Trong xã hội hiện đại, nhu cầu “chữa lành” (hay “healing”) đang ngày càng trở nên phổ biến như một cách để xoa dịu tâm lý, giảm bớt tổn thương và loại bỏ những suy nghĩ tiêu cực, bất an. Thậm chí, theo thống kê tại Việt Nam, các hashtag #chualanh và #healing đã thường xuyên lọt vào top 100 hashtag phổ biến trên TikTok. Hashtag #chualanh có gần 194.000 bài viết với hơn 2 tỷ lượt xem, trong khi #healing còn “khủng” hơn với hơn 11 triệu bài viết và 58 tỷ lượt xem [1]. Chưa kể, những cuộc trò chuyện về chữa lành diễn ra ở mọi nơi, trong gia đình, nơi làm việc.

Với nhu cầu lớn và lan tỏa nhanh như thế, thị trường cung cấp sản phẩm và dịch vụ chữa lành cũng vì thế hình thành. Các nguồn cung sản phẩm và dịch vụ giúp thỏa mãn nhu cầu chữa lành không chỉ phát triển nhanh chóng mà còn sâu rộng và đa dạng về kiểu loại, mẫu mã. Bên cạnh các “khóa học chữa lành” hay “trị liệu chữa lành” nghe có vẻ nghiêm túc và nhàm chán, thị trường còn cung cấp cả các trải nghiệm mới lạ hơn như “quán ăn chữa lành”, “tiệm cà-phê chữa lành”, “quán nhậu chữa lành”, “du lịch chữa lành”, “ăn kiêng chữa lành”, “thiền chữa lành”, “yoga chữa lành”, “viết chữa lành”.

Thậm chí, chữa lành ngày nay đã trở thành một thuật ngữ phổ thông cửa miệng, đôi khi lại là những câu đùa, tràn ngập trong các giao tiếp xã hội và các kênh truyền thông mạng, đi xa khỏi định nghĩa ban đầu của nó.

Vậy thực chất “chữa lành” là gì, mà lại thu hút sự quan tâm đến vậy?

Chữa lành là một khái niệm mô tả quá trình đa chiều nhằm phục hồi sức khỏe, sự cân bằng và hạnh phúc của bệnh nhân, nên nó có nhiều cách hiểu trong các tình huống và khía cạnh khác nhau. Đối với cơ thể, chữa lành là quá trình sửa chữa và tái tạo các tế bào, mô, cơ quan và hệ thống sinh học bị tổn thương và khôi phục hoạt động về trạng thái bình thường [3,4].

Còn đối với tinh thần và cảm xúc, chữa lành là quá trình hồi phục các chấn thương tâm lý, căng thẳng hoặc các vấn đề về sức khỏe tâm thần như lo lắng, trầm cảm hoặc đau buồn. Nó là quá trình hồi phục các “vết rách” trong nội tâm, tìm lại được ý nghĩa cuộc sống, cân bằng, hạnh phúc, và khôi phục sự toàn vẹn (wholeness) của tâm trí [5,6]. Trong thị trường hiện nay, phần lớn các dịch vụ chữa lành đều được cho là tập trung vào việc chữa lành tổn thương tinh thần và cảm xúc, nhằm giúp người ta vượt qua những khó khăn nội tâm.

Tuy nhiên, dù là khía cạnh nào đi nữa thì việc chữa lành trước giờ đều được xem là một phần của ngành điều dưỡng, dùng để hỗ trợ các bệnh nhân có bệnh nặng và tổn thương tâm lý sâu sắc hồi phục [7]. Điều gì khiến cho chúng ta lại dễ phàn nàn về những tổn thương tâm lý, căng thẳng, lo lắng đến vậy, khiến phải tìm đến các dịch vụ chữa lành để “vá” những vết “rách” trong tâm trí của mình đến như thế?

Ý nghĩa cuộc sống bắt nguồn từ cách chúng ta nhận thức và tương tác với thế giới xung quanh, bao gồm con người, sự vật, sự việc, và các quan điểm [8,9]. Những yếu tố này ảnh hưởng trực tiếp đến cách chúng ta tiếp nhận, giải thích, và suy nghĩ về các thông tin trong cuộc sống hàng ngày. Có nhiều yếu tố tác động tới quá trình hình thành tư duy và nhận thức về ý nghĩa cuộc sống, như trải nghiệm, hệ thống giáo dục, bối cảnh gia đình, xã hội, cũng như khả năng tiếp cận với các loại thông tin và giá trị khác nhau. Một trong những yếu tố tác động lớn đến ý nghĩa sống của nhiều cá nhân trong xã hội chính là sự vận hành của hệ thống kinh tế.

