Khi Internet lần đầu xuất hiện vào năm 1967, ít ai ngờ rằng nó sẽ nhanh chóng cách mạng hóa cách con người giao tiếp, học hỏi và làm việc. Ban đầu, nhiều người chỉ xem đó là công cụ dành riêng cho các nhà nghiên cứu hoặc chuyên gia công nghệ. Nhưng không mất quá lâu, Internet nhanh chóng trở thành nền tảng thiết yếu trong mọi lĩnh vực, thay đổi hoàn toàn cách thế giới vận hành.

Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng vậy. Từ những chatbot hỗ trợ khách hàng, công cụ viết nội dung đến các hệ thống dự đoán tài chính, AI ban đầu chỉ được coi là công cụ phụ trợ. Thế nhưng, theo thời gian, nó dần thấm sâu vào quy trình làm việc hằng ngày, đến mức nhiều người bị phụ thuộc mà không còn nhận ra. Bởi thật khó tin khi một công nghệ từng chỉ xuất hiện trong phim khoa học viễn tưởng hoặc được xem là công cụ nghiên cứu của giới khoa học, giờ đây lại trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống.

Điều này được thể hiện rõ qua một sự thay đổi quen thuộc: Nếu trước đây, khi cần tìm kiếm thông tin, chúng ta thường nghe câu “Lên tra Google đi”, thì nay câu nói đó dần được thay thế bằng “Hỏi AI đi” hoặc “Hỏi ChatGPT đi”.

Tôi nghĩ thời điểm AI bắt đầu trở nên “gần gũi” hơn với xã hội là kể từ khi OpenAI ra mắt chatbot tích hợp AI có tên ChatGPT vào cuối năm 2022. Lần đầu tiên một mô hình AI có thể giao tiếp bằng ngôn ngữ tự nhiên, trả lời câu hỏi, hỗ trợ sáng tạo nội dung và thậm chí đưa ra lời khuyên theo cách mà ai cũng có thể sử dụng. Chỉ trong vòng 2 tháng sau khi ra mắt, ChatGPT đạt 100 triệu người dùng, tốc độ tăng trưởng mà chưa một ứng dụng nào trước đây có thể sánh kịp, kể cả Facebook hay TikTok.

Không chỉ đơn thuần là một chatbot, ChatGPT đã tạo ra một cuộc cách mạng trong cách con người tương tác với công nghệ, và chính tôi – một phóng viên trẻ, là một trong những người trải nghiệm sự thay đổi đó một cách rõ ràng nhất.

Trước đây khi cần tìm kiếm thông tin để viết bài, tôi thường phải lướt qua hàng loạt trang web, đọc hàng chục báo cáo để tổng hợp dữ liệu. Quá trình này không chỉ mất thời gian mà còn đòi hỏi sự sàng lọc kỹ lưỡng để xác thực độ tin cậy của thông tin.

Thế nhưng từ khi sử dụng ChatGPT, tôi có thể rút ngắn công đoạn này đáng kể. Chỉ cần đặt câu hỏi đúng cách, tôi nhanh chóng có được những thông tin hữu ích có trích dẫn nguồn đầy đủ, thậm chí có cả gợi ý phân tích xu hướng hoặc so sánh dữ liệu một cách rõ ràng.

Ngoài vai trò hỗ trợ chuyên môn, tôi còn tìm thấy ở ChatGPT một giá trị bất ngờ khác. AI giống như một “gia sư” thầm lặng, sẵn sàng giải đáp mọi thắc mắc của tôi. Nếu có điều gì chưa hiểu, tôi có thể hỏi lại ChatGPT bao nhiêu lần tùy thích, dù là 10 hay 100 lần, nó vẫn kiên nhẫn giải thích mà không hề “khó chịu”. AI cho phép tôi “công khai cái dốt” của mình mà không cảm thấy áp lực hay e ngại.

Có lần, sếp yêu cầu tôi sửa lại một bài viết của mình, sếp vừa nói vừa cau mày: “Bài này lẫn lộn giữa cấu trúc hard news và feature”. Tôi nghe xong chỉ biết gật đầu, nhưng trong đầu thì trống rỗng, tôi tự hỏi: Tại sao một bài viết tưởng đã đầy đủ nội dung như vậy lại không đạt yêu cầu?

Cũng chính vì “giấu dốt” nên thay vì hỏi lại sếp, tôi lẳng lặng mở ChatGPT và gõ: “Bài viết này lỗi sai ở đâu? Làm thế nào để tách bạch cấu trúc hard news và feature trong báo chí?”, như thể đang hỏi một người bạn tin cậy.

