Khủng hoảng năng lượng đang khiến Ba Lan có khả năng sẽ bị thụt lùi trong các nỗ lực bảo vệ môi trường. Ảnh: Pexels

Chiến sự tại Ukraine cùng việc Nga cắt khí đốt tới châu lục này đã cho thấy an ninh năng lượng tại châu Âu mong manh tới đâu. Tuy nhiên theo Bloomberg, Ba Lan vẫn còn một nguy cơ khác ngoài các nguy cơ vốn hiện hữu tại các quốc gia châu Âu. Cụ thể, đó chính là sự thụt lùi trong các nỗ lực giải quyết ô nhiễm không khí và thực hiện các cam kết về phát thải vào năm 2050 tại quốc gia có tỷ lệ tử vong sớm liên quan đến ô nhiễm không khí cao.

Trong khu vực châu Âu, Ba Lan là quốc gia chiếm tới 77% số hộ gia đình tại EU vẫn sử dụng than để sưởi ấm. Bất chấp sự đảm bảo của Tổng thống Andrzej Duda rằng Ba Lan có đủ than để tồn tại trong 200 năm, tình hình nhanh chóng trở nên tồi tệ khi chính phủ ra lệnh cấm nhập khẩu và sử dụng than từ Nga. Chính điều này đã dẫn tới hàng dài xe tải xếp hàng trước các mỏ than đang khai thác không kịp nhu cầu gia tăng.

Theo ông Piotr Siergiej, phát ngôn viên của mạng lưới các nhà hoạt động môi trường có tên là Polish Smog Alert, các cuộc khảo sát cho thấy 60% hộ gia đình không có đủ nguồn cung cấp than cho mùa đông. Vì vậy trong bối cảnh thiếu thốn nguồn cung than nghiêm trọng, chính phủ Ba Lan đã ra quyết định tạm ngừng kiểm soát chất lượng than, đồng thời xem xét việc phân phát khẩu trang bảo hộ khi nhiệt độ giảm xuống.

Ngay trong tháng 9 trước đó, ông Jaroslaw Kaczynski, chính trị gia quyền lực nhất của đất nước, thậm chí còn đưa ra đề nghị người dân có thể làm bất cứ điều gì cần thiết để giữ ấm. Tại một cuộc biểu tình ở Nowy Targ, miền nam Ba Lan, ông tuyên bố người dân có thể “đốt cháy mọi thứ ngoại trừ lốp xe và những thứ độc hại tương tự”.

Đi cùng với xu hướng này, một số thành phố tại Ba Lan đã nới lỏng các hạn chế về môi trường được đề xuất trong những năm gần đây. Hội đồng khu vực Malopolska ở Krakow, do Đảng Công lý và Pháp luật cầm quyền, tháng trước đã bỏ phiếu trì hoãn lệnh cấm các lò nung, đồng thời cho phép đốt bất cứ thứ gì từ than tới rác thải cho đến đầu năm 2024.

Trong khi đó chỉ vài năm trước khi đại dịch Covid-19 xảy ra, cảnh sát Krakow vẫn luôn triển khai máy bay không người lái với camera để kiểm tra các ống khói từ trên cao xem có dấu hiệu cho thấy các lò đốt rác của các hộ gia đình đang đốt rác trái phép hay không.

Theo Thị trưởng Ludomir Handzel, mọi người đang sợ hãi và do đó đang cố gắng thu thập bất cứ thứ gì có thể dùng để đốt từ than non, gỗ, than bùn, yến mạch tới cả rác. Tại Nowy Sacz cách Krakow khoảng 100km về phía đông nam, chính quyền thành phố đang phải đối mặt với một tình huống "chưa từng có" khi số rác thu gom được ít hơn hẳn so với cùng kỳ năm ngoái.

Bloomberg trích dẫn bài phỏng vấn của ông Handzel với kênh tin tức TVN24 cho biết thành phố đang chứng kiến sự sụt giảm đáng kể trong việc thu gom rác, đặc biệt là khi nói đến các vật liệu ít nhất là về lý thuyết có thể phù hợp để đốt như giấy, bìa cứng và bao bì.

Tuy nhiên, đại diện của nhóm các công ty quản lý chất thải cho biết còn quá sớm để đưa ra kết luận về nguyên nhân cho sự sụt giảm số lượng rác. Trên thực tế, nguyên nhân có thể tới từ tiêu thụ giảm do nhu cầu yếu đi thay vì tích trữ để sử dụng cho sưởi ấm.

Ba Lan là một trong những nước có tỷ lệ tử vong do ô nhiễm không khí cao. Ảnh: Shutterstock

Về phía người dân, việc đốt rác trên thực tế ngày càng phổ biến trên đường phố mỗi ngày. Cô Paulina Mroczkowska, một bà mẹ ba con đến từ Jablonna ở ngoại ô phía bắc Warsaw, cho biết cô có thể ngửi thấy mùi rác đốt mỗi ngày và hiếm khi ngửi được mùi nhiên liệu nào khác đang được đốt. Nhắc tới tương lai, cô cho biết mình cảm thấy “sợ hãi” khi nghĩ tới điều gì sẽ xảy ra thời tiết thực sự trở nên lạnh hơn.

Ông Kamil Sukiennik, một thành viên của Polski Alarm Smogowy, cũng cho biết khói trong khu phố của ông thường xuất phát từ việc người dân đốt lò sưởi vào buổi tối. Tuy nhiên, hiện ông có thể cảm nhận được cả mùi chát vào đầu mùa thu này từ các sản phẩm rác.

Một số gia đình đã ngay lập tức có những động thái bảo vệ bản thân mà không chờ đợi sự giúp đỡ của chính phủ. Brimmu, một công ty startup có trụ sở tại Warsaw, đã bắt đầu tiếp thị một loại lưới bọc cho xe đẩy trẻ em với hệ thống lọc không khí sẵn có. Sản phẩm này đang ngày càng nhận được nhu cầu gia tăng từ người dân trong nước.