Trong xã hội hiện đại, sự kết nối rộng rãi của mạng lưới công nghệ thông tin, như Facebook và Tik Tok, và sự phát triển mạnh mẽ của quảng cáo và bán hàng đã thúc đẩy nhu cầu tiêu dùng, góp phần tăng trưởng kinh tế và lợi nhuận. Tuy nhiên, điều này cũng dẫn đến sự lan rộng của văn hóa trọng tiêu dùng (Capitalist Consumerism), tạo ra các ham muốn tiêu dùng “vô tận” thay cho các nhu cầu thiết yếu hữu hạn [10,11].

Hệ văn hóa này hình thành các “hình mẫu cá nhân” gắn liền với những nhu cầu vật chất “vô hạn”, niềm vui vật chất theo chủ nghĩa khoái lạc, không hài lòng với “cuộc sống an ổn”, khao khát sự mới lạ, quan tâm đến ngoại hình, và trọng vật chất trong với các mối quan hệ xã hội [12]. Điều này khiến cho các nhu cầu tiêu dùng bị dục nhiễm, trở thành cách thức để phô bày sự giàu có, địa vị hoặc uy tín xã hội, và hưởng thụ, mang tính hình thức [13].

Xu hướng này tiếp tục được khuyếch đại và củng cố thêm bởi hiệu ứng Duesenberry. Cụ thể, hành vi tiêu dùng của một cá nhân không chỉ phụ thuộc vào thu nhập mà còn chịu tác động mạnh mẽ từ mong muốn duy trì hoặc nâng cao địa vị xã hội. Điều này thường thể hiện qua việc so sánh mức tiêu dùng của bản thân với những người xung quanh, bao gồm bạn bè, hàng xóm, đồng nghiệp, hoặc thậm chí người thân trong gia đình.

Kết quả là, người tiêu dùng thường cảm thấy áp lực phải “vươn lên” mức tiêu dùng tương xứng với những người có thu nhập cao hơn, nhằm bảo toàn hoặc gia tăng vị thế xã hội và uy tín cá nhân [14]. Khi đấy, được gọi là “hội sống thượng lưu”, “người chơi hệ hàng hiệu”, “đốt tiền không chớp mắt”, “chiến thần săn sale”, “đệ tử trending”, “phá đảo thế giới tiêu dùng”, v.v., mới là “thời thượng” và “đẳng cấp”. Khi các giá trị này được lan tỏa, chúng dần trở thành cái gọi là tiêu chuẩn sống để hướng tới và đánh giá người khác.

Vì vậy, ý nghĩa cuộc sống của nhiều cá nhân hiện nay đã trở thành việc cố gắng thỏa mãn những ham muốn tiêu dùng dục nhiễm, theo đuổi danh vọng ảo ảnh, quá khả năng chỉ để thỏa mãn những ảo giác về nhu cầu “vô tận” của bản thân. Dù những ảo tưởng về nhu cầu và khát khao này tưởng chừng vô tận, nhưng thực tế luôn tồn tại những giới hạn.

Sự tách rời ngày càng lớn giữa suy nghĩ của bản thân và thực tại cuộc sống tạo ra những khoảng trống trong tâm trí mà thực tế không thể lấp đầy hay thỏa mãn. Khi những khoảng trống này dần chuyển thành cái nhìn bi quan về bản thân, thế giới xung quanh và tương lai, cảm giác mất mát, thất bại, sự mất kết nối, cảm giác vô giá trị và bị từ chối cũng dần hiện hữu trong tâm trí, tạo ra những suy nghĩ thiên lệch và làm trầm trọng hơn các vết “rách” [8,15]. Nhu cầu chữa lành, có lẽ vì thế mà xuất hiện.

Thấy người bạn bên cạnh dùng iPhone 16 trong khi mình dùng iPhone 14, cũng có thể trở thành lý do để bỗng thấy chản nản, bi quan, cần chữa lành. Gia đình khó khăn, không đủ điều kiện để đáp ứng những nhu cầu vật chất như bạn bè, thế là cảm thấy mất kết nối với mọi người xung quanh, cần chữa lành. Công việc bận rộn, căng thẳng, chưa có thời gian để đi chữa lành thì lại bị sếp la, cảm thấy giá trị bản thân bị giảm sút, nên nhu cầu chữa lành lại càng lớn hơn.

