Khánh Hòa, sau sáp nhập, không chỉ là vùng đất du lịch nổi tiếng mà đang trở thành một tâm điểm mới của nông nghiệp hàng hóa thích ứng khí hậu. Nắng nhiều, nước ít, đất pha cát – những tưởng đó là ba “nỗi khắc nghiệt” gắn chặt với đời sống đồng bào Raglai, Chăm suốt bao đời. Trên những thửa ruộng cằn ấy, bắp và đậu vẫn sống nhưng chỉ vừa đủ để cầm cự qua mùa. Mỗi vụ thu hoạch, người dân lại nhìn trời để tính toán – không biết có vượt qua được một năm nữa hay không.

Nhưng vài năm trở lại đây, một màu xanh khác đã xuất hiện. Những ruộng nha đam nối dài, những giàn dưa lưới căng tràn sức sống, những vườn nho – táo – ổi được chăm bằng kỹ thuật mới… dần thay thế hình ảnh quen thuộc của đất khô cát trắng. Trên khuôn mặt người dân Raglai hay Chăm, những nếp nhăn hằn sâu vì lo toan mùa vụ cũng bắt đầu nhường chỗ cho những nếp nhăn của nụ cười – nụ cười của sự an tâm, của hy vọng, của một tương lai có thể tự mình nắm giữ.

Ở giữa sự chuyển mình lặng lẽ nhưng mạnh mẽ ấy là GC Food – doanh nghiệp khởi đầu từ hai sản phẩm quen thuộc là nha đam và thạch dừa, nhưng đã chọn cách gắn bó với vùng đất này bằng mô hình “cùng trồng – cùng học – cùng phát triển”. Không áp đặt, không mua đứt bán đoạn, GC Food kiên trì đi cùng nông dân từ từng gốc cây, từng hệ thống tưới nhỏ giọt, từng lớp tập huấn, từng hợp đồng bao tiêu dài hạn.

Sinh kế xanh không tự nhiên xuất hiện. Nó đến từ sự gặp nhau giữa chính sách của Nhà nước, quyết tâm của địa phương, tầm nhìn của doanh nghiệp và nội lực của người dân. Và câu chuyện ở Khánh Hòa cho thấy khi những yếu tố ấy hòa vào nhau, vùng đất khô hạn cũng có thể trổ hoa.

Trong cuộc trao đổi với Mekong ASEAN, ông Nguyễn Văn Thứ, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Thực phẩm G.C, chia sẻ hành trình không chỉ xây dựng vùng nguyên liệu, mà còn đồng hành cùng người dân để gieo những mùa xanh mới.

Mekong ASEAN: Từ góc nhìn của doanh nghiệp, ông đánh giá tiềm năng của Khánh Hòa trong phát triển nông nghiệp hàng hóa gắn với công nghiệp chế biến như thế nào?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Khánh Hòa thực sự có tiềm năng rất lớn để phát triển nông nghiệp hàng hóa gắn với chế biến sâu. Vùng đất này hội tụ ba yếu tố mà doanh nghiệp luôn tìm kiếm: điều kiện tự nhiên đặc thù, quỹ đất rộng, và một chính quyền có tư duy mở, chủ động thu hút đầu tư nông nghiệp.

Nắng nhiều và khí hậu khô hạn thường được xem là bất lợi, nhưng nếu có công nghệ và quản trị phù hợp, chính những yếu tố ấy lại trở thành lợi thế. Nhờ độ khô tự nhiên và ít sâu bệnh, nha đam Khánh Hòa cho chất lượng nguyên liệu ổn định, vượt trội, rất phù hợp cho chế biến sâu.

Nhìn thấy tiềm năng này từ sớm, GC Food đã đầu tư đồng bộ từ giống, hệ thống tưới nhỏ giọt tiết kiệm nước, chuẩn hóa vùng nguyên liệu đến nhà máy đạt chuẩn FSSC 22000. Nhờ vậy, sản phẩm đã có mặt tại 27 quốc gia, bao gồm nhiều thị trường khó tính như Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu.

