Trong số những lĩnh vực tiêu thụ nhiên liệu nhiều nhất, quân sự chiếm tổng cộng 5,5% lượng phải thải khí nhà kính toàn cầu theo ước tính năm 2022 của tổ chức Scientists for Global Responsibility (SGR). Tuy nhiên, quân đội không bị ràng buộc bởi các thỏa thuận khí hậu quốc tế, do đó không cần phải đưa ra các báo cáo hoặc thực hiện các hành động nhằm cắt khí thải carbon.
Cụ thể, phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực quân sự, ví dụ như từ máy bay phản lực, tàu hay các cuộc tập trận, được miễn trừ khỏi Nghị định thư Kyoto năm 1997 về giảm khí thải nhà kính và cả với Hiệp định Paris 2015. Nguyên nhân được đưa ra là cung cấp dữ liệu về việc sử dụng năng lượng của quân đội có thể làm suy yếu an ninh quốc gia.
Tuy nhiên, các nhóm môi trường bao gồm Tipping Point North South và The Conflict and Environment Observatory cùng với các học giả từ các trường đại học Lancaster, Oxford và Queen Mary của Anh đang thúc đẩy cho ra mắt một báo cáo khí thải quân sự toàn cầu một cách toàn diện và minh bạch hơn.
Hồi tháng 2 vừa qua, các nhóm này đã gửi thư tới Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu (UNFCCC), kêu gọi cơ quan khí hậu của Liên Hợp Quốc loại bỏ khí thải quân sự ra khỏi phạm vi miễn trừ.
Các nhóm vận động cho rằng sự gia tăng lượng phát thải khí nhà kính liên quan đến cuộc xung đột Ukraine là một lý do chính đáng cho sự thay đổi. Chuyên gia tính toán carbon Hà Lan Lennard de Klerk ước tính 12 tháng đầu tiên của cuộc xung đột tại Ukraine có khả năng tạo ra thêm 120 triệu tấn khí nhà kính ròng, tương đương với lượng phát thải hàng năm của Singapore, Thụy Sĩ và Syria cộng lại.
Khó khăn
Hiện có rất ít dấu hiệu cho thấy các tổ chức hay chính phủ sẽ phản ứng lại với các nỗ lực này. Đầu tiên, nguyên nhân được một số lực lượng vũ trang trên thế giới đưa ra chính là lo ngại tiết lộ các hoạt động tại nước ngoài nếu công bố chi tiết về việc sử dụng dầu.
Reuters dẫn lời ông Markus Ruelke thuộc đơn vị bảo vệ môi trường của Bộ Quốc phòng Đức cho biết: “Chúng tôi không muốn cho mọi người biết chúng tôi sử dụng bao nhiêu nhiên liệu trong các nhiệm vụ này – chúng tôi bay bao xa, lái xe bao xa và mô hình tập luyện của chúng tôi là gì”.
Mặt khác, UNFCCC cho biết mình không có kế hoạch nào liên quan tới việc sửa đổi các hướng dẫn về tính toán khí thải quân sự trong một phản hồi với Reuters. Tuy nhiên, cơ quan này cho biết vấn đề trên có thể được thảo luận tại các hội nghị thượng đỉnh trong tương lai, có thể bao gồm cả tại COP28 ở Dubai.
Khi được liên hệ phản hồi, Tổng thống UAE chỉ cho biết một trong những chủ đề trong hội nghị thượng đỉnh kéo dài 2 tuần sẽ là "cứu trợ, phục hồi và hòa bình" mà không cung cấp thêm thông tin chi tiết nào.
 |
Xe tăng K1A1 của quân đội Hàn Quốc khai hỏa trong cuộc tập trận bắn đạn thật giữa Hàn Quốc và Mỹ tại Pocheon, Hàn Quốc ngày 22/3/2023. Ảnh: Reuters |
Các dấu hiệu tích cực
Bất chấp các phản ứng trên, có những dấu hiệu ban đầu cho thấy các lực lượng vũ trang của một số quốc gia đang chuẩn bị cho những thay đổi trong báo cáo phát thải khí nhà kính của mình hoặc thực hiện những bước tiến nhằm cắt giảm tác động lên khí hậu.
Theo Reuters, liên minh quân sự NATO cho biết đã tạo ra một phương pháp để các thành viên báo cáo lượng khí thải quân sự của mình. Các quốc gia như Anh và Đức đang tìm cách giải quyết các khu vực màu xám trong báo cáo của mình, theo các quan chức quốc phòng được hãng tin này trích dẫn. Trong khi đó, New Zealand đang tìm hiểu xem có nên thêm các lĩnh vực vốn đã bị loại trừ trước đó vào báo cáo hay không, chẳng hạn như khí thải từ các hoạt động ở nước ngoài.
Việc Mỹ cử đại diện của Quân đội và Hải quân tới hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP27 ở Ai Cập vào năm 2022 cũng đánh dấu một diễn biến tích cực khi nó là lần đầu tiên một phái đoàn Lầu Năm Góc tham dự hội nghị thượng đỉnh về khí hậu toàn cầu.
Việc quân đội Mỹ ghi nhận sự sụt giảm trong việc sử dụng dầu và phát thải khí nhà kính cũng là một điều đáng hoan nghênh. Theo dữ liệu từ Cơ quan Hậu cần Quốc phòng Mỹ, cơ quan giám sát hoạt động mua dầu, quân đội nước này mua 84 triệu thùng dầu năm 2022, giảm gần 15 triệu thùng so với năm 2018. Trong khi đó, lượng phát thải vào năm 2022 đã giảm xuống 48 triệu tấn so với 51 triệu tấn của năm 2021.
Các yếu tố khác có thể góp phần làm giảm sử dụng nhiên liệu trong quân đội còn bao gồm việc áp dụng các công nghệ năng lượng tái tạo, các phương tiện tiết kiệm nhiên liệu hơn cũng như tần suất ít hơn của các cuộc tập trận quân sự, theo giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Oxford Neta Crawford. Tầm quan trọng ngày càng gia tăng của UAV cũng giúp ích lớn trong việc giảm phải thải lĩnh vực quân sự.