Chưa kể, khi đang lành thì có đứa bạn có nhận xét tiêu cực về mình kèm theo một mớ lý luận lộn xộn, thế là bỗng biến thành kẻ cần “chạm vào bình yên”, “tẩy độc tâm hồn”, “gội rửa tâm trí”, “detox cảm xúc”, “truyền năng lượng tích cực”, v.v. [16]. Thế nhưng, vừa đi chữa lành ở khu nghỉ dưỡng 4 sao về thì lại cảm thấy cần chữa lành ở một nơi sang trọng hơn, đắt tiền hơn, vì thấy người bạn dùng iPhone 16 cũng vừa đi chữa lành ở một khu nghỉ dưỡng 5 sao. Sự xa rời thực tại cứ thế mà ngày càng trở nên lớn hơn, vết rách ngày càng sâu rộng hơn, khiến cho các phương pháp chữa lành hiện tại không còn đủ hiệu quả mà phải nâng “đô”.

Trước đây, trong hoàn cảnh nhiều khó khăn hơn, thiếu thốn vật chất, sự mất mát luôn thường trực, chúng ta đã phải dựa vào ý chí và trí tuệ để sáng tạo, thích nghi, tìm kiếm giải pháp, và vượt qua nghịch cảnh, từ đó xây dựng nên cuộc sống như ngày hôm nay. Mặc dù hiện tại cuộc sống vẫn còn không ít thiếu sót, nhưng nó vẫn tốt đẹp và đầy đủ hơn rất nhiều so với trước đây. Vậy thì những thiếu sót và áp lực nhỏ hiện tại đâu phải là lý do để chúng ta tự tạo ra những ảo giác về sự dễ tổn thương hay các vết rách tinh thần, để rồi cần trốn tránh thực tại và tìm kiếm sự chữa lành?

Giải pháp, đôi khi, lại đơn giản hơn chúng ta nghĩ: bỏ từ “chữa lành” ra khỏi vốn từ, khỏi cách nghĩ, và tập trung vào việc xây dựng một văn hóa sống có kỷ luật và trật tự. Quan trọng hơn cả, là hành trình tự thân tìm kiếm ý nghĩa sống đích thực. Ý nghĩa cuộc sống được hình thành từ sự tương tác giữa bản thân với con người, sự vật, và sự việc xung quanh [9,17].

Nếu chúng ta làm một công việc chỉ vì tiền và dùng nó để phục vụ nhu cầu tiêu dùng và hưởng lạc cá nhân, thì giá trị tạo ra sẽ ít hơn rất nhiều so với khi chúng ta làm việc vì một điều lớn lao hơn: vì gia đình có điều kiện sống tốt hơn, vì thế hệ sau có một tương lai tươi sáng hơn, và vì một xã hội trở nên ngày càng nhân văn hơn. Chính cảm giác tạo ra giá trị này sẽ là động lực thúc đẩy và tạo ra ý nghĩa cũng như khát vọng cuộc sống. Khi đấy, khó khăn thiếu thốn sẽ không thể làm rách các tâm hồn hướng thượng, mà ngược lại: hun đúc ý chí, khao khát cuộc sống ý nghĩa [18].

Như một bài kệ ngắn “Cáo tật thị chúng” đọc một ngày trước khi viên tịch của Mãn Giác thiền sư cũng để lại cảm xúc cho hơn 1000 năm sau [19].

“Xuân khứ bách hoa lạc,

Xuân đáo bách hoa khai.

Sự trục nhãn tiền quá,

Lão tùng đầu thượng lai.

Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.”

Dịch nghĩa:

“Xuân đi, trăm hoa rụng,

Xuân đến, trăm hoa nở.

Việc đời theo nhau ruổi qua trước mắt,

Tuổi già hiện đến từ trên mái đầu.

Đừng cho rằng xuân tàn thì hoa rụng hết,

Đêm qua, một cành mai đã nở trước sân.”

Đứng trước những áp lực và thử thách hàng ngày của cuộc sống, nếu biết tu kham nhẫn, chúng sẽ trở thành cơ hội để rèn giũa bản thân, tạo điều kiện để con người sáng tạo, vượt qua giới hạn, từ đó hoàn thành được những mục tiêu lớn lao. Cho nên, điều cần chữa lành không phải là những bất mãn vì bị sếp nhắc nhở vì uống cà phê trong giờ làm, mà là môi sinh đang bị hủy hoại, là trái đất đang đứng trước bờ vực của biến đổi khí hậu, là những cuộc chiến tiêu diệt nền văn minh và những giá trị nhân bản của con người [20].

Sự chữa lành đích thực bắt đầu từ ý thức trách nhiệm với cộng đồng, xã hội, đất nước và hành tinh này. Đó cũng là nơi khoa học về lòng biết ơn đóng vai trò quan trọng, giúp chúng ta trân trọng những điều nhỏ bé, nuôi dưỡng sự bền bỉ để vượt qua khó khăn, và tìm thấy sự cân bằng. Chữa lành không phải là trốn tránh thực tại, mà là đối mặt với nó bằng tâm thế biết ơn và khao khát đóng góp cho một thế giới, cho một cộng đồng tốt đẹp hơn.