Tuy nhiên, điều quan trọng hơn cả là mối liên kết giữa doanh nghiệp và địa phương. Khi doanh nghiệp chế biến gắn chặt với vùng nguyên liệu, giá trị nông sản tăng lên nhiều lần: từ bán thô sang sản phẩm có thương hiệu, có truy xuất nguồn gốc, có chỗ đứng trên thị trường.

Tôi tin Khánh Hòa đang đi đúng hướng nếu tiếp tục thu hút những doanh nghiệp cam kết đầu tư dài hạn, chuyển giao công nghệ và theo đuổi mô hình nông nghiệp xanh dựa trên nền tảng chế biến.

LẤY CON NGƯỜI LÀM TRUNG TÂM
SỰ TỬ TẾ VÀ CHẤT LƯỢNG SẢN PHẨM LÀM GỐC RỄ

Mekong ASEAN: Hiện GC Food đang liên kết với bao nhiêu hộ nông dân hoặc hợp tác xã tại Khánh Hòa? Cơ chế hợp tác và bao tiêu sản phẩm được tổ chức ra sao, thưa ông?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Hiện GC Food liên kết với 500 hộ nông dân, tương đương 250 ha vùng nguyên liệu tại Khánh Hòa.

Mô hình chúng tôi theo đuổi không phải là mua đứt – bán đoạn, mà là liên kết hai chiều: cùng trồng, cùng học, cùng phát triển. Ngay từ đầu vụ, công ty cung cấp giống chuẩn, phân bón sinh học, hướng dẫn kỹ thuật; đội ngũ kỹ sư bám sát đồng ruộng để bà con yên tâm canh tác đúng quy trình. Khi thu hoạch, toàn bộ sản lượng đạt chuẩn được GC Food bao tiêu 100% với giá ổn định.

Chính cơ chế hợp tác này giúp doanh nghiệp chủ động được nguồn nguyên liệu bền vững, đồng thời tạo sinh kế ổn định cho hàng trăm hộ dân — những người đã gắn bó lâu dài với vùng trồng và coi đây là sinh kế chính của gia đình mình.

Mekong ASEAN: Doanh nghiệp đã áp dụng những biện pháp gì để đảm bảo sản xuất bền vững và ổn định thu nhập cho người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Với GC Food, phát triển bền vững không phải là khẩu hiệu gắn trên giấy, mà là cam kết hành động cụ thể ở từng vùng nguyên liệu – nhất là những nơi có đông đồng bào Raglai, Chăm sinh sống. Chúng tôi hiểu rằng muốn tạo sinh kế thật sự bền vững thì người nông dân phải được đồng hành từ những điều căn bản nhất.

Vì vậy, GC Food triển khai ba nhóm giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, về kỹ thuật, chúng tôi chuyển giao mô hình canh tác hữu cơ, GlobalGAP, VietGAP; đưa hệ thống tưới nhỏ giọt tự động và phân bón sinh học vào đồng ruộng. Nhờ vậy, bà con tiết kiệm được 30–40% nước – yếu tố sống còn trên vùng đất khô hạn – đồng thời giảm hóa chất và nâng cao sức khỏe cây trồng, đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu.

Thứ hai, về kinh tế, GC Food ký hợp đồng bao tiêu dài hạn, đảm bảo đầu ra ổn định để người dân không bị lệ thuộc vào thương lái. Với các hộ khó khăn, chúng tôi hỗ trợ tín dụng đầu vào, chi phí giống và vật tư để bà con có thể tham gia chuỗi giá trị mà không phải gánh rủi ro tài chính ngay từ đầu vụ.

Thứ ba, về xã hội, GC Food triển khai nhiều chương trình đồng hành tại các xã vùng sâu: hỗ trợ vật tư sản xuất, trao học bổng cho con em nông dân, đào tạo kỹ năng quản lý hợp tác xã. Mục tiêu là giúp họ bước ra khỏi mô hình sản xuất manh mún, tiến tới sản xuất hàng hóa chuyên nghiệp và tự chủ.

