Trong một bài trình bày gần đây, chị Đỗ Thùy Dương, một chuyên gia giáo dục uy tín, đã chia sẻ những góc nhìn sâu sắc về phẩm chất nổi bật và những hạn chế của người Việt Nam. Chị nêu rõ ba điểm chính mà tôi nghĩ chúng ta cần suy ngẫm kỹ.

Thứ nhất, người Việt Nam là những con người năng động, linh hoạt và có khả năng thích ứng đáng kinh ngạc. Hãy thử nhìn vào lịch sử: hàng nghìn năm nước ta nằm sát một quốc gia lớn như Trung Quốc, nhiều lần – nơi nhiều nền văn hóa láng giềng đã bị đồng hóa hoàn toàn. Vậy mà Việt Nam vẫn giữ được bản sắc riêng. Khả năng thích ứng ấy không chỉ thể hiện ở lịch sử, mà còn trong cuộc sống hàng ngày. Người Việt có thể đối mặt với lũ lụt, thiên tai – những khó khăn tự nhiên khắc nghiệt – và vẫn tìm ra cách để sống, để tiến lên, để kiên trì bền bỉ gìn giữ và thăng hoa những giá trị cội nguồn văn hóa.

Thứ hai, người Việt Nam sở hữu một tinh thần lạc quan đặc biệt. Dù phải đối mặt với nghèo đói, với những thăm trầm vất vả qua nhiều thế hệ, tinh thần này vẫn được duy trì mạnh mẽ. Bất kỳ ai đến Việt Nam đều nhận xét rằng chúng ta luôn cười, luôn mang trong mình năng lượng tích cực, ngay cả trong hoàn cảnh khó khăn nhất. Các khảo sát toàn cầu cũng chỉ ra rằng Việt Nam là một trong những quốc gia đứng đầu về mức độ cảm nhận hạnh phúc – dù đôi khi thực tế có thể không hoàn toàn như vậy. Tinh thần lạc quan này chính là điểm tựa để người Việt vượt qua khó khăn.

Cuối cùng, điều không thể không nhắc tới là sự kiên cường của người Việt Nam. Qua nhiều biến cố lịch sử, những thử thách khắc nghiệt, chúng ta luôn đứng vững, luôn chiến đấu để giữ vững giá trị của mình. Kiên cường không chỉ là một phẩm chất – đó là cốt lõi trong văn hóa và tinh thần dân tộc.

Trong những quan sát sắc bén của chị Đỗ Thùy Dương, bên cạnh những phẩm chất đáng tự hào, người Việt Nam cũng tồn tại những hạn chế cần khắc phục nếu muốn tiến xa hơn trong kỷ nguyên hội nhập và công nghệ. Chị nêu bật hai yếu tố cốt lõi mà chúng ta đang thiếu: kỷ luật và sự dũng cảm bước ra khỏi vùng an toàn.

Kỷ luật – yếu tố này không chỉ là thói quen làm việc có kế hoạch mà còn là sự kiên trì, kiên định với mục tiêu đã đặt ra. Trong môi trường doanh nghiệp, điều này thể hiện rất rõ. Không phải cứ có chiến lược đúng, công nghệ tiên tiến, hay sáng tạo đột phá là đủ; mà chính sự kỷ luật, sự kiên nhẫn bền bỉ mới là nền tảng để biến các ý tưởng thành hiện thực. Đây có lẽ là một phần lý do tại sao Việt Nam có rất ít doanh nghiệp lớn mang tầm vóc toàn cầu, hoặc tại sao chúng ta chưa từng ghi dấu trong những hành trình thám hiểm đại dương, dù sở hữu đường bờ biển dài hơn 3.000 km.

Điều thứ hai – thoát khỏi vùng an toàn. Người Việt, từ bao đời nay, luôn gắn bó với "cái làng", "lũy tre xanh", một nét văn hóa đáng quý nhưng đôi khi trở thành rào cản. Tâm lý hài lòng với sự ổn định khiến chúng ta ngại thay đổi, ngại thử thách. Các công trình khảo cổ đã tìm thấy lưỡi cày từ thời nhà Lý, và hình ảnh "con trâu đi trước, cái cày theo sau" vẫn gắn bó với nông nghiệp Việt Nam suốt hàng trăm năm. Kể cả đến những năm 1960, lưỡi cày cơ bản vẫn không thay đổi nhiều. Không phải vì thiết kế của cha ông ta hoàn hảo, mà vì chúng ta quá quen thuộc với nó.

