Chúng tôi đến thôn Phùng Mông, xã Bản Hồ, tỉnh Lào Cai vào một buổi sáng đầu đông mưa phùn và rét mướt. Cái lạnh vùng cao như ngấm vào da thịt, len lỏi qua từng lớp áo. Con đường vào bản phủ mờ sương, đất đỏ trơn nhão bám đầy bánh xe, chỉ nghe tiếng mưa lẫn trong tiếng gió thổi qua vách đá, tạo nên âm thanh đặc trưng của miền sơn cước.

Đón chúng tôi là anh Thào A Sáu, Trưởng thôn Phùng Mông. Người đàn ông dáng thấp, rắn rỏi, vừa bắt tay vừa nở nụ cười hiền. Anh cho biết 100% dân cư trong thôn là đồng bào Dao, ban ngày hầu hết đều lên nương, làm rẫy, chỉ còn vài cụ già trông cháu ở nhà.

Anh Sáu kể, Phùng Mông là một trong 4 thôn nghèo nhất thuộc xã Bản Hồ với tổng số 56 hộ dân sau sáp nhập, trong đó có 8 hộ thuộc diện nghèo được xã Bản Hồ quản lý, xác minh và triển khai các chính sách về giảm nghèo bền vững. Sau cơn bão Yagi năm 2024, 8 hộ này đã được hỗ trợ kinh phí sửa chữa nhà từ 30 - 50 triệu đồng, tuỳ theo mức độ khó khăn.

Sau khi trò chuyện, anh Sáu dẫn chúng tôi đến thăm nhà ông Thào Sa – một trong những hộ vừa được hỗ trợ sửa nhà. Gia đình ông có 8 người, gồm vợ chồng ông bà, 3 người con, cô con dâu và 2 đứa cháu nhỏ. Căn nhà gỗ đã được sửa chữa lại, mái tôn mới sáng màu nổi bật giữa màn sương dày. “Hộ này được hỗ trợ 30 triệu đồng, còn những nhà xa hơn thì đường khó đi, mưa thế này chắc xe không lên nổi,” anh Sáu giới thiệu.

Anh trưởng thôn chia sẻ thêm: “Chúng tôi ưu tiên những nhà dột nát, sắp sập, nhất là nơi có trẻ nhỏ hoặc người già neo đơn. Đây cũng là những hộ gia đình có thu nhập thấp trong thôn, trung bình một người trưởng thành đi làm chỉ có thu nhập khoảng 18 triệu đồng/năm, chưa bằng một nửa so với chuẩn nông thôn mới là 46 triệu đồng/năm”.

Ngoài nhà ông Thào Sa, gia đình bà Thọt Thị Sớ cũng nằm trong diện được hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát với mức hỗ trợ là 50 triệu đồng. Thông qua anh Sáu, bà Sớ cho biết gia đình bà gồm bà và 2 người con trai, người con dâu cùng 2 cháu gái. Trong đợt mưa lũ tháng 10 năm ngoái, nhà bà không may nằm trong vùng bị ảnh hưởng khiến nhà bị hỏng mái và phần cửa bị gió thổi bật ra. Nhờ chính sách hỗ trợ của Nhà nước, gia đình bà đã được sửa sang lại nhà cửa và có một nơi để cư trú tạm thời dưới xã trong thời gian chờ nhà được xây dựng lại.

Không chỉ hỗ trợ bà con sửa chữa nhà ở, người dân thôn Phùng Mông còn được hưởng lợi từ các chính sách khác thuộc chương trình giảm nghèo. Hiện thôn đã được đưa vào danh sách vùng ưu tiên sử dụng nước sạch miễn phí. Anh Sáu cho biết, toàn thôn đang có đường ống dẫn nước sạch về từng cụm dân cư, giúp bà con không còn phải đi xa lấy nước suối như trước. Nguồn nước được cung cấp miễn phí, nhất là cho các hộ nghèo và cận nghèo, góp phần đảm bảo sinh hoạt hằng ngày, đặc biệt trong mùa khô kéo dài.

“Ngày trước mùa khô bà con phải đi bộ cả cây số gùi nước, có khi trời lạnh mà vẫn phải ra suối gánh từng can. Giờ có nước sạch về tận đầu bản, ai cũng mừng,” anh Sáu chia sẻ. Ngoài nguồn nước miễn phí, các hộ nghèo trong thôn cũng được miễn phí sử dụng điện 100%, trong khi đó các hộ cận nghèo được hỗ trợ 50% tiền điện.

