Lệnh trừng phạt của Mỹ có gây ra khủng hoảng hàng không Iran?

Các lệnh trừng phạt của Mỹ sau hàng chục năm đã tác động lớn đến ngành hàng không Iran, ngăn chặn quốc gia Hồi giáo này được mua các máy bay mới hay tiếp cận các linh kiện, phụ tùng để bảo trì phi đội bay có xuất xứ Mỹ.

Tờ báo đưa tin Tổng thống Iran Ebrahim Raisi thiệt mạng trong vụ tai nạn trực thăng, Tehran, Iran, ngày 20/5. Ảnh: AFP
Tờ báo đưa tin Tổng thống Iran Ebrahim Raisi thiệt mạng trong vụ tai nạn trực thăng, Tehran, Iran, ngày 20/5. Ảnh: AFP

Ngày 19/5, chiếc trực thăng Bell 212 do Mỹ sản xuất và có tuổi đời lên tới hàng chục năm đã gặp nạn khi chở Tổng thống Iran Ebrahim Raisi, Ngoại trưởng Iran Hossein Amirabdollahian và 7 người khác. Vụ việc khiến toàn bộ hành khách trên chuyến bay thiệt mạng. Cho đến nay, Iran vẫn chưa đưa ra bất kỳ lời chính thức nào về nguyên nhân vụ tai nạn trực thăng. Quân đội Iran đã ra lệnh điều tra nguyên nhân vụ tai nạn.

Đây là vụ tai nạn mới nhất trong danh sách hàng loạt sự cố hàng không xảy ra tại Iran.

Nhân viên cứu hộ tại hiện trường vụ rơi trực thăng chở Tổng thống Iran Ebrahim Raisi, ngày 20/5. Ảnh: AFP
Nhân viên cứu hộ tại hiện trường vụ rơi trực thăng chở Tổng thống Iran Ebrahim Raisi, ngày 20/5. Ảnh: AFP

Những tai nạn hàng không lớn nhất của Iran

Theo cơ quan lưu trữ thông tin các vụ tai nạn máy bay (B3A) có trụ sở tại Geneve (Thụy Sĩ), từ năm 1979 đến năm 2023, Iran đã chứng kiến 253 vụ tai nạn máy bay, khiến 3.335 người thiệt mạng.

Ngày 21/1/1980, một chiếc Boeing 727-100 của hãng hàng không Iran Air vận hành đã đâm vào một ngọn núi ở dãy Alborz, Tehran, khiến toàn bộ 128 người thiệt mạng. Nguyên nhân của vụ tai nạn được xác định là do hệ thống hạ cánh bằng thiết bị (ILS) không hoạt động và tầm nhìn hạn chế vào ban đêm và thời tiết. Vụ việc xảy ra ngay sau khi các nhân viên kiểm soát không lưu Iran kết thúc một cuộc đình công.

Ngày 3/11/1986, một chiếc máy bay Lockheed C-130 Hercules do Lực lượng Không quân Iran vận hành đã lao vào sườn núi ở tỉnh Sistan và Baluchistan, khiến 103 người thiệt mạng, bao gồm 96 quân nhân. Theo các chuyên gia, lỗi trong máy đo độ cao máy bay có thể là nguyên nhân gây ra vụ tai nạn.

Một đám tang tập thể dành cho các nạn nhân trong chuyến bay Iran Air bị Hải quân Mỹ bắn rơi, Tehran, Iran, ngày 7/7/1988. Ảnh: AP
Một đám tang tập thể dành cho các nạn nhân trong chuyến bay Iran Air bị Hải quân Mỹ bắn rơi, Tehran, Iran, ngày 7/7/1988. Ảnh: AP

Ngày 13/6/1988, một chiếc Airbus 300 của hãng Iran Air đã bị trúng tên lửa do tàu tuần dương Hải quân Mỹ USS Vincennes bắn tại Đảo Qeshm. Con tàu này đã nhầm chiếc máy bay dân sự là máy bay quân sự. Đây là vụ tai nạn hàng không nghiêm trọng nhất trong lịch sử Iran khi tất cả 290 người trên máy bay đều thiệt mạng.

