Nan đề trong việc chuyển đổi xanh xe jeepney tại Philippines

Được gọi là vua đường phố tại Philippines, những chiếc xe jeepney với thiết kế sặc sỡ và khung xe lớn là phương tiện giao thông rẻ nhất đối với nhiều người trong số 110 triệu người dân Philippines. Loại xe này xuất phát từ xe jeep của quân đội được sử dụng phổ biến trong Thế chiến 2 và chạy bằng dầu diesel - một trong những loại nhiên liệu hóa thạch bẩn nhất hiện tại.

Do nguyên nhân trên, ảnh hưởng của xe jeepney gây ra với môi trường là rất đáng kể. Đứng trước các cam kết môi trường với thế giới, chính phủ Philippines đang theo đuổi kế hoạch thay thế các mẫu xe jeepney gây ô nhiễm cao bằng xe bus nhỏ hiện đại chạy bằng nhiên liệu sạch hơn hoặc chạy bằng điện.

Một nghiên cứu từ Đại học De La Salle ở Manila được Bloomberg trích dẫn cho biết việc thay thế các mẫu xe jeepney cũ có thể giảm 90% lượng khí thải carbon monoxide và các hạt vật chất nguy hiểm được thải ra ở thủ đô Philippines.

Dù vậy, dữ liệu từ chính phủ nước này cho thấy hiện mới chỉ có 4% trong số 158.000 xe jeepney tại quốc gia này được thay thế sang loại xe thân thiện với môi trường hơn kể từ khi chính phủ bắt đầu kế hoạch năm 2017. Tổng thống Ferdinand Marcos Jr, người nhậm chức vào năm 2022, đã cho các tài xế thời hạn đến cuối năm 2023 để thành lập hoặc tham gia các hợp tác xã để có thể được tài trợ cho quá trình chuyển đổi. Nếu không, họ có nguy cơ bị tước giấy phép hoạt động.

Tuy nhiên, kế hoạch này đang gặp phải nhiều thách thức. Mục tiêu thân thiện hóa xe jeepney sang hình thức chạy bằng điện không tạo ra phát thải cũng gặp phải khó khăn do Philippines vẫn thiếu cơ sở hạ tầng sạc xe đầy đủ và tiện nghi.

Ngoài cơ sở hạ tầng, tài chính cũng là một yếu tố trọng yếu. Những tài xế lái xe jeepney đang phản đối sự thay đổi này với nguyên nhân họ cần hỗ trợ tài chính nhiều hơn, từ đó gây ra rủi ro cho mục tiêu cắt giảm 75% lượng khí thải nhà kính của quốc gia vào cuối thập kỷ này.

Trên thực tế, tài chính đang là một trong những vấn đề lớn nhất với chính quyền Tổng thống Marcos trong việc hỗ trợ các kế hoạch chuyển đổi xanh ngành giao thông. Nguồn lực nhà nước vẫn khan hiếm khi nền kinh tế phục hồi sau suy thoái do Covid-19 gây ra.

Theo Bloomberg, chính phủ Philippines hiện cung cấp khoản trợ cấp khoảng 2940 USD cho mỗi chiếc xe jeepney trong khi không dành ra khoản tài trợ cụ thể cho chương trình hiện đại hóa xe jeepney trong ngân sách năm 2023. Trong năm 2022, Philippines phân bổ 33 triệu USD cho các chương trình trợ cấp và an toàn xã hội cho người lái xe. Con số này là một phần rất nhỏ nhỏ trong số 1,18 tỷ USD mà cơ quan vận tải đường bộ Philippines ước tính là cần thiết để có thể nâng mức trợ cấp cho mỗi xe jeepney lên khoảng 6.600 USD.

Nhiều tài xế kêu gọi chính phủ gia tăng hỗ trợ tài chính để có thể chuyển đổi sang mẫu xe mới. Ảnh: Bahnfrend

Ông Roger del Monte, một tài xế xe jeepney tại Manila, chia sẻ nhiệm vụ chuyển đổi này gây ra một mối lo lớn với ông, đặc biệt là khi 2 năm đại dịch khiến nguồn thu nhập tài chính của ông bị cắt đứt.

Mỗi ngày, những tài xế xe jeepney như ông thường kiếm được khoảng 11,95 USD, khiến chi phí chuyển đổi sang xe mới – mức chi phí có thể lên tới 51.400 USD – trở nên quá xa vời. Khi đợi hành khách lên chiếc xe jeepney ọp ẹp ông đã lái suốt 7 năm, ông cho biết ông không thể gánh vác mức chi phí này và sẽ nợ nần chồng chất.

Trong khi đó, ông Modesto Floranda, người đứng đầu Piston - một trong những nhóm vận tải đã tổ chức đình công phản đối chính sách hiện đại hóa xe jeepney trong tháng 3 – cho biết “chính phủ đang để mặc tài xế tự thực hiện chương trình chuyển đổi”. Ông cảnh báo khoảng 900.000 tài xế có thể mất việc nếu chính phủ loại bỏ những chiếc xe jeepney cũ khỏi các con đường.

Nhằm giải quyết tình hình này, bà Reycel Hyacenth Bendana từ Move As One Coalition, một nhóm xã hội dân sự thúc đẩy giao thông an toàn hơn, cho biết chính phủ nên xem xét thử nghiệm chương trình chuyển đổi với các chính quyền địa phương đã có sự chuẩn bị kỹ lưỡng hơn.

Trong khi đó tiến sĩ Antonio La Vina, phó giám đốc chính sách khí hậu tại nhóm nghiên cứu Đài thiên văn Manila, đề xuất Philippines cố gắng huy động tài chính từ các nước phát triển để thúc đẩy chương trình. Ông nói: “Chúng ta không thể chuyển đổi tốt sang nền kinh tế xanh nếu chúng ta không làm điều đó một cách công bằng”.

Về phía Tổng thống Marcos, ông cho biết chính phủ sẽ rà soát chương trình đến tháng 12 và đảm bảo rằng các tài xế sẽ không phải chịu thêm gánh nặng. Ông khẳng định: “Chúng ta cần phải đảm bảo rằng không ai bị mất kế sinh nhai vì không đủ tiền mua phương tiện đi lại”.

Đứng trước tình cảnh này, những người có khả năng chuyển đổi xe đang lựa chọn phương pháp hợp lý hơn là mua loại xe bus nhỏ có động cơ diesel tuân thủ theo tiêu chuẩn Euro-4 – loại xe có thể lọc các chất ô nhiễm như lưu huỳnh và carbon monoxide hiệu quả hơn.

Đã có nhiều người báo cáo thu nhập và sức khỏe của mình có sự cải thiện sau khi chuyển đổi. Ông Elisio Estoque, người thường xuyên chạy tuyến đường giữa thủ đô và tỉnh Rizal gần đó, cho biết ông kiếm được nhiều tiền hơn sau khi chuyển sang xe bus nhỏ tuân thủ tiêu chuẩn Euro - 4 do sức chứa của chiếc xe này lớn hơn.

Ngoài ra, do xe thuộc sở hữu của một hợp tác xã, tổ chức này trả cho ông Estoque mức lương cố định 13,78 USD/ngày trong khi nhận phần thu nhập còn lại của ông. Người đàn ông 44 tuổi cũng chia sẻ về lợi ích của việc chuyển đổi xe do ông được ngồi máy lạnh trong thời tiết nóng và không phải tiếp xúc với khói thuốc bên ngoài.