Bên cạnh đó, con em trong thôn được hưởng chính sách miễn toàn bộ học phí, hỗ trợ tiền ăn, tiền ở bán trú. Nhiều học sinh theo học ở trường dân tộc nội trú, có điều kiện học tập tốt hơn trước. Hầu như gia đình nào cũng có con đi học, nhờ chính sách này mà cha mẹ yên tâm cho con đến trường. Hiện trong thôn có khoảng hơn 40 học sinh mầm non, 24 học sinh tiểu học và gần 60 em đang học cấp hai.

“Học sinh từ mầm non đến hết cấp 3 đều được miễn phí 100% tiền học. Ăn, ở, học bán trú đều được Nhà nước hỗ trợ. Ngoài ra, những thầy cô dạy ở điểm trường phải đi từ xa, có người tận Phú Thọ, Văn Bàn lên, trong đó có 3 giáo viên mầm non, 2 thầy cô tiểu học, chia làm vài lớp nhỏ. Lớp 1, lớp 2 học tại điểm trường, từ lớp 3 trở lên thì ra xã học, được nuôi ăn ở tại trường. Các thầy cô đều được hỗ trợ bán trú ngay tại trường và có chính sách tiền lương riêng,” anh Sáu chia sẻ.

Không chỉ hỗ trợ học sinh, người lao động trong độ tuổi cũng được tham gia các lớp đào tạo nghề do xã và huyện (trước đây) tổ chức. Các lớp may mặc, sửa xe máy, kỹ thuật nông nghiệp, chăn nuôi... được mở định kỳ, giúp bà con có thêm kỹ năng để tự tạo việc làm. Hiện xã Bản Hồ có những lớp dạy, đào tạo nghề miễn phí cho người dân trong các thôn, thôn Phùng Mông cũng có nhiều người dân tham gia các lớp học về phát triển du lịch cộng đồng, ngoài ra còn có các lớp dạy dệt thổ cẩm. Theo anh Sáu, đây là nghề phát triển khá tốt trong bản.

“Giờ nhiều hộ nhận làm hàng thổ cẩm để bán sang Trung Quốc. Bên đặt hàng cung cấp vải, chỉ, mình chỉ làm và nhận công. Một sản phẩm được khoảng 180 đến 300 nghìn đồng, nhưng phải làm hai đến ba ngày mới xong. Thường bên thương lái sẽ tới thu gom tận nơi. Nhiều người dân còn biết cách tận dụng vải thừa để làm móc khóa mang bản sắc dân tộc riêng, từ đó bán cho khách du lịch với giá khoảng 5 đến 10 nghìn đồng. Thu nhập từ đó cũng khá hơn,” anh Sáu vui vẻ kể.

“Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững đã thể chế hoá chủ trương nhân văn của Đảng, Nhà nước hỗ trợ những người yếu thế. Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương cũng đã vào cuộc rất tích cực để kịp thời hỗ trợ cho bà con. Đặc biệt, các chính sách được thiết kế theo hướng bền vững, trao cho người dân ‘cần câu’ chứ không phải là ‘cho con cá’. Thực tế, các kết quả đạt được của Chương trình về giảm nghèo rất tích cực,” đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hoà (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) chia sẻ cảm nhận với Mekong ASEAN.

Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, được Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư vào tháng 7/2021. Chương trình có vốn đầu tư tối thiểu là 75.000 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách trung ương 48.000 tỷ đồng, vốn ngân sách địa phương 12.690 tỷ đồng, huy động hợp pháp khác 14.310 tỷ đồng. Chương trình xác định đầu tư có trọng điểm và bền vững, trọng tâm là các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo; ưu tiên hỗ trợ hộ nghèo dân tộc thiểu số, hộ nghèo có thành viên là người có công với cách mạng và trẻ em, phụ nữ thuộc hộ nghèo.