Tới đây, xin kết bằng bài “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến, một áng văn thơ tả cảnh nghèo khó cũng trở thành biểu tượng cho triết lý bình dị và nhân văn [21]:

“Đã bấy lâu nay bác tới nhà.

Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.

Ao sâu nước cả, khôn chài cá,

Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.

Cải chửa ra cây, cà mới nụ,

Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.

Đầu trò tiếp khách, trầu không có,

Bác đến chơi đây ta với ta.”

Tâm hồn đẹp thế này, rách kiểu gì mà cần chữa lành?

*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả

Tài liệu tham khảo

[1] Giang, H. (2024, Apr. 05). Nở rộ dịch vụ "chữa lành": "Chữa lành" hay "lành ít dữ nhiều"?. https://vtv.vn/xa-hoi/no-ro-dich-vu-chua-lanh-chua-lanh-hay-lanh-it-du-nhieu-20240405113646476.htm

[2] Đông Á. (2024, Dec. 01). Cẩn trọng với dịch vụ “chữa lành”. https://nhandan.vn/can-trong-voi-dich-vu-chua-lanh-post791688.html

[3] Paul, W., Sharma, C. P. (2021). Tissue and organ regeneration: An introduction. In: Chandra P. Sharma. (Ed). Regenerated organs: Future perspectives (pp. 3-9). Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-821085-7.00001-4

[4] Allvin, R., et al. (2007). Postoperative recovery: a concept analysis. Journal of Advanced Nursing, 57(5), 552-558. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2006.04156.x

[5] Egnew, T. R. (2005). The meaning of healing: Transcending suffering. Annals of Family Medicine, 3(3), 255-262. https://doi.org/10.1370/afm.313

[6] Kirmayer, L. J. (2004). The cultural diversity of healing: meaning, metaphor and mechanism. British Medical Bulletin, 69(1), 33-48. https://doi.org/10.1093/bmb/ldh006

[7] Glaister, J. A. (2001). Healing: Analysis of the concept. International Journal of Nursing Practice, 7(2), 63-68. https://doi.org/10.1046/j.1440-172X.2001.00255.x

[8] Nguyen, M. H., Le, T. T., Vuong, Q. H. (2023). Ecomindsponge: A novel perspective on human psychology and behavior in the ecosystem. Urban Science, 7(1), 31. https://doi.org/10.3390/urbansci7010031

[9] Vuong, Q. H., Nguyen, M. H. (2024). Further on informational quanta, interactions, and entropy under the granular view of value formation. https://books.google.com/books/about?id=vy4ZEQAAQBAJ

[10] Kasser, T. E., Kanner, A. D. (2004). Psychology and consumer culture: The struggle for a good life in a materialistic world. American Psychological Association.

[11] Veblen, T. (2017). The theory of the leisure class. Routledge.

[12] Guitart, M. E. (2011). The consumer capitalist society and its effects on identity: A macro cultural approach. Revista Psicologia Política, 11(21), 159-170. https://pepsic.bvsalud.org/scielo.php?pid=S1519-549X2011000100012&script=sci_abstract&tlng=en

[13] Hoàng, V. Q., Sơn, N. H., Hoàng, N. M. (2024). Mối quan hệ biện chứng giữa tiết kiệm, chống lãng phí và phát triển trong mục tiêu kỷ nguyên mới của đất nước. https://dangcongsan.org.vn/hoidonglyluan/lists/xaydungdang/view_detail.aspx?itemid=411&caching=reload

[14] Duesenberry, J. S. (1949). Income, saving and the theory of consumer behavior. Harvard University Press.

[15] LeMoult, J., Gotlib, I. H. (2019). Depression: A cognitive perspective. Clinical Psychology Review, 69, 51-66. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2018.06.008

[16] Dũng, T. B, Liễu, D. (2024, Apr. 05). Chưa kịp tổn thương đã đi chữa lành. https://tuoitre.vn/chua-kip-ton-thuong-da-di-chua-lanh-20240405072550829.htm

[17] Vuong, Q. H. (2023). Mindsponge theory. Walter de Gruyter GmbH. https://www.amazon.com/dp/B0C3WHZ2B3

[18] Vuong, Q. H. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6

[19] Mãn Giác thiền sư. (1096). Cáo tật thị chúng.

[20] Vuong, Q. H., Nguyen, M. H. (2024). Better economics for the Earth: A lesson from quantum and information theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44

[21] Nguyễn Khuyến. (1931). Quế Sơn thi tập.