Ngày 12/2/2004, một chiếc Tupolev TU-154 của hãng Iran Airtour đã đâm vào sườn núi ở huyện Khorramabad, tỉnh Lorestan. Vụ tai nạn xảy ra khi phi hành đoàn không nhận ra rằng máy bay đã đi chệch hướng, khiến toàn bộ 119 người trên máy bay thiệt mạng, bao gồm 4 công dân Tây Ban Nha. Việc thiếu tầm nhìn do thời tiết được cho là yếu tố gây ra vụ việc.

Ngày 19/2/2003, một chiếc Ilyushin II-76 do Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) vận hành đã đâm vào một ngọn núi ở gần sân bay Kerman khi hạ cánh, khiến 168 người thiệt mạng. Nguyên nhân vụ tai nạn được cho là do máy bay gặp một số lỗi kỹ thuật như bộ phận động cơ bị hỏng, đường ống thủy lực và nhiên liệu bị đứt.

Đống đổ nát của chiếc máy bay bị tên lửa bắn rơi ở ngoại ô Tehran, Iran, ngày 10/1/2020. Ảnh: Reuters
Đống đổ nát của chiếc máy bay bị tên lửa bắn rơi ở ngoại ô Tehran, Iran, ngày 10/1/2020. Ảnh: Reuters

Ngày 8/1/2020, một chiếc Boeing 737-800 do hãng hàng không Ukraine International Airlines vận hành đã bị hai tên lửa bắn hạ chỉ vài phút sau khi cất cánh ở Sabashahr, thủ đô Tehran. Vụ việc khiến 176 người trên máy bay thiệt mạng. Chính phủ Iran cho biết vụ tai nạn là “lỗi của con người”, vì chiếc máy bay bị nhầm là “mục tiêu thù địch”.

Ngành hàng không Iran chịu tác động như thế nào bởi các lệnh trừng phạt?

Theo Al Jazeera, đã 45 năm trôi qua kể từ khi Mỹ áp đặt lệnh trừng phạt đầu tiên đối với Iran, nền kinh tế của quốc gia Hồi giáo này đã chịu ảnh hưởng sâu rộng, đặc biệt các hãng hàng không là bên hứng chịu tác động lớn nhất.

Hàng loạt các biện pháp trừng phạt khác từ bên ngoài đối với Iran kể từ sau Cách mạng Hồi giáo 1979, cũng như chương trình hạt nhân, đã khiến quốc gia này gặp khó khăn trong việc nhập khẩu các máy bay mới, cũng như tiếp cận các bộ phận, linh kiện máy bay.

Trọng tâm các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với ngành hàng không Iran đó là lệnh cấm Tehran nhập khẩu bất kỳ máy bay hoặc thiết bị máy bay nào được sản xuất với hơn 10% linh kiện của Mỹ. Điều này đã loại trừ một cách hiệu quả khả năng Iran mua máy bay hoặc trực thăng mới của phương Tây, cũng như khiến quốc gia Hồi giáo gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các bộ phận cần thiết để bảo trì các đội bay cũ kỹ của mình.

Xác chiếc trực thăng chở Tổng thống Iran Ebrahim Raisi và các quan chức, ngày 20/5. Ảnh: AFP
Xác chiếc trực thăng chở Tổng thống Iran Ebrahim Raisi và các quan chức, ngày 20/5. Ảnh: AFP

Trong những năm 1980, 1990 và đầu những năm 2000, số vụ tai nạn máy bay chết người tại Iran tăng vọt. Theo Viện Washington về Chính sách Cận Đông, tính đến tháng 4/2019, 23 hãng hàng không Iran đang vận hành 156 máy bay trong tổng số 300 chiếc. Điều này cho thấy gần một nửa số máy bay của quốc gia này không thể bay vì phải chờ thay thế phụ tùng.