Theo báo cáo tổng kết thực hiện Chương trình của Chính phủ cập nhật đến ngày 22/8/2025, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều đến cuối năm 2024 còn 1,93%, (tỷ lệ đầu kỳ là 5,2%, bình quân giảm 1,03%). Tỷ lệ hộ nghèo tại các huyện nghèo cuối năm 2024 còn 24,86% (tỷ lệ đầu kỳ là 44,97%, bình quân giảm 6,7%). Tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số cuối năm 2024 còn 12,55% (tỷ lệ đầu kỳ là 25,91%, bình quân giảm 4,45%).

Đặc biệt, Chương trình chú trọng phát triển sinh kế và nâng cao chất lượng sống với những tiểu dự án cụ thể như hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng; đa dạng hoá sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo; cải thiện dinh dưỡng nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; giáo dục nghề nghiệp, việc làm bền vững; hỗ trợ lao động đi làm việc ở nước ngoài, hỗ trợ nhà...

Chương trình đã triển khai 10.587 mô hình, dự án giảm nghèo, trong đó 9.816 mô hình thuộc lĩnh vực nông nghiệp và 771 mô hình phi nông nghiệp, với sự tham gia của 205.585 hộ. Các mô hình này không chỉ tạo sinh kế bền vững, tăng thu nhập mà còn thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động tại các địa phương nghèo, từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất tập trung, gắn với chuỗi giá trị. Các dự án hỗ trợ sản xuất nông nghiệp (6.174 dự án) đã giúp 99.594 hộ cải thiện phương thức canh tác, áp dụng công nghệ cao, từ đó nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

Chương trình đã đầu tư xây dựng mới 2.616 công trình hạ tầng (1.465 giao thông, 265 thủy lợi, 472 giáo dục, 41 y tế, 96 nước sạch, 161 văn hóa, 51 điện, 65 công trình khác) và duy tu bảo dưỡng 2.340 công trình tại các huyện nghèo và xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển, hải đảo. Những công trình này đã cải thiện đáng kể điều kiện sống, hỗ trợ sản xuất, thương mại, lưu thông hàng hóa và cung cấp các dịch vụ xã hội cơ bản, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các khu vực nghèo với các vùng khác.

Trên cương vị Bí thư Đảng ủy xã Ia Khươl (tỉnh Gia Lai), bà Rơ Châm H’Phik - Đại biểu Quốc hội Đoàn Gia Lai bày tỏ phấn khởi khi đời sống người dân địa phương ngày càng khởi sắc. Theo bà, thời gian qua tỉnh Gia Lai đã triển khai rất quyết liệt các chương trình mục tiêu quốc gia để tận dụng nguồn lực thúc đẩy kinh tế xã hội. Xã đã cơ bản hoàn thành chương trình xoá nhà tạm, nhà dột nát với việc hỗ trợ xây dựng 250 căn nhà cho bà con.

Đặc biệt, cơ sở hạ tầng được đầu tư, hầu hết các thôn làng đều đã được hoàn thiện hệ thống đường liên thôn, đường dân sinh. Đây là cơ sở để địa phương đẩy mạnh các hoạt động khác, nhất là về giao thương, du lịch. “Trong giáo dục, hệ thống trường nội trú, trường bán trú cũng được quan tâm đầu tư, tạo điều kiện cho các em học sinh, nhất là các học sinh ở cách xa trường, có điều kiện học tập tốt hơn,” bà Rơ Châm H’Phik chia sẻ với Mekong ASEAN.

Xã Ia Khươl được sáp nhập từ ba xã Đăk Tơ Ver, Hà Tây và Ia Khươl; chủ yếu là đồng bào Bana và Jarai sinh sống. Với nguồn lực từ các chương trình mục tiêu quốc gia, địa phương đã hỗ trợ bà con chuyển đổi mô hình trồng trọt sang các cây cao su, sầu riêng, chanh dây... có giá trị kinh tế hơn. Tuy nhiên theo bà Rơ Châm H’Phik, thổ nhưỡng của địa phương không được thuận lợi do 60% đất đai là cằn cỗi; thiếu nước vào mùa khô, khí hậu tương đối khắc nghiệt so với các vùng khác. Vì vậy, địa phương đang định hướng phát triển du lịch cộng đồng, tận dụng lợi thế về bản sắc văn hoá độc đáo của đồng bào.