Người Việt đã gắn bó với cây lúa hàng nghìn năm. Những di tích khảo cổ từ thời đồ đồng thậm chí đã ghi lại dấu ấn của việc dùng lúa để gói bánh chưng, bánh dày. Tuy nhiên, phải đến gần đây, chúng ta mới học được những phương pháp trồng lúa hiện đại, tiết kiệm nước và nâng cao hiệu quả. Trước đây, ta thường trồng lúa ngập nước từ 60-70 ngày, có khi kéo dài đến 90 ngày. Giờ đây, các kỹ sư nông nghiệp đã chỉ ra thời gian ngập nước chỉ cần dưới 30 ngày, lượng nước tiêu thụ giảm đáng kể. Các nghiên cứu hiện đại chỉ ra rằng ở nhiều thời điểm, việc rút nước ra khỏi ruộng hoặc chính xác hơn là không bơm thêm nước sẽ giúp bộ rễ lúa cắm sâu hơn, hấp thu nhiều dưỡng chất hơn và đẻ nhánh tốt hơn. Nhiều lý do nhưng rõ ràng chúng ta đã mất hàng nghìn năm cho sự cải tiến này.

Khi môi trường sống thay đổi, đòi hỏi phải liên tục thích ứng và phát triển là lúc người Việt có cơ hội kết hợp sự linh hoạt với sáng tạo. Khi người miền Bắc di cư vào Nam, địa thế ở đồng bằng sông Cửu Long khác với miền Bắc, họ đã không đắp đê. Thay vào đó, họ chọn cách sống hòa bình với lụt, vì ở miền Nam "nước lên, dân lên" một cách từ từ, không gây nguy hiểm lớn như lũ ở miền Bắc. Cách tiếp cận này cho thấy sự thích nghi khéo léo với điều kiện tự nhiên từng vùng.

Nhìn chung, những thay đổi trong cách canh tác và tư duy đã giúp nông nghiệp Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ, mở ra những cơ hội lớn hơn để tận dụng tối đa tiềm năng trong kỷ nguyên hiện đại.

Thử tính toán, tổng khối lượng đất đá mà chúng ta đã dùng để đắp đê qua hàng nghìn năm có thể đạt quy mô tương đương với Vạn Lý Trường Thành. Điều này cho thấy chúng ta có truyền thống và kiến thức rất đáng tự hào trong việc trị thủy. Tuy nhiên những người nông dân tại đồng bằng sông Cửu Long đã chứng minh sự linh hoạt và năng lực thoát khỏi những kiến thức, mô hình cũ để thích nghi trong giai đoạn mới của người Việt.

Trong kỷ nguyên AI, sự sáng tạo, linh hoạt và năng lực kiên nhẫn trở nên vô cùng quan trọng. Dẫu vậy, ngay cả khi bàn về đổi mới sáng tạo, cách làm của chúng ta sẽ không thể vẫn mang dáng dấp cũ.

Đây là điều chúng ta cần suy nghĩ và thay đổi. Chúng ta cần nhìn lại quá khứ để đúc rút kinh nghiệm, nhưng không thể làm theo cách cũ và mong chờ một kết quả khác được.

Làm thế nào để đổi thay và bắt kịp cơ hội mới trong thời đại này?

Mọi sự thay đổi từ văn hóa kinh doanh đến vị thế của một công ty, một tổ chức, một cộng đồng đều bắt đầu từ ý chí và hành động rõ ràng, quyết liệt của cá nhân nhà lãnh đạo.

Năm 2011 khi nhận nhiệm vụ tại FPT Software, chúng tôi chính thức quay lại chiến lược “Go global” với mục tiêu chinh phục khách hàng trong top Fortune 500 – 500 công ty, tập đoàn lớn nhất thế giới. Những điểm yếu của nhân sự Việt Nam khi làm việc trong môi trường quốc tế bắt đầu trở thành trở ngại.

Việc nhỏ nhất là tuân thủ giờ giấc. Khi ấy ý thức về việc đúng giờ, chuẩn bị sẵn sàng khi họp mặt khách hàng, đối tác… của cán bộ FPT Software chưa tốt. Nếu họp online, cứ 8:00 vào họp có nghĩa là đến giờ đó các bạn mới bắt đầu setup thiết bị, nối mạng…, còn nếu đi gặp khách hàng trực tiếp, nhóm 5 người chắc chắn có 1 – 2 người muộn với đủ lý do. Đã có những sự cố xảy ra làm khách hàng không hài lòng. Có lần tôi cũng phạm lỗi, khi bay sang Nhật Bản gặp khách hàng nhưng chuyến bay bị trễ 40 phút vì thời tiết xấu, phải lùi lịch gặp sang hôm sau. Tôi email xin lỗi, bác lãnh đạo chỉ phản hồi lại: Tiến, nếu anh thực sự coi trọng việc gặp tôi đến thế, anh đã bay sang đây từ hôm qua.

Nếu tình trạng muộn giờ thiếu kỷ luật này không xử lý được sẽ không có đối tác quốc tế nào làm việc lâu dài với chúng tôi – Không khách hàng nào chấp nhận một đối tác không chuyên nghiệp từ việc nhỏ nhất.