Nhu cầu sửa chữa máy bay thường xuyên cũng đã làm tăng giá vé máy bay ở Iran và gây căng thẳng kinh tế cho các công ty sản xuất máy bay nhỏ hơn. Ông Mohammad Mohammadi-Bakhsh - người đứng đầu Tổ chức Hàng không Dân dụng Iran (CAO), nói với hãng tin Fars vào năm 2022 rằng, máy bay tại nước này không thể gửi ra nước ngoài để sửa chữa, trong khi nhân lực chuyên gia trong nước cũng hạn chế.

Năm 2015, Thỏa thuận hạt nhân Iran với tên chính thức là Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) đã được ký kết giữa Iran và nhóm P5+1 (Anh, Pháp, Nga, Mỹ, Trung Quốc và Đức). Trong đó, Tehran đã đồng ý ngừng sản xuất các vật liệu có thể được sử dụng để sản xuất vũ khí hạt nhân. Đổi lại, các biện pháp trừng phạt đối với lĩnh vực hàng không của Iran được nới lỏng, cho phép nước này mua máy bay từ các nhà sản xuất nước ngoài như Airbus và Boeing.

Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt này đã được tái áp đặt dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump vào năm 2018, sau khi Washington rời bỏ thỏa thuận hạt nhân.

Theo Viện Washington về Chính sách Cận Đông, khoảng thời gian ngắn ngủi được dỡ bỏ lệnh trừng phạt không đủ để giúp ích cho Iran. Mặc dù Tehran đã đặt mua hơn 200 máy bay từ các nhà sản xuất phương Tây, nhưng nước này mới chỉ nhận được 3 máy bay phản lực Airbus và 13 động cơ phản lực cánh quạt ATR trước khi bị ông Trump trừng phạt trở lại.

Các điểm chính trong cuộc đàm phán Mỹ - Nga tại Saudi Arabia

Các điểm chính trong cuộc đàm phán Mỹ - Nga tại Saudi Arabia

Sau cuộc gặp mặt ngày 18/2 tại Riyadh, Saudi Arabia, Nga và Mỹ đã có những bước đi đầu tiên nhằm bình thường hóa quan hệ và đàm phán hòa bình tại Ukraine.
Mỹ sẽ áp thuế 25% với ô tô, bán dẫn và dược phẩm nhập khẩu

Mỹ sẽ áp thuế 25% với ô tô, bán dẫn và dược phẩm nhập khẩu

Tổng thống Donald Trump cho biết ông có thể sẽ ban lệnh áp thuế khoảng 25% đối với ô tô, chất bán dẫn và dược phẩm nhập khẩu vào Mỹ kể từ tháng 4 tới.
Nga và Mỹ chính thức bắt đầu đàm phán tại Saudi Arabia

Nga và Mỹ chính thức bắt đầu đàm phán tại Saudi Arabia

Ngày 18/2, cuộc đàm phán cấp cao giữa Nga và Mỹ chính thức bắt đầu tại Riyadh, Saudi Arabia.
Thông điệp của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình với giới doanh nhân

Thông điệp của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình với giới doanh nhân

Tại cuộc họp với các doanh nghiệp hàng đầu, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có bài phát biểu thể hiện sự ủng hộ các công ty tư nhân trong bối cảnh nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang đối mặt với nhiều áp lực.
Tổng thống Zelensky: Đàm phán không có Ukraine là ‘không có kết quả’

Tổng thống Zelensky: Đàm phán không có Ukraine là ‘không có kết quả’

Phát biểu ngày 17/2, Tổng thống Ukraine cho biết Kiev sẽ không tham gia vào cuộc đàm phán giữa Mỹ và Nga tại Riyadh và coi chúng là “không có kết quả”.
Máy bay Mỹ chở 80 người bất ngờ bị lật ngược