Những câu chuyện từ Xã Bản Hồ (tỉnh Lào Cai), xã Ia Khươl (tỉnh Gia Lai) là những lát cắt nhỏ trong bức tranh kinh tế xã hội vùng đồng bào thiểu số đang ngày càng nhiều hơn những gam màu sáng. Tuy nhiên cũng phải thẳng thắn nhìn nhận đời sống bà con nhân dân vùng sâu, vùng xa như tại hai địa phương trên còn rất nhiều khó khăn.

Trưởng thôn Thào A Sáu kể về hoàn cảnh khó khăn của gia đình chị Phàng Á Tỉnh tại thôn Phùng Mông. Vì ở vùng cao ven vách núi, đường đi vào thôn nhiều nơi bị sạt lở nghiêm trọng, "Đợt mưa hồi tháng 6 vừa qua, có một hộ bị ảnh hưởng nặng. Nhà sập hết rồi mà vẫn đang phải chờ hỗ trợ, đó là gia đình chị Phàng Á Tỉnh, với 6 nhân khẩu,” anh Sáu kể.

Anh Sáu nhớ lại, khi đất bắt đầu có dấu hiệu nứt, cả thôn đã phải huy động nhau di chuyển người và đồ đạc trong đêm. Từ 7 giờ tối, trên đoạn đường không có đèn, người dân phải cầm đèn vừa soi vừa di dời đồ đạc, đến tận hơn 10 giờ đêm mới xong. Sau sạt lở, gia đình chị Tỉnh dựng tạm một cái lán ở bãi sàn dưới chân núi, còn nền nhà cũ thì nằm trơ trọi giữa bãi sạt. “Theo đúng Nghị quyết thì hộ này được hỗ trợ 80 triệu đồng, nhưng do thời điểm đó xã đang làm thủ tục sáp nhập nên chưa kịp lập biên bản. Hiện tại đã có xác minh hiện trường rồi, tôi đang đợi có quyết định hỗ trợ. Trong các buổi họp trên xã tôi cũng có kiến nghị về trường hợp này và mong sớm giải quyết,” anh Sáu nói.

Trường hợp của gia đình chị Tỉnh phản ánh một thực trạng của các thôn vùng cao: Địa bàn xa trung tâm, dân cư phân tán, hạ tầng kém và nguồn lực hỗ trợ hạn chế. Trước thực trạng này, anh Thào A Sáu kiến nghị tăng cường hỗ trợ vận chuyển vật tư, phương tiện cơ giới nhỏ gọn để đưa đến các hộ nghèo và cận nghèo. Thôn cũng đề xuất ưu tiên xây dựng các tuyến đường nội bản, cầu treo tạm và các điểm tập kết vật liệu, giúp người dân và chính quyền dễ dàng tiếp cận nhà dân, giảm thiệt hại khi mưa lũ.

Trưởng thôn Phùng Mông cũng bày tỏ mong muốn được bố trí thêm nguồn kinh phí hỗ trợ sửa chữa các công trình nhỏ lẻ, như nhà tắm, bếp nấu và kho chứa thực phẩm, nhằm cải thiện điều kiện sinh hoạt cho các hộ dân trong thôn.

Chia sẻ với Mekong ASEAN, ông Phạm Văn Quảng - Chủ tịch UBND xã Bản Hồ cho biết, xã thuộc vùng III, cách trung tâm tỉnh Lào Cai khoảng 200km, gồm 16 thôn với 1.378 hộ, tổng cộng hơn 7.800 nhân khẩu. Trong đó tỷ lệ hộ nghèo chiếm 15,14% với 210 hộ, hộ cận nghèo chiếm 13,48% với 187 hộ. Các hộ chủ yếu là dân tộc Tày, Mông, Dao, Kinh cùng sinh sống và làm việc.

Nông nghiệp vẫn là trụ cột phát triển của Bản Hồ. Cùng với hỗ trợ về tín dụng, xã đang nhân rộng các mô hình giảm nghèo để tạo sinh kế ổn định, bền vững cho bà con. Ngoài khó khăn về địa hình thì theo ông Quảng, trình độ dân trí của nhiều hộ gia đình còn thấp, chưa quen cách làm mới, chậm tiếp cận khoa học - kỹ thuật, gây khó khăn cho việc triển khai các mô hình sản xuất.

