Theo báo cáo “Tình trạng An ninh Lương thực và Dinh dưỡng trên Thế giới” của Liên Hợp Quốc, có từ “702 đến 828 triệu người bị ảnh hưởng bởi nạn đói vào năm 2021”. Những nguyên nhân chủ yếu dẫn tới tình trạng này được báo cáo nhận định tới từ “xung đột, khí hậu cực đoan và những cú sốc kinh tế, kết hợp với sự bất bình đẳng ngày càng gia tăng”.
Trong bối cảnh tác động của biến đổi khí hậu cùng các yếu tố khác gây ảnh hưởng tới ngành nông nghiệp, những loại cây con người sẽ trồng và tiêu thụ trong tương lai có thể sẽ thay đổi đáng kể. Trong đó, những loài cây trồng lạ đối với nhiều người có khả năng sẽ đóng vai trò quan trọng trong những năm tới.
Theo CNBC, các nhà khoa học tại Vườn Bách thảo Hoàng gia tại Kew, London hồi tháng 6/2022 đã liệt kê một số nguồn thực phẩm có thể đóng vai trò quan trọng trong chế độ ăn uống trong tương lai. Các loại thực phẩm này bao gồm rong biển, các cây xương rồng như xương rồng lê gai, cà phê dại có thể sinh trưởng tốt trong môi trường có nhiệt độ cao hơn so với cà phê Arabica và đặc biệt là enset – một loại cây trồng đặc biệt được dùng làm lương thực tại châu Phi.
Enset là một loại cây trồng có họ hàng với cây chuối và thường được gọi với cái tên cây chuối giả. Theo CNBC trích dẫn ông James Borrell, trưởng nhóm nghiên cứu về Đa dạng Đặc điểm và Chức năng tại RBG Kew, “trong khi cây chuối tới từ khu vực Đông Nam Á thì enset đến từ Châu Phi và đã được thuần hóa”. Đặc biệt, loại cây này chỉ được trồng tại Ethiopia.
Khác với cây chuối khi trái cây là bộ phận được tiêu thụ mạnh nhất, gần như tất cả các bộ phần của cây chuối giả có thể được sử dụng làm lương thực. “Khoảng 15 cây chuối giả có thể nuôi sống một người trong một năm, vì vậy loại cây này cho năng suất rất cao”.
Theo những thông tin được cung cấp trên website của Vườn Bách thảo Hoàng gia Kew, cây chuối giả có nhiều tác dụng từ làm nguyên liệu để dệt, làm cây hỗ trợ được trồng song song với cây trồng chính như cà phê và cao lương để bảo vệ khỏi sâu bệnh và cải thiện đất và đặc biệt là làm lương thực.
Tại Ethiopia, phần mềm ở bên trong thân giả (bộ phận xuất hiện ở dạng thân cây nhưng là một phần của lá) được nấu chín và ăn. Trong khi đó, phần thân và rễ của cây chuối giả được nghiền nhỏ, chôn xuống dưới lòng đất trong vòng 2 năm và lên men để tạo ra một thoại thực phẩm giống như bánh mỳ được người dân địa phương gọi là Kocho. Một sản phẩm phụ của quá trình làm kocho được gọi là bulla – một loại bột màu trắng có thể được sử dụng để làm bánh kếp và bánh bao. Trong khi đó, rễ của cây enset, được gọi là amicho, cũng có thể ăn được. Người dân Ethiopia thường luộc nó lên và ăn giống như khoai tây.
Ông Borrell nhận định loại cây này sở hữu các đặc tính “rất khác thường” và khiến nó trở thành một loại cây hiệu quả trong việc chống đói và đảm bảo an ninh lương thực. Đầu tiên, enset là cây lâu năm nên nó vẫn sẽ tiếp tục phát triển kể cả khi không được thu hoạch.
Tuy cây ăn quả cũng là cây lâu năm, chúng chỉ ra quả ở một thời điểm nhất định trong năm và do đó buộc phải được tiêu thụ hoặc cất giữ. Trong khi đó, gần như tất cả các bộ phận của cây chuối giả đều có thể được tiêu thụ nên nó sẽ lớn lên và tích lũy qua mỗi năm và có thể thu hoạch bất cứ lúc nào.
 |
Phần củ và thân của cây enset. Ảnh: IITA |
Các yếu tố này khiến cây chuối giả Enset trở thành một loại cây đặc biệt hữu ích với nông dân. Ông giải thích nếu một năm nào đó người nông dân gặp phải tình trạng thất thu mùa màng, họ có thể tiêu thụ nhiều cây enset hơn và ngược lại, tiêu thụ ít hơn nếu được mùa. Việc này có thể giúp “đẩy lùi tình trạng mất an ninh lương thực theo mùa”.
Cây enset do đó được ông ví như “cây chống đói” và “ngân hàng lương thực” của người nông dân. Hiện tại, RGB Kew cho biết enset cung cấp lương thực cho 20 triệu người ở Ethiopia và nó có tiềm năng rất lớn trong việc trở thành “loại cây trồng thông minh với khí hậu trong tương lai” nhờ “năng suất cao và khả năng phục hồi trước hạn hán kéo dài”.
Trong một nghiên cứu trước đó hồi năm 2021, các nhà nghiên cứu có trụ sở tại Vương quốc Anh và Ethiopia, trong đó có cả ông Borrell, đã xuất bản một bài báo trên tạp chí Nghiên cứu Môi trường nhằm cung cấp một cái nhìn thoáng qua về vai trò của cây chuối giả trong tương lai. Nghiên cứu này cho biết loại cây này có tiềm năng lớn trong việc mở rộng ở Ethiopia và khắp miền đông và miền nam châu Phi, thậm chí là trên thế giới.
Tuy nhiên, khi nhận định về khả năng này, ông Borrell cho biết enset là cây trồng của Ethiopia đã được người dân tại đây thuần hóa trong hàng nghìn năm và kiến thức liên quan tới loại cây này cũng là các kiến thức bản địa. Do đó, việc mở rộng nó hay không phụ thuộc vào chính quốc gia này. Trước mắt, khả năng những người bên ngoài Ethiopia có thể tiêu thụ loại cây này là không cao.
Dù tương lai có ra sao, vai trò của cây enset trong việc đảm bảo nguồn cung cho nông dân bản địa minh họa cho cách thức truyền thống có thể thay đổi cách chúng ta tiêu thụ thực phẩm ra sao. Ông Borrell chia sẻ cây enset có thể chỉ là một trong hàng trăm hoặc hàng nghìn loài cây khác chưa được khai phá hết tiềm năng và chưa được nghiên cứu sâu rộng.
 |
Cây chuối giả cũng có thể làm thức ăn cho động vật. Ảnh: IITA |
