Giải Nobel 2023 được trao cho 11 cá nhân trong 6 lĩnh vực y tế, vật lý, hóa học, văn học, kinh tế và hòa bình. Ảnh: Flickr

Nobel Y sinh 2023

Hôm 2/10, 2 nhà khoa học Katalin Karikó và Drew Weissman đã đoạt giải Nobel Y sinh 2023 vì những khám phá giúp tạo ra vaccine mRNA chống lại Covid-19, từ đó giúp làm chậm đại dịch và mở đường cho các nghiên cứu chống lại nhiều căn bệnh khác.

Thông qua công trình nghiên cứu của mình, các nhà khoa học Katalin Karikó - giáo sư tại Đại học Szeged ở Hungary, giáo sư kiêm nhiệm tại Đại học Pennsylvania, Mỹ và Drew Weissman thuộc Đại học Pennsylvania này đã góp phần vào thúc đẩy “tốc độ phát triển vaccine chưa từng có nhằm giải quyết một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe con người”.

Hội đồng trao giải tại Stockholm nhận định “những phát hiện đột phá” của 2 nhà khoa học đã “giúp thay đổi đáng kể hiểu biết về cách mRNA tương tác với hệ thống miễn dịch”. Hiện các nhà khoa học đang thử nghiệm các phương pháp tiếp cận mRNA đối với bệnh ung thư, dị ứng và các liệu pháp gen khác, theo ông Weissman.

Ngoài các ứng dụng trên, Tiến sĩ Bharat Pankhania - chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Exeter, Anh - dự đoán công nghệ được sử dụng trong vaccine còn có thể được sử dụng để cải tiến vaccine cho các bệnh khác như Ebola, sốt rét và sốt xuất huyết, đồng thời cũng có thể được sử dụng để tạo ra các mũi tiêm giúp con người chống lại một số loại bệnh ung thư nhất định hoặc các bệnh như lupus.

2 nhà khoa học Katalin Karikó và Drew Weissman đoạt giải Nobel Y sinh 2023. Ảnh: Reuters

Nobel Vật lý 2023

Giải Nobel vật lý năm 2023 được trao cho 3 nhà khoa học Pierre Agostini, Ferenc Krausz và Anne L'Huillier ngày 3/10 vì đã tạo ra một kỹ thuật giúp quan sát chuyển động cực nhanh của electron - điều vốn được cho là không thể trước đây.

Cụ thể, giải thưởng được trao cho 3 nhà khoa học “vì phương pháp thực nghiệm tạo ra xung ánh sáng phục vụ nghiên cứu động lực học điện tử trong vật chất”. Nhờ vào phát hiện này, các nhà khoa học đoạt giải đã mang lại cho nhân loại “những công cụ mới để khám phá thế giới bên trong các nguyên tử và phân tử”.

Cho đến khi có bước đột phá này, các nhà khoa học vẫn chưa thể quan sát hoặc đo lường các chuyển động riêng lẻ của một electron do chúng nhanh chóng mờ đi cùng nhau, khiến cho các sự kiện cực ngắn không thể quan sát được. Kỹ thuật này không cho phép nhà khoa học nhìn thấy trực tiếp các electron nhưng hoạt động giống như ánh sáng nhấp nháy để ghi lại hình ảnh thứ gì đó chuyển động nhanh, cho phép đo các thuộc tính khác nhau của các hạt hạ nguyên tử mang điện tích.

Ngoài ứng dụng tiềm năng đầu tiên của nghiên cứu là giúp các nhà khoa học nhìn vào các electron và quan sát đặc tính của chúng, nó còn có thể được ứng dụng trong ngành công nghiệp bán dẫn.

Các nhà khoa học đoạt giải Nobel Vật lý 2023. Ảnh: Reuters

Nobel Hóa học 2023

Ngày 4/10, giải Nobel Hóa học 2023 được trao cho các nhà khoa học Moungi Bawendi, Louis Brus và Aleksey Ekimov nhờ khám phá ra các cụm nguyên tử được gọi là chấm lượng tử, vốn được sử dụng rộng rãi trong việc sản xuất các thiết bị công nghệ.

Theo ông Johan Aqvist, Chủ tịch Ủy ban Nobel Hóa học”, một trong những “tính chất hấp dẫn và khác thường” của chấm lượng tử là chúng thay đổi màu sáng tùy thuộc vào kích thước hạt, trong khi vẫn giữ cấu trúc nguyên tử không thay đổi. Do đó, nó được ứng dụng rộng rãi trong việc tạo ra màu sắc trong màn hình phẳng, đèn LED và các thiết bị hỗ trợ bác sĩ phẫu thuật nhìn thấy mạch máu trong khối u.