Tôi quyết định rằng mình không được phép trễ một phút họp nào nữa. Khi gặp khách hàng, tôi luôn đến địa điểm hẹn trước 15 phút. Không chỉ đúng giờ khi họp với khách hàng, tôi cũng đúng giờ khi hẹn gặp nhân viên, dù là cấp thấp nhất. Khi họp online, tôi vào sớm và nói luôn với các bạn IT: Nếu đúng giờ họp vẫn chưa kết nối với khách hàng, lần sau em không cần vào nữa.

Sự thay đổi tư duy nhà lãnh đạo sẽ dẫn đến sự thay đổi quan trọng tiếp theo: văn hóa doanh nghiệp. Trong thời đại AI, việc quản trị bằng văn hóa trở nên quan trọng.

Khi FPT Software làm việc với các tập đoàn hàng đầu thế giới, chúng tôi chỉ là một công ty nhỏ. Làm sao chúng có thể cạnh tranh với các tên tuổi hàng đầu về công nghệ và nguồn lực con người?

Chúng tôi quyết định rằng mình phải tạo ra văn hóa phục vụ khách hàng dựa trên thế mạnh của mình – sự chăm chỉ và tận tụy. Chúng tôi là người đến sau, vậy chúng tôi sẽ cố gắng phục vụ khách hàng tốt nhất. Mỗi khách hàng của FPT Software chúng tôi đích thân gặp, lắng nghe các yêu cầu của họ. Sau đó, thay vì làm việc với các bạn AM và đội ngũ đơn vị nhỏ, mỗi khách hàng lớn chúng tôi sẽ cử những người tốt nhất đi làm. Bất kể dự án của khách hàng gặp vấn đề, tôi cam kết trong 48h sẽ có mặt để giải quyết, dù ở nơi đâu.

Mỗi nhân sự FPT Software đi làm việc tại trụ sở chính của khách hàng, đi “onsite” (thuật ngữ riêng cho việc đi công tác nước ngoài của FPT Software) chúng tôi đều hiểu và tin rằng mình không chỉ đi làm thuê lấy tiền, mà đó là mình mang trí tuệ và tinh thần Việt Nam bước ra thế giới. Cuộc chiến tri thức và tinh thần mới này sẽ mang lại cho đời sống mới cho chính mình, cho công ty và cho đất nước. Tinh thần làm việc của anh em khác hẳn.

FPT Software đến ngày hôm nay đã trở thành tổ chức hơn 32.000 nhân viên, có mặt ở hơn 30 quốc gia với hàng trăm khách hàng lớn, đã có doanh thu cán mốc tỷ USD và sẵn sàng với những cột mốc tăng trưởng mới.

FPT đến với hoạt động giáo dục đào tạo như một nhu cầu tất yếu của một tổ chức muốn bứt phá cần có nhân sự giỏi làm việc, sau nữa là cung cấp nguồn lực tri thức cho đất nước. Chúng tôi tôi đặt câu hỏi sinh viên Việt Nam, sinh viên FPT có gì khác so với sinh viên từ các trường khác, các nước khác, trong bối cảnh tri thức ngày càng dễ dàng tiếp cận và thế giới đã trở nên rất phẳng với vô vàn kết nối?

Chúng tôi tin rằng mỗi sinh viên trưởng thành từ FPT phải có một chất gì đó là Việt Nam, của Việt Nam. Tại đại học FPT, các em ngoài học chuyên môn còn cần phải học một trong 7 nhạc cụ truyền thống dân tộc. Anh Nguyễn Khắc Thành, hiệu trưởng Đại học FPT nói rằng “Mỗi sinh viên FPT bước ra thế giới với tiếng đàn bầu trong tim”. Toàn bộ học sinh sinh viên Tổ chức giáo dục FPT học Việt võ đạo – Vovinam, và chúng tôi là võ đường Vovinam lớn nhất thế giới.

Sinh viên FPT đã có mặt khắp các châu lục. Chính FPT cũng đang từng ngày từng giờ chinh phục thế giới cùng AI, chip bán dẫn và một loạt đổi thay trong các hoạt động kinh doanh của mình.

Mỗi nhà quản trị ngày hôm nay phải ứng biến với nhiều thay đổi của thị trường, của tổ chức. Mới đây nhất và trong tương lai, ta phải đối diện với AI. Nhưng có một điều sẽ không đổi, là chúng ta là người Việt, đang làm việc và phát triển tại Việt Nam, với phần lớn là nhân sự Việt Nam.

AI là một cơ hội mới, một thách thức mới đặt ra, đòi hỏi mỗi nhà lãnh đạo cần hành động nhanh chóng hơn, quyết liệt hơn nữa. Nhưng để đi được thật xa, mỗi nhà quản trị cần hiểu chính xác nhất vốn của chính mình – văn hóa dân tộc, căn tính của người Việt, những điểm tốt và cần cải thiện của người Việt để có được chiến lược quản trị phù hợp nhằm thích ứng và vươn mình trong kỷ nguyên mới.