Nhờ những bước đi đó, thu nhập của các hộ liên kết với GC Food hiện cao hơn 3–5 lần so với thời điểm bà con chỉ trồng bắp, đậu để “giữ đất”. Nhiều hộ đã mạnh dạn mở rộng diện tích, đầu tư thiết bị canh tác và bắt đầu nghĩ đến tương lai dài hạn cho con cái mình.

Mekong ASEAN: Trong quá trình triển khai, GC Food gặp những thách thức gì và doanh nghiệp đã tháo gỡ ra sao?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Khi bắt đầu phát triển vùng nguyên liệu nha đam ở Khánh Hòa, điều khó khăn nhất với GC Food không phải là nắng, gió hay đất khô, mà là thói quen canh tác và tư duy thị trường của người dân. Bà con vốn quen sản xuất nhỏ lẻ, dựa vào kinh nghiệm, không có quy trình thống nhất. Trong khi đó, để đáp ứng thị trường xuất khẩu, chúng tôi cần nguyên liệu đạt chuẩn cao, có truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chặt chẽ từng khâu đầu vào.

Thời gian đầu, GC Food phải đầu tư rất nhiều cho việc “thay đổi nhận thức”, từ hướng dẫn kỹ thuật trồng nha đam đạt chuẩn GlobalGAP, tổ chức các lớp tập huấn định kỳ, thậm chí cử cán bộ kỹ thuật bám sát từng lô ruộng, giải thích vì sao mỗi thao tác đều quan trọng đối với chất lượng đầu ra.

Quan trọng hơn, chúng tôi cho bà con thấy rằng GC Food không chỉ là đơn vị thu mua, mà là một đối tác sẵn sàng chia sẻ rủi ro: từ bảo đảm bao tiêu sản phẩm đến hỗ trợ vật tư, đầu tư hệ thống tưới để họ yên tâm làm theo quy trình.

Đến nay, vùng nguyên liệu của GC Food đã trở thành chuỗi giá trị nông nghiệp khép kín – từ trồng trọt, thu hoạch, chế biến đến thị trường. Và khi nông dân nhận ra rằng “làm nông theo chuẩn” không phải để làm đẹp báo cáo, mà để tăng giá trị thực và ổn định thu nhập lâu dài, họ đã tự tin chuyển đổi. Chính từ đó, nông nghiệp truyền thống đã bước sang nông nghiệp thị trường, còn sinh kế cũng bước sang quỹ đạo bền vững hơn.

SINH KẾ BỀN VỮNG DỰA TRÊN MỐI LIÊN KẾT CHẶT CHẼ GIỮA
DOANH NGHIỆP - NGƯỜI DÂN - CHÍNH QUYỀN

Mekong ASEAN: Nhiều chương trình của Nhà nước hướng đến “giảm nghèo bền vững gắn với sinh kế xanh”. Theo ông, doanh nghiệp giữ vai trò gì trong tiến trình này?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Tôi tin rằng trong bài toán “giảm nghèo bền vững”, doanh nghiệp là “trục xoay” kết nối Nhà nước – nông dân – thị trường. Nhà nước có chính sách và hạ tầng, người dân có đất và lao động; nhưng nếu thiếu một doanh nghiệp đủ năng lực dẫn dắt, chuyển giao kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm, thì sinh kế xanh rất khó hình thành.

Ở GC Food, triết lý phát triển của chúng tôi luôn nhất quán: sản phẩm sạch phải đi cùng sinh kế công bằng, và tăng trưởng phải gắn với trách nhiệm cộng đồng. Vì vậy, chúng tôi xây dựng mô hình “Doanh nghiệp xanh – Nông dân xanh – Sản phẩm xanh”, vận hành theo tiêu chuẩn ESG để mỗi bước mở rộng của doanh nghiệp đều tạo thêm giá trị cho người dân.