Vấn đề cấp thiết để nâng cao đời sống cho bà con vùng cao, theo Chủ tịch xã Bản Hồ là đầu tư cơ sở hạ tầng. Xã mong muốn được nâng cấp đường giao thông, cải tạo các tuyến đường nội thôn, lắp đặt cầu cứng thay thế cầu treo yếu và khắc phục sạt lở các đoạn thường xuyên ngập nước. Ngoài ra, xã cũng đề xuất tăng nguồn lực cho các chương trình đào tạo nghề và phát triển sinh kế, đặc biệt là các nghề mang tính địa phương như dệt thổ cẩm, chăn nuôi gà, vịt, trồng quế và phát triển homestay, nhằm tạo thu nhập ổn định cho người dân.

Bí thư Đảng ủy xã Ia Khươl Rơ Châm H’Phik cũng trăn trở khi tỷ lệ hộ nghèo tại địa phương còn ở mức cao, hơn 11%. Theo bà, việc thay đổi tư duy làm ăn của đồng bào để tiếp cận khoa học kỹ thuật, các mô hình kinh doanh mới là không hề đơn giản. Vì vậy, bà Rơ Châm H’Phik mong muốn được Trung ương và cấp tỉnh hỗ trợ nhiều hơn về nguồn lực, không chỉ kinh phí mà còn về nhân lực, công nghệ. Đặc biệt là khi xã có định hướng phát triển kinh tế xanh - một mô hình rất mới.

“Chúng tôi cũng đang kêu gọi các doanh nghiệp hỗ trợ xã phát triển du lịch cộng đồng - phát triển xanh. Tuy nhiên, chúng tôi mong muốn người dân đứng vai trò chủ thể, duy trì và trực tiếp hưởng thụ chứ không đơn thuần là người làm thuê. Qua đó, danh lam thắng cảnh, văn hoá đặc sắc sẽ được phát huy được từ đời này sang đời khác, vừa bảo tồn vừa tạo ra giá trị kinh tế,” bà Rơ Châm H’Phik kỳ vọng.

Tại kỳ họp thứ 10 này, Chính phủ dự kiến trình Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2030. Ba chương trình mục tiêu quốc gia sẽ tích hợp làm một, giúp tập trung nguồn lực và giảm thiểu các thủ tục hành chính, đẩy mạnh triển khai.

Đồng tình với phương án tích hợp, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hoà cho biết, giải ngân thấp là một trong những hạn chế trong việc triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia thời gian qua. Nguyên nhân lớn đến từ thủ tục rườm rà, phức tạp. “Có tiền rồi nhưng không giải ngân được, người dân không được thụ hưởng đầy đủ chính sách là chúng ta có lỗi với người dân,” ông Hoà nói.

Vị đại biểu kỳ vọng với chương trình mới, nguồn vốn tập trung và các thủ tục triển khai nhanh, công tác giảm nghèo bền vững sẽ đạt được những kết quả tích cực hơn nữa, giúp đời sống nhân dân giữa các miền, các vùng, các địa phương thu hẹp khoảng cách, là nền tảng cho quốc gia phát triển hùng mạnh.

Từ sự đổi thay của xã Bản Hồ, Lào Cai đến xã Ia Khươl, Gia Lai có thể thấy hành trình giảm nghèo ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số không chỉ là câu chuyện của chính sách, mà còn đến từ kết quả của sự kiên trì và phối hợp giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân.

Như chia sẻ của ông Phạm Văn Quảng – Chủ tịch UBND xã Bản Hồ với Mekong ASEAN: Điểm đặc biệt trong cách làm của xã là huy động cả cộng đồng cùng tham gia công tác giảm nghèo theo phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”.

Chính tinh thần đó đã giúp chương trình giảm nghèo không chỉ dừng ở việc hỗ trợ vật chất, mà còn khơi dậy ý thức vươn lên, lan tỏa tinh thần tương trợ trong cộng đồng. Giảm nghèo bền vững, như nhiều đại biểu Quốc hội đã nói, không phải là câu chuyện của những con số, mà chính là cách để chính sách đi đến được với người dân, đến tận từng mái nhà.

Khi người dân được trao cơ hội, được hỗ trợ đồng hành, để chủ động vươn lên thoát nghèo thì từng con đường, cây cầu, và những mô hình sinh kế mới sẽ thực sự mang ý nghĩa của sự đổi thay.