Máy bay Mỹ chở 80 người bất ngờ bị lật ngược

Trong lúc hạ cánh, máy bay của hãng hàng không Delta Air Lines bất ngờ gặp sự cố và bị lật ngược tại sân bay Toronto Pearson, Canada khiến 3 người bị thương nặng.
Thái Lan ghi nhận gần 100.000 ca mắc cúm

Thái Lan ghi nhận gần 100.000 ca mắc cúm

Bộ Y tế công cộng Thái Lan cảnh báo, dịch cúm đang lây lan nhanh chóng với 4 tỉnh ở vùng Đông bắc nước này chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tới Saudi Arabia

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tới Saudi Arabia

Ngày 17/2, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tới Saudi Arabia nhằm thảo luận về một số vấn đề liên quan tới việc tái thiết và tái định cư người Palestine tại Gaza.
Ngoại trưởng Mỹ: Ukraine và châu Âu sẽ tham gia vào đàm phán hòa bình

Ngoại trưởng Mỹ: Ukraine và châu Âu sẽ tham gia vào đàm phán hòa bình

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio ngày 16/2 cho biết Ukraine và châu Âu sẽ là một phần của bất kỳ "cuộc đàm phán thực sự" nào nhằm chấm dứt cuộc xung đột tại Ukraine.
Israel – Hamas hoàn tất đợt trao đổi con tin – tù nhân lần thứ 6

Israel – Hamas hoàn tất đợt trao đổi con tin – tù nhân lần thứ 6

Ngày 15/2, Israel và lực lượng Hamas hoàn tất cuộc trao đổi con tin – tù nhân lần thứ 6.
Ông Trump sẽ áp thuế ô tô nhập khẩu từ tháng 4

Ông Trump sẽ áp thuế ô tô nhập khẩu từ tháng 4

Sau mức thuế quan 25% đối với nhôm và thép nhập khẩu, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố ông có kế hoạch áp thuế đối với ô tô nhập khẩu từ ngày 2/4.
Ông Zelensky: Mỹ chưa từng muốn Ukraine gia nhập NATO

Ông Zelensky: Mỹ chưa từng muốn Ukraine gia nhập NATO

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky thừa nhận rằng Mỹ chỉ nói về việc sẽ kết nạp Ukraine vào NATO, nhưng Washington chưa bao giờ thực sự muốn điều đó xảy ra.
Mỹ và Ấn Độ nhất trí đàm phán thêm về thương mại

Mỹ và Ấn Độ nhất trí đàm phán thêm về thương mại

Trong cuộc họp báo chung với Thủ tướng Ấn Độ ngày 13/2, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết Mỹ và Ấn Độ đã nhất trí đàm phán thêm về vấn đề thương mại song phương.
Thủ tướng Ấn Độ bắt đầu chuyến thăm 2 ngày tới Mỹ

Thủ tướng Ấn Độ bắt đầu chuyến thăm 2 ngày tới Mỹ

Tối ngày 12/2, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã tới Mỹ và bắt đầu chuyến thăm kéo dài 2 ngày theo lời mời của Tổng thống Donald Trump.
Ông Trump: Hãy nhìn xem, Bộ Giáo dục Mỹ là một trò lừa đảo

Ông Trump: Hãy nhìn xem, Bộ Giáo dục Mỹ là một trò lừa đảo

Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố muốn đóng cửa Bộ Giáo dục liên bang ngay lập tức, nhằm nhanh chóng thực hiện các cam kết trong chiến dịch tranh cử.
Lầu Năm Góc: Ukraine gia nhập NATO là ‘không thực tế’

Lầu Năm Góc: Ukraine gia nhập NATO là ‘không thực tế’