Khi trách nhiệm xã hội trở thành một phần của chiến lược kinh doanh chứ không phải nghĩa vụ, doanh nghiệp mới thực sự đồng hành được với mục tiêu giảm nghèo bền vững của Nhà nước.

Mekong ASEAN: Ông có thể chia sẻ những câu chuyện cụ thể về nông dân đã thoát nghèo nhờ tham gia chuỗi liên kết của GC Food?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Làm nông nghiệp, theo tôi, không chỉ là chuyện sản lượng. Điều quan trọng là cuộc sống của người trồng trọt có khá lên hay không. Và thực tế ở Khánh Hòa cho thấy, khi nông dân được kết nối vào chuỗi liên kết bền vững, họ có thể bước ra khỏi nghèo đói ngay trên vùng đất khắc nghiệt nhất.

Trước đây, nhiều hộ ở các xã vùng sâu chỉ trồng bắp, đậu ván… thu nhập thất thường, năm được năm mất. Khi GC Food triển khai vùng nguyên liệu nha đam, chúng tôi hỗ trợ giống, kỹ thuật, hướng dẫn tưới nhỏ giọt và cam kết bao tiêu quanh năm. Từ đó, thu nhập của bà con cải thiện rõ rệt.

Một ví dụ điển hình là HTX Sơn Phát, với 20 thành viên là người Raglai canh tác 4ha nha đam. Mỗi tháng, HTX thu khoảng 3 tấn nguyên liệu, giá thu mua ổn định 2.000 – 2.500 đồng/kg. Mỗi hộ trồng 3 sào có thể thu 10–12 tấn lá/tháng, lãi ròng khoảng 15–17 triệu đồng. Dù có mất mùa, mức thu nhập này vẫn cao gấp 3–5 lần so với trồng các cây truyền thống.

Với bà con Raglai, cây nha đam giờ không chỉ là sinh kế, mà là niềm tin rằng họ có thể làm chủ tương lai trên chính mảnh đất của mình. Điều ý nghĩa nhất không phải con số, mà là sự thay đổi trong tư duy canh tác: muốn thoát nghèo bền vững, phải làm nông theo chuẩn, theo thị trường.

Mekong ASEAN: Theo ông, đâu là điều kiện quan trọng nhất để mô hình liên kết doanh nghiệp – nông dân này có thể nhân rộng?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Tôi cho rằng để nhân rộng mô hình, cần ba điều kiện then chốt.

Thứ nhất, một doanh nghiệp đủ tâm và đủ tầm dẫn dắt. Doanh nghiệp phải là “trục xoay” của chuỗi giá trị — đảm bảo đầu ra ổn định, đồng thời hỗ trợ vốn, kỹ thuật và hạ tầng. Nếu chỉ thu mua ngắn hạn hoặc mua gom thị trường, mô hình sẽ đổ vỡ ngay từ đầu. GC Food chọn cách ký hợp đồng dài hạn, ứng vốn, đầu tư hệ thống tưới và cùng bà con chịu trách nhiệm với chất lượng.

Thứ hai, sự đồng hành của chính quyền địa phương. Từ quy hoạch vùng nguyên liệu, thủ tục đất đai đến hạ tầng nước – điện – giao thông… tất cả đều quyết định việc doanh nghiệp có dám đầu tư lâu dài hay không. Tại Khánh Hòa, sự ủng hộ này là nền tảng để chúng tôi mạnh dạn đầu tư hàng trăm tỷ đồng.

Thứ ba, sự chuyển đổi tư duy của nông dân. Khi bà con hiểu rằng sản xuất chuẩn hóa, có hợp đồng, có truy xuất và có thị trường dài hạn mang lại lợi ích thật sự cho họ, thì mô hình mới bền vững. Một khi nông dân tin, họ sẽ chủ động đồng hành. Và đó là lúc chuỗi giá trị vận hành đúng nghĩa.

