong muốn của người dân," Bí thư đảng ủy Chiềng An tâm sự.

Thay đổi bắt đầu từ việc nhỏ: giữ khoảng cách hàng – cây hợp lý, thu hái đúng quy trình, kiểm soát đại lý thu mua. Và từ những việc lớn hơn: khuyến khích sản xuất theo chuẩn 4C, UTZ, RA, nông nghiệp hữu cơ; ứng dụng chuyển đổi số trong truy xuất nguồn gốc; tăng liên kết nông dân – hợp tác xã – doanh nghiệp để hình thành chuỗi cà phê bền vững.

Phường cũng sẽ xử lý nghiêm vấn đề môi trường trong sơ chế, đóng cửa nếu có cơ sở nào vi phạm; đẩy mạnh xúc tiến thương mại qua ECVN, thương mại điện tử, hội chợ quốc tế; khuyến khích chế biến sâu, chú trọng bảo quản để tận dụng thời điểm thị trường thuận lợi.

Bí thư Trần Công Chính tâm sự: “Làm kinh tế phải gắn với giữ gìn bản sắc văn hóa. Đó cũng là nguyện vọng thiết tha của người dân. Sinh kế gắn với văn hóa mới giữ được người dân, giữ được đất.” Nếu những đồi cà phê là “xương sống” kinh tế, thì văn hóa, cảnh quan và đời sống bản làng chính là “linh hồn” của Chiềng An.

Tư duy này giải thích vì sao Chiềng An vẫn chọn con đường phát triển “từ nông nghiệp đi lên”, không bê tông hóa, mà tạo ra mô hình kết hợp: Nông nghiệp xanh – kinh tế đồi rừng, Du lịch sinh thái – văn hóa Thái; Đô thị xanh – dịch vụ bản địa.

Các mô hình nông nghiệp – du lịch đang được thúc đẩy hình thành như tái canh cà phê gắn với trải nghiệm canh tác, trồng thanh long ruột đỏ trong các vườn đồi mở, nuôi bò 3B và cua đồng phục vụ trải nghiệm ẩm thực, cùng ba mô hình hữu cơ đang được triển khai, hai sản phẩm OCOP 3 sao được phát triển trong năm 2025.

Phương thức kết hợp nông nghiệp – văn hóa – du lịch cũng là hướng mà Sơn La đang khuyến khích tại nhiều địa phương, nhằm tạo sinh kế bền vững thay vì phụ thuộc vào “được mùa – được giá” từng năm. Chủ tịch UBND phường Chiềng An Nghiêm Văn Tuấn tâm huyết: “Đến với Chiềng An, du khách không chỉ được nhấp ngụm cà phê thượng hạng đậm đà hương vị núi rừng, mà còn được đắm mình trong vẻ đẹp thiên nhiên và văn hóa Tây Bắc nguyên sơ, nồng hậu và đầy chất thơ."

Tại Sơn La, bên cạnh cây cà phê còn có các cây mận, đào, xoài, thanh long... là những cây trồng chủ lực và một số nơi được trồng xen canh. Vì vậy, vẻ đẹp thiên nhiên ở vùng Tây Bắc biến đổi rực rỡ theo từng mùa trong năm. Khi xuân về, Chiềng An đắm chìm trong sắc màu thắm đỏ của hoa đào, sắc trắng tinh khôi của hoa mai, hoa mận. Qua tháng Ba - tháng Tư hoa cà phê nở tưng bừng phủ trắng những triền đồi mang hương thơm quyến rũ lan tỏa khắp các bản làng. Sang tháng Năm, tháng Sáu lại là mùa hái mận, xoài, tháng Mười - tháng Mười Một mùa thu hoạch cà phê... khiến mảnh đất này mang đầy tiềm năng để khai thác du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng.

