Nền kinh tế Nga năm 2023 'khó trở lại' đường đua thịnh vượng

Theo CNN, khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine cách đây một năm, phương Tây đã đáp trả bằng các biện pháp trừng phạt kinh tế chưa từng có và gây áp lực lên Tổng thống Vladimir Putin. Mục đích của các hành động này đó là khiến ông Putin phải xem xét lại cuộc chiến này.

Kết quả của các đòn trừng phạt là nền kinh tế Nga trở nên suy yếu, nhưng nó cũng phục hồi một cách đáng ngạc nhiên.

Trong bối cảnh phương Tây giảm dần sự phụ thuộc vào dầu Nga, Moscow đã chuyển hướng các thùng dầu sang khu vực châu Á. Ngân hàng trung ương Nga đã ngăn chặn cuộc khủng hoảng tiền tệ bằng các biện pháp kiểm soát vốn tích cực và tăng lãi suất. Chi tiêu quân sự đã hỗ trợ lĩnh vực công nghiệp, trong khi làn sóng các doanh nghiệp phương Tây rời đi đã thúc đẩy sản xuất trong nước.

“Nền kinh tế và hệ thống chính phủ của Nga hóa ra mạnh hơn nhiều so với những gì phương Tây nghĩ", Tổng thống Nga Putin nhận định trong diễn văn Thông điệp Liên bang.

Tuy nhiên, các vết nứt trong nền kinh tế Nga đang bắt đầu lộ ra và sẽ mở rộng trong 12 tháng tới, theo CNN.

Liên minh châu Âu (EU) từng chi hơn 100 tỷ USD cho việc nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch từ Nga vào năm 2021. Tuy nhiên, khối này đã đạt được những bước tiến lớn trong việc cắt đáng kể sự phụ thuộc vào năng lượng Nga, bằng cách chính thức cấm hầu hết hoạt động nhập khẩu dầu thô Nga bằng đường biển vào tháng 12/2022, sau đó là dầu tinh chế vào tháng 2 năm nay.

Các lệnh cấm trên đã tác động tới nền tài chính Nga và nước này phải tìm kiếm các khách hàng thay thế.

Chính phủ Nga đã báo cáo thâm hụt ngân sách khoảng 1.761 tỷ Ruble (23,5 tỷ USD) trong tháng 1/2023. Chi tiêu ghi nhận mức tăng 59% so với cùng kỳ năm ngoái, trong khi doanh thu giảm 35%. Phó Thủ tướng Nga Alexander Novak tuyên bố Moscow sẽ cắt giảm 5% sản lượng dầu bắt đầu từ tháng 3 năm nay.

Ông Janis Kluge, chuyên gia về kinh tế Nga tại Viện Các vấn đề An ninh và Quốc tế của Đức, nhận định: “Kỷ nguyên gặt hái lợi nhuận trời cho từ thị trường dầu mỏ và khí đốt của Nga đã kết thúc".

Trong khi đó, đồng Ruble được ghi nhận đã giảm xuống mức yếu nhất so với đồng USD kể từ tháng 4/2022.

Những vấn đề trên đang đặt nền kinh tế Nga vào quỹ đạo suy giảm. "Năm nay thực sự có thể là một bài kiểm tra quan trọng”, ông Timothy Ash, một cộng sự tại tổ chức tư vấn Chatham House, bình luận.

11.300 biện pháp trừng phạt giáng xuống

Kể từ khi cuộc xung đột bùng nổ, phương Tây đã công bố hơn 11.300 biện pháp trừng phạt và đóng băng khoảng 300 tỷ USD dự trữ ngoại hối của Nga. Bên cạnh đó, hơn 1.000 doanh nghiệp phương Tây đã rời khỏi hoặc cắt giảm hoạt động tại quốc gia này, với lý do phản đối cuộc chiến và những thách thức hậu cần mới.

CNN trích dẫn ước tính sơ bộ từ chính phủ Nga cho biết sản lượng kinh tế đã giảm 2,1% trong năm ngoái – thiệt hại ít hơn so với dự đoán ban đầu. Khi các biện pháp trừng phạt lần đầu tiên được áp đặt, một số nhà kinh tế đã dự báo tăng trưởng kinh tế nước này sẽ giảm 10-15%.

Nhà máy gang thép Magnitogorsk ở thành phố Magnitogorsk, Nga. Ảnh: Reuters

Để lý giải cho sự thành công bất ngờ của Nga là việc nước này hướng tới khả năng tự cung tự cấp từ năm 2014 – thời điểm Moscow sáp nhập bán đảo Crimea. Thông qua chính sách “Pháo đài nước Nga”, chính phủ đã thúc đẩy sản xuất lương thực trong nước, trong khi các ngân hàng phải tăng cường dự trữ.

Ông Timothy Ash nhận định các biện pháp của Moscow đã tạo ra một mức độ “bền bỉ” đối với nền kinh tế.

Ngân hàng trung ương Nga cũng có động thái can thiệp nhanh chóng đối với hệ thống tài chính, bằng cách tăng lãi suất lên 20% và thực hiện các biện pháp kiểm soát tiền tệ để củng cố đồng Ruble. Đây cũng là một yếu tố góp phần tạo động lực ổn định.