Trong một tuyên bố ngày 4/10, ủy ban Nobel cũng trích dẫn các nhà nghiên cứu rằng khám phá này trong tương lai có thể đóng góp vào việc sản xuất các thiết bị điện tử linh hoạt, cảm biến nhỏ, pin mặt trời mỏng hơn và truyền thông lượng tử được mã hóa

Các nhà khoa học đoạt giải Nobel Hóa học 2023. Ảnh: Reuters

Nobel Văn học 2023

Ngày 5/10, giải Nobel Văn học 2023 được trao cho tác giả và nhà soạn kịch người Na Uy Jon Fosse vì “những vở kịch và những áng văn xuôi đầy sáng tạo đã giúp những người không thể nói cất lên tiếng nói của mình”.

Theo nhận định của thành viên Viện Hàn lâm Thụy Điển Anders Olsson, tác phẩm của ông "chạm đến những cảm xúc sâu sắc nhất mà bạn có, những lo lắng, bất an, những câu hỏi về sự sống và cái chết”. Mọi thứ mà ông viết dường như đều sở hữu “tác động phổ quát” và đều mang ”sức hấp dẫn của chủ nghĩa nhân văn cơ bản”.

Sinh năm 1959 tại Haugesund tại khu vực bờ biển phía tây Na Uy, ông Fosse nổi tiếng với các bộ phim truyền hình. Tuy nhiên, danh sách các tác phẩm của ông trải rộng trên nhiều lĩnh vực bao gồm thơ, tiểu luận, sách thiếu nhi và các bản dịch.

Các tác phẩm văn xuôi nổi bật của ông bao gồm bộ 3 cuốn sách "Septology" gồm 7 phần được ông hoàn thành vào năm 2021 bao gồm "Det andre namnet" (The Other Name - 2019), "Eg er ein annan" (I is Another - 2020) và "Eit nytt namn" (A New Name - 2021).

Jon Fosse - tác giả giải Nobel Văn học 2023. Ảnh: AP

Nobel Hòa bình 2023

Ủy ban Nobel Hòa bình ngày 6/10 đã công bố người chiến thắng giải Nobel Hòa bình 2023 là nhà hoạt động 51 tuổi người Iran Narges Mohammadi vì "cuộc đấu tranh thúc đẩy quyền của phụ nữ ở Iran cũng như thúc đẩy nhân quyền và tự do cho mọi người".

Trong năm 2023, Ủy ban Nobel cho biết có tổng cộng 351 ứng cử viên cho giải thưởng này – con số cao thứ nhì trong lịch sử. Bà Narges Mohammadi là người phụ nữ Iran thứ 2 được trao Nobel Hòa bình.

Giải Nobel Hòa bình 2023 thuộc về nhà hoạt động 51 tuổi người Iran Narges Mohammadi. Ảnh: AFP

Nobel Kinh tế 2023

Ngày 9/10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao Giải thưởng Sveriges Riksbank về Khoa học Kinh tế cho nhà sử học kinh tế người Mỹ Claudia Goldin vì “đã nâng cao hiểu biết về thị trường lao động phụ nữ”. Đây là giải thưởng cuối cùng và chính thức khép lại tuần lễ Nobel năm 2023.

Được coi như giải thưởng uy tín nhất trong lĩnh vực kinh tế, 92 người từng đoạt giải thưởng này trước đây đều là những nhà kinh tế học có ảnh hưởng nhất và nổi tiếng nhất của thế kỷ trước. Trong năm 2022, giải thưởng được chia đều cho ba nhà kinh tế Mỹ Ben Bernanke, Douglas Diamond và Philip Dybvig cho nghiên cứu về ngân hàng và khủng hoảng tài chính.

Tuy nhiên, giải thưởng này vẫn luôn được coi như một giải gây tranh cãi, đặc biệt là về tính hợp lệ của nó với tư cách là giải thưởng Nobel. Trên thực tế, giải Nobel là 5 giải thưởng riêng biệt được lập theo di chúc năm 1895 của Alfred Nobel, một kỹ sư và nhà phát minh người Thụy Điển nổi tiếng với việc tạo ra thuốc nổ.

Năm giải thưởng ban đầu trong các lĩnh vực vật lý, hóa học, y sinh, văn học và hòa bình, sẽ được trao cho “những người trong năm trước đã mang lại lợi ích lớn nhất cho nhân loại”, theo cách nói của Nobel.

Tới năm 1968, tức hơn 70 năm sau khi Nobel qua đời, giải thưởng kinh tế được Ngân hàng Trung ương Thụy Điển bổ sung. Cơ quan này đã tài trợ cho việc thành lập giải thưởng này "để tưởng nhớ Alfred Nobel”. Quyền quản lý sẽ thuộc về Quỹ Nobel.

Nhà sử học kinh tế người Mỹ Claudia Goldin. Ảnh: Bloomberg