Phát biểu tại Lễ khai mạc ngày hội cà phê Chiềng An lần thứ Nhất, ông Nguyễn Thành Công, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La khẳng định: Cây cà phê là cây trồng tạo sinh kế bền vững, góp phần làm giàu cho người dân; tỉnh đang tập trung thực hiện đề án tái canh, phát triển vùng cà phê đặc sản, nâng cao giá trị theo chuỗi. Phó Chủ tịch tỉnh Sơn La đánh giá cao sự năng động của Chiềng An trong phát triển cây cà phê gắn với du lịch và tin tưởng từ Ngày hội, các doanh nghiệp, đơn vị lữ hành sẽ mở rộng hợp tác, đưa thương hiệu cà phê Chiềng An vươn xa hơn trên thị trường trong nước và quốc tế.

Ông Nguyễn Thành Công, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La thăm gian hàng trưng bày của các tổ, bản tại Ngày hội Cà phê Chiềng An lần thứ nhất, năm 2025. Ảnh: Ngọc Linh / Mekong ASEAN

Ngày hội Cà phê 2025, lần đầu tiên được tổ chức, vì thế không chỉ là lễ hội mà còn là “lời chào” của Chiềng An với du khách. Từ cuộc thi ẩm thực, tới trưng bày các sản phẩm tạo hình từ cà phê, pha chế cà phê, đến thi hái cà phê, tất cả tạo nên một cấu trúc tổng thể: kinh tế – văn hóa – nông nghiệp – du lịch cùng hiện diện trong một không gian phát triển thống nhất.

Sự kiện đã thu hút gần 40 đơn vị lữ hành cùng các nhà đầu tư, doanh nghiệp đến giao thương, kết nối. Ông Lương Duy Doanh, Giám đốc Công ty lữ hành Fivestar Travel, cho rằng việc hình thành các chuỗi trải nghiệm “từ nông trại tới ly cà phê” đang mở ra hướng đi mới cho phường Chiềng An: vừa phát triển kinh tế, vừa định vị thương hiệu, vừa thúc đẩy du lịch bản địa.

Theo ông Lò Minh Hùng, Phó Bí thư thường trực Tỉnh ủy Sơn La, từ các lễ hội, ngày hội câu chuyện về cây cà phê hàng chục năm bén rễ trên đất Sơn La tiếp tục mở ra hành trình hội nhập, phát triển và góp phần xây dựng thương hiệu, vị thế cà phê Việt Nam trên bản đồ cà phê thế giới, cùng những nét đẹp văn hóa, nhịp sống, lao động sản xuất của con người Sơn La - Tây Bắc.

Trong bức tranh chuyển đổi của Chiềng An, chuyển đổi số được xem như “hạ tầng mềm”, nhưng lại là mục tiêu xuyên suốt, là nền tảng để phường miền núi này không chỉ phát triển nông nghiệp chất lượng cao mà còn thông suốt các tiêu chí của Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững. Từ số hóa hồ sơ, dịch vụ công trực tuyến toàn trình đến kết nối băng thông rộng tới 22 bản và 5 tổ dân phố, Chiềng An đang thu hẹp khoảng cách số – một trong những rào cản khiến nhiều địa phương miền núi khó đạt chuẩn giảm nghèo đa chiều.

Các chỉ tiêu tưởng chừng kỹ thuật như 100% trường đạt chuẩn quốc gia, tỷ lệ lao động qua đào tạo đạt 75%, chi ngân sách cho khoa học – đổi mới sáng tạo từ 2%… lại chính là những “tiêu chí gốc” giúp địa phương đáp ứng chuẩn tiếp cận giáo dục, việc làm, bảo hiểm y tế – những cấu phần then chốt trong bộ tiêu chí nghèo đa chiều giai đoạn 2021–2025. Bên cạnh đó, việc phấn đấu bao phủ bảo hiểm y tế trên 98% hay đưa nước sạch về 100% đô thị, 75% nông thôn cũng là bước đi trực diện vào nhóm chỉ số vượt qua thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản.