Trong khi đó, các nhà máy nội địa tăng cường sản xuất hàng hóa để thay thế các mặt hàng nhập khẩu từ phương Tây cũng giúp Nga vượt qua thách thức.

Kinh tế Nga giữ vững nhờ dầu mỏ

Nền kinh tế Nga nhận được sự hỗ trợ lớn nhất đến từ giá năng lượng cao và cơn khát dầu mỏ và các mặt hàng khác của thế giới. Nga đã gửi các thùng dầu đến các nước châu Á như Trung Quốc và Ấn Độ, thay vì cập bến châu Âu.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), EU từng nhập khẩu trung bình 3,3 triệu thùng dầu thô và sản phẩm dầu của Nga mỗi ngày vào năm 2021 và vẫn mua 2,3 triệu thùng/ngày tính đến tháng 11/2022.

Nhà máy lọc dầu ở thành phố Omsk, Siberia, Nga. Ảnh: Reuters

Ông Sergey Aleksashenko, cựu Thứ trưởng Bộ Tài chính Nga, nhận định: “Đó là vấn đề về tài nguyên thiên nhiên. Điều đó có nghĩa là nền kinh tế đất nước đã trải qua sự suy giảm, nhưng không phải là sự sụp đổ".

Trên thực tế, doanh thu xuất khẩu dầu trung bình hàng tháng của Nga đã tăng 24% trong năm 2022, lên 18,1 tỷ USD, theo IAE. Tuy nhiên, mức doanh thu này khó có thể giữ vững. Giá một thùng dầu thô Urals của Nga đã giảm xuống mức trung bình 49,5 USD trong tháng 1/2023, sau khi lệnh cấm vận dầu mỏ của châu Âu và mức giá trần của G7 có hiệu lực. Trong khi đó, giá dầu toàn cầu là khoảng 82 USD.

Việc tìm kiếm các khách hàng mới cho các sản phẩm dầu tinh chế - vốn cũng phải chịu các lệnh cấm vận mới và giá trần - cũng sẽ không dễ dàng. Ông Ben McWilliams, một nhà tư vấn năng lượng tại Bruegel cho biết, Trung Quốc và Ấn Độ có mạng lưới các nhà máy lọc dầu của riêng họ và thích mua dầu thô hơn.

Trong khi đó, sản lượng xuất khẩu khí đốt của Nga sang châu Âu đã sụt giảm đáng kể từ khi Moscow đóng đường ống Nord Stream 1.

Lĩnh vực dầu khí chiếm tới 45% ngân sách của Nga vào năm 2021. Trong bối cảnh nước này có kế hoạch tối đa hóa chi tiêu quốc phòng, doanh thu thấp hơn từ năng lượng có thể khiến một số chính sách khác thay đổi.

Rủi ro suy giảm

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo kinh tế Nga sẽ tăng trưởng 0,3% trong năm nay và 2,1% trong năm tới. Tuy nhiên, bất kỳ triển vọng nào cũng phụ thuộc vào tình hình cuộc xung đột ở Ukraine.

Bà Tatiana Orlova, nhà kinh tế học tại Oxford Economic, nhận định: “Việc nền kinh tế thu hẹp hay mở rộng vào năm 2023 sẽ được quyết định bởi những diễn biến trên chiến trường”. Bà cũng lưu ý rằng tình trạng thiếu lao động có thể là một rủi ro chính của Moscow.

Bên cạnh đó, các nhà kinh tế cho rằng sự tác động từ các biện pháp trừng phạt kinh tế của phương Tây có nguy cơ phát triển thành một cuộc khủng hoảng theo thời gian. Bloomberg ước tính, chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga sẽ khiến GDP nước này giảm 190 tỷ USD vào năm 2026.

Trong khi đó, các ngành phụ thuộc vào nhập khẩu được cho là dễ bị tổn thương nhất. Các nhà sản xuất ô tô trong nước như Avtovaz - với thương hiệu Lada, đã phải vật lộn với tình trạng thiếu linh kiện và vật liệu chính.

Kể từ khi các công ty như Volkswagen, Renault, Ford và Nissan tạm dừng sản xuất và bắt đầu bán tài sản tại Nga vào năm ngoái, ngành sản xuất ô tô nội địa có dấu hiệu suy yếu. Theo Hiệp hội các doanh nghiệp châu Âu, doanh số bán ô tô mới tại Nga trong tháng 1 đã giảm 63% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trên các lĩnh vực khác, các công ty Nga đang gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch cho tương lai. Một cuộc khảo sát hơn 1.000 doanh nghiệp Nga do Viện Tăng trưởng Kinh tế Stolypin thực hiện vào tháng 11/2022 cho thấy, gần một nửa có kế hoạch duy trì sản xuất trong 1 – 2 năm tới và không nghĩ đến tăng trưởng. Đây có thể là báo hiệu về rủi ro “đình trệ lâu dài của nền kinh tế Nga”.