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth tuyên bố Mỹ coi việc Ukraine trở thành thành viên NATO và khôi phục biên giới lãnh thổ trước năm 2014 là kết quả không thực tế trong đàm phán giải quyết xung đột với Nga.
Ông Trump: Mỹ - Nga nhất trí lập tức đàm phán kết thúc xung đột tại Ukraine

Ông Trump: Mỹ - Nga nhất trí lập tức đàm phán kết thúc xung đột tại Ukraine

Ngày 12/2, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố ông và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đồng ý bắt đầu các cuộc đàm phán chấm dứt xung đột tại Ukraine.
Lạm phát Mỹ tăng nóng hơn dự báo

Lạm phát Mỹ tăng nóng hơn dự báo

Giá cả tiêu dùng ở Mỹ tăng mạnh hơn dự báo trong tháng 1, kỳ vọng Fed giảm lãi suất thêm mờ nhạt.
Ông Hun Sen nói có âm mưu tấn công ông bằng máy bay không người lái

Ông Hun Sen nói có âm mưu tấn công ông bằng máy bay không người lái

Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen nói rằng những kẻ khủng bố đã lên kế hoạch ám sát ông bằng máy bay không người lái nhằm vào nơi ở của ông ở thành phố Takhmao.
Ông Trump muốn tiếp quản Gaza, đề nghị Jordan nhận người Palestine

Ông Trump muốn tiếp quản Gaza, đề nghị Jordan nhận người Palestine

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thẳng thắn gây sức ép với Quốc vương Jordan Abdullah II về việc tiếp nhận những người Palestine phải di dời theo kế hoạch Washington tiếp quản Dải Gaza hậu xung đột.
Quan chức Ukraine dự đoán ‘thỏa hiệp đau đớn’ để chấm dứt xung đột

Quan chức Ukraine dự đoán ‘thỏa hiệp đau đớn’ để chấm dứt xung đột

Thị trưởng Kiev, ông Vitaly Klitschko dự đoán cuộc xung đột Nga - Ukraine có thể kết thúc trong một hoặc hai tháng, nhưng Kiev có thể đối mặt với “thỏa hiệp đau đớn”.
Mỹ và Anh không ký tuyên bố chung về AI

Mỹ và Anh không ký tuyên bố chung về AI

Tại hội nghị thượng đỉnh AI Paris diễn ra tại Grand Palais, Pháp ngày 11/2, 61 quốc gia, trừ Mỹ và Anh, đã thông qua tuyên bố chung về nhu cầu phát triển trí tuệ nhân tạo theo hướng mở, toàn diện và đạo đức.
Israel dọa kết thúc lệnh ngừng bắn nếu Hamas không trả con tin

Israel dọa kết thúc lệnh ngừng bắn nếu Hamas không trả con tin

Ngày 11/2, Israel tuyên bố lệnh ngừng bắn tại Dải Gaza sẽ kết thúc và quân đội nước này sẽ tiếp tục chiến đấu nếu Hamas không thả con tin trước trưa ngày 15/2.
Lầu Năm Góc: Mỹ sẽ không gửi quân đến Ukraine

Lầu Năm Góc: Mỹ sẽ không gửi quân đến Ukraine

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cho biết chính quyền Tổng thống Donald Trump không có kế hoạch gửi quân đội đến Ukraine.
Hamas lên tiếng trước ‘tối hậu thư’ của Tổng thống Trump

Hamas lên tiếng trước ‘tối hậu thư’ của Tổng thống Trump

Phong trào Hồi giáo Hamas ở Dải Gaza tuyên bố cách duy nhất để các con tin Israel được trở về nhà là các bên phải tôn trọng lệnh ngừng bắn đã được thiết lập kể từ tháng 1.
Tổng thống Mỹ nâng thuế nhập khẩu thép và nhôm mà không có ngoại lệ

Tổng thống Mỹ nâng thuế nhập khẩu thép và nhôm mà không có ngoại lệ

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 10/2 tuyên bố tăng mức thuế nhập khẩu thép và nhôm lên 25% 'mà không có ngoại lệ hoặc miễn trừ'.
Nga nêu quan điểm cứng rắn về đàm phán với Ukraine