Trong nông nghiệp, trụ cột sinh kế của người dân, chuyển đổi số được áp dụng vào quản lý vùng nguyên liệu, mã số lô sản xuất, truy xuất nguồn gốc… để không chỉ nâng chất lượng Arabica mà còn bảo đảm đầu ra ổn định, giảm rủi ro “bẫy nghèo” do biến động giá nông sản. Trên bình diện môi trường, mục tiêu che phủ rừng ≥39%, thu gom rác thải đô thị 93% và nông thôn 70% cũng góp phần hoàn thiện nhóm tiêu chí môi trường sống – yếu tố tác động trực tiếp đến sinh kế và sự bền vững của vùng nương rẫy.

Ở phương diện văn hóa – cộng đồng, Chiềng An đặt mục tiêu 100% nhà văn hóa đạt chuẩn, duy trì mỗi năm ít nhất hai sự kiện văn hóa, phát triển câu lạc bộ văn hóa dân tộc, “ngôi nhà trí tuệ” và thư viện nhân ái. Những không gian này vừa giữ bản sắc văn hóa của 10 cộng đồng dân tộc, vừa tạo môi trường học tập suốt đời.

Nhìn vào tổng thể, những chỉ tiêu này thường thấy ở cấp thành phố, nhưng Chiềng An chọn cách làm ở cấp phường – một phường nông nghiệp rộng lớn, dân cư phân tán, hạ tầng chưa đồng bộ. Nếu thực hiện thành công, Chiềng An không chỉ đi đúng hướng giảm nghèo bền vững mà còn có thể trở thành mô hình phường nông nghiệp – đô thị số đầu tiên của Sơn La.

Ông Nghiêm Văn Tuấn, Chủ tịch phường Chiềng An, chia sẻ với Mekong ASEAN: “Hiện chỉ còn hơn 10 hộ nghèo, tỷ lệ rất thấp so với tổng số dân cư trong toàn phường. Từ 1/7/2025 đến nay, chúng tôi đã hỗ trợ xây dựng 5 căn nhà cho hộ nghèo, cận nghèo. Nhiệm kỳ 2025–2030, mục tiêu là xóa hoàn toàn nhà tạm, nhà dột nát và không còn hộ nghèo.”

Cùng lúc, phường phối hợp với Sở Nội vụ và Trung tâm giới thiệu việc làm để kết nối lao động với các khu công nghiệp, mở rộng cơ hội xuất khẩu lao động, đồng thời kêu gọi đầu tư vào cụm công nghiệp để tạo việc làm ổn định. Với một địa bàn đa dân tộc, việc đa dạng hóa sinh kế ngoài nông nghiệp là bước quan trọng nhất để hạn chế tái nghèo – một yêu cầu cốt lõi của chương trình giảm nghèo đa chiều bền vững.

Từ chủ trương đến hành động, Chiềng An đang đặt nền móng cho một tầm nhìn dài hạn:

Một phường nông nghiệp hữu cơ – chất lượng cao.

Một trung tâm sản xuất và xuất khẩu cà phê trọng điểm.

Một địa bàn đô thị nhưng giữ trọn bản sắc văn hoá dân tộc.

Một vùng cảnh quan xanh – sạch – bền vững.

Một cộng đồng nơi sinh kế và văn hóa gắn kết.

Khép lại Ngày hội Cà phê Chiềng An 2025 là những nụ cười, những cái bắt tay giữa nông dân và doanh nghiệp, giữa người dân và chính quyền. Trong nắng chiều Tây Bắc, những đồi Arabica chín đỏ mở ra như một lời hứa của cả chính quyền, người dân và những doanh nghiệp gắn bó nơi đây: Chiềng An có thể trở thành hình mẫu phát triển bền vững – nơi mỗi hạt cà phê chín lấp lánh không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn thắp lên niềm tin, trao thêm cơ hội, khẳng định không chỉ một khát vọng, mà nhiều hơn thế - một kế hoạch thoát nghèo đa chiều - làm giàu bền vững, và giữ gìn bản sắc văn hóa bản địa cho cộng đồng.