Mekong ASEAN: GC Food đang làm gì để nâng cao giá trị sản phẩm từ vùng nguyên liệu — qua chế biến sâu, sản phẩm mới hay xuất khẩu?

Ông Nguyễn Văn Thứ: Với GC Food, giá trị nông sản không chỉ nằm ở sản lượng mà ở mức độ tinh chế và khả năng tiếp cận thị trường. Trong chiến lược 2025–2030, công ty tập trung vào chế biến sâu và đa dạng hoá các sản phẩm giá trị gia tăng.

Hiện GC Food vận hành hai nhà máy tại Khánh Hòa và Đồng Nai, áp dụng công nghệ sản xuất cho nha đam, thạch dừa, thạch Zen Zen và các sản phẩm chế biến từ trái cây nhiệt đới. Sản phẩm của công ty đã được xuất khẩu tới hơn 27 quốc gia.

Công ty cũng xây dựng chuỗi giá trị khép kín: vùng trồng theo tiêu chuẩn GlobalGAP, chế biến theo tiêu chuẩn quốc tế (FSSC 22000, ISO 22000, HACCP) và các chứng nhận liên quan (HALAL, FDA) để đáp ứng yêu cầu thị trường. Việc chế biến sâu giúp nâng cao giá trị so với xuất thô và ổn định nguồn thu cho người trồng.

Đồng thời, GC Food đầu tư vào R&D và hợp tác với viện, trường để phát triển sản phẩm có giá trị chức năng cao hơn. Năm 2024, công ty hoàn tất bộ quy trình ESG và triển khai hệ thống kiểm soát chất lượng nội bộ bốn cấp độ nhằm giảm thiểu rủi ro sản xuất.

Về truy xuất nguồn gốc và quản trị chất lượng, GC Food đã số hoá quy trình cùng đối tác công nghệ (FPT Digital): mỗi lô sản phẩm có mã vùng trồng và hồ sơ điện tử, người tiêu dùng hay đối tác có thể tra cứu hành trình sản phẩm qua QR code. Đây là phần thiết yếu để duy trì tính minh bạch khi tiếp cận những thị trường khó tính.

GC Food thành lập năm 2011 với hai sản phẩm chủ lực là nha đam và thạch dừa. Trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp còn hoài nghi về tiềm năng nông nghiệp của vùng đất khô hạn Khánh Hòa, GC Food đã bắt đầu gây dựng những diện tích nha đam đầu tiên. Đến năm 2015, khi Cánh Đồng Việt và nhà máy chế biến đi vào hoạt động, chuỗi giá trị nông sản khép kín từ vùng trồng – nhà máy – thị trường được hình thành.

Năm 2017, doanh nghiệp tiếp tục mở rộng bằng việc thành lập Công ty cổ phần Nắng và Gió, phát triển các trang trại hữu cơ trồng dưa lưới, nho, táo, ổi…, từng bước xây dựng hệ sinh thái sản xuất xanh ngay trên vùng đất vốn gắn với hạn và gió. “Chúng tôi đồng hành với người dân từ những ngày đầu: hỗ trợ giống, chuyển giao kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm và chuẩn hóa sản xuất theo VietGAP, GlobalGAP,” ông Nguyễn Văn Thứ cho biết.

Đến nay, GC Food đã phát triển 250ha vùng nguyên liệu và đặt mục tiêu mở rộng lên 1.000ha vào năm 2030 – một nền tảng quan trọng để tạo sinh kế ổn định, góp phần hiện thực hóa mục tiêu giảm nghèo bền vững gắn với sinh kế xanh trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững.

Từ những thửa ruộng nha đam xanh, hay trong nhà kính trồng dưa lưới, trên vườn táo căng tròn sai trĩu quả, giàn nho chín mọng, những khuôn mặt từng in hằn nếp nhăn trăn trở của người nông dân, giờ đây đã hiện lên những nếp nhăn khác – nếp nhăn của nụ cười hạnh phúc. Khi sinh kế mới không chỉ phủ xanh đất cằn mà còn phủ xanh cả tương lai.