Nga nêu quan điểm cứng rắn về đàm phán với Ukraine

Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov cho biết Nga sẵn sàng đàm phán với Ukraine, nhưng kết quả chỉ có thể đạt được nếu những nguyên nhân gốc rễ đằng sau cuộc xung đột sắp bước sang năm thứ 3 được giải quyết.
Tổng thống Trump muốn Ukraine trả lại 500 tỷ USD bằng đất hiếm

Tổng thống Trump muốn Ukraine trả lại 500 tỷ USD bằng đất hiếm

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông muốn đạt được một thỏa thuận giữa Mỹ và Ukraine, nhằm đảm bảo đổi viện trợ của Washington lấy các khoáng sản đất hiếm của Kiev.
Điểm tên loạt biện pháp thuế cứng rắn của Tổng thống Trump

Điểm tên loạt biện pháp thuế cứng rắn của Tổng thống Trump

Kể từ khi trở lại nắm quyền vào tháng trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã khởi xướng hàng loạt biện pháp áp thuế và liên tục cảnh báo sẽ áp mức thuế “khủng” đối với hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ.
Tổng thống Zelensky nêu điều kiện 'sẵn sàng' đàm phán hòa bình

Tổng thống Zelensky nêu điều kiện 'sẵn sàng' đàm phán hòa bình

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết ông sẵn sàng tham gia các cuộc đàm phán về xung đột Nga – Ukraine dưới mọi hình thức với điều kiện Mỹ và châu Âu cung cấp cho Kiev các đảm bảo về an ninh.
Giá thực phẩm thế giới giảm gần 2% trong tháng 1/2025

Giá thực phẩm thế giới giảm gần 2% trong tháng 1/2025

Theo FAO, chỉ số giá thực phẩm thế giới ghi nhận giảm 1,6% trong tháng 1/2025, chủ yếu do giá đường, thịt và dầu thực vật giảm.
Tổng thống Mỹ khẳng định nghiêm túc với ý định sáp nhập Canada

Tổng thống Mỹ khẳng định nghiêm túc với ý định sáp nhập Canada

Trong một cuộc phỏng vấn được phát sóng ngày 9/2, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông nghiêm túc với việc Canada trở thành bang thứ 51 của nước Mỹ.
Ông Trump nói sẽ gặp ông Putin ‘vào đúng thời điểm’

Ông Trump nói sẽ gặp ông Putin ‘vào đúng thời điểm’

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông có thể gặp người đồng cấp Nga Vladimir Putin vào thời điểm thích hợp và ông kỳ vọng sẽ có nhiều cuộc điện đàm với nhà lãnh đạo Nga trong tương lai.
Israel - Hamas trao đổi tù nhân và con tin lần thứ 5

Israel - Hamas trao đổi tù nhân và con tin lần thứ 5

Ngày 8/2, cuộc trao đổi tù nhân – con tin thứ 5 giữa Israel và lực lượng Hamas theo thỏa thuận ngừng bắn giai đoạn một tại Dải Gaza đã diễn ra thành công.
Tỷ phú Elon Musk không hứng thú với việc mua TikTok

Tỷ phú Elon Musk không hứng thú với việc mua TikTok

Tỷ phú Elon Musk cho biết ông không hứng thú với việc mua lại mảng kinh doanh của mạng xã hội TikTok tại Mỹ, dù Tổng thống Donald Trump từng gợi ý về khả năng này.
Canada thắt chặt quan hệ với EU trước thách thức thuế quan của ông Trump

Canada thắt chặt quan hệ với EU trước thách thức thuế quan của ông Trump

Canada muốn tăng cường quan hệ kinh tế với EU và duy trì các quy tắc thương mại toàn cầu, trước mối đe dọa áp thuế của Mỹ.
Xem thêm