Chỉ trong vài giây, ChatGPT đưa ra câu trả lời dễ hiểu: Hard news là kiểu đưa tin ngắn gọn, tập trung vào các yếu tố 5W1H, không thêm thắt cảm xúc hay bình luận. Còn feature là kiểu bài kể chuyện, cho phép người viết khai thác chiều sâu, cảm xúc, bối cảnh. Thậm chí “nó” còn chỉ ra từng đoạn một, đâu là hard news, đâu là feature. Lúc đó, tôi mới thực sự hiểu mình sai ở đâu.

Từ đó, tôi dần hình thành thói quen: Trước khi bắt tay vào viết, tôi sẽ xác định rõ ràng bài viết mình cần làm là gì – đưa tin nhanh, kể chuyện hay phân tích chuyên sâu, xây dựng cấu trúc phù hợp ngay từ đầu, thay vì viết theo cảm tính như trước kia.

Đó cũng là lần đầu tiên tôi thấy ChatGPT không chỉ cứu tôi khỏi sự mơ hồ, mà còn cứu vớt một chút lòng tự trọng - cái cảm giác biết mình dốt mà vẫn có cách để sửa.

Nhờ những trải nghiệm như vậy, tôi dần hình thành thói quen “trò chuyện” với ChatGPT mỗi khi gặp vướng mắc trong công việc. Không chỉ khi bị nhắc nhở, mà cả lúc chủ động khai phá những chủ đề rộng lớn hơn.

Cũng không ít lần, khi viết bài phân tích hay bình luận, tôi cảm thấy mắc kẹt. Những chủ đề như “Tác động của AI lên lĩnh vực truyền thông” hay “Báo chí - Truyền thông – AI” quá rộng, dễ lặp lại những góc nhìn cũ kỹ.

Khi đó, tôi trò chuyện với ChatGPT như thể đang “brainstorm” (động não) cùng một đồng nghiệp: “Gợi ý cho tôi những góc nhìn chưa ai khai thác sâu về đề tài này?” hay: “Nếu đứng từ góc độ một nhà sáng tạo nội dung, tôi có thể nghĩ khác như thế nào?". Không phải lúc nào câu trả lời cũng ngay lập tức sắc sảo. Nhưng câu trả lời của mô hình AI này luôn khơi ra cho tôi một mạch suy nghĩ mới, một nhánh rẽ thú vị mà có thể, nếu chỉ độc thoại với chính mình, tôi sẽ bỏ lỡ.

Trước đây khi chưa có AI, báo chí vẫn có những bài viết rất “chạm” và được nhiều người đón đọc, chia sẻ. Vậy liệu khi AI có thể “viết” thay nhà báo, nó có thể thay thế hoàn toàn người làm báo không. Tôi nghĩ là không.

Tuy rằng AI có thể hỗ trợ tôi làm việc hiệu quả hơn, nhưng chính cảm xúc, trải nghiệm và những mối liên hệ “rất con người” mới là thứ khiến bài viết của tôi thực sự sống động.

Tôi từng thử nghiệm để ChatGPT viết vài đoạn tin nhanh hay mở bài cho một bài phỏng vấn. Ấn tượng ban đầu là trôi chảy, logic, đúng yêu cầu. Thế nhưng càng đọc kỹ, tôi càng nhận ra những bài viết của AI đều thiếu “tinh thần” của bài báo. Đó là cái trăn trở của nhân vật, cái cảm xúc rất riêng của người viết, đôi khi là đồng cảm, đôi khi là hoài nghi - thứ mà tôi tin rằng chỉ có con người mới có thể cảm nhận được.

Khi viết, đặc biệt là trong báo chí, mỗi câu chữ đều mang một trọng trách: Không chỉ cung cấp thông tin, mà còn phải truyền tải cảm xúc, suy nghĩ và góc nhìn của người viết. Điều này, tôi tin, là điều mà AI ở thời điểm hiện tại chưa thể thay thế.

Trong nghề báo, mỗi bài viết là một câu chuyện, không chỉ là một tập hợp thông tin khô khan. Đó là sự hòa quyện giữa hiểu biết, cảm xúc và cái nhìn cá nhân của người viết. AI có thể giúp mỗi phóng viên, nhà báo nhanh chóng tổng hợp dữ liệu, thậm chí là đưa ra các gợi ý cấu trúc bài viết, nhưng sự kết nối với độc giả, cái “hồn” của bài viết, vẫn cần đến sự chân thành, sự cảm nhận sâu sắc từ người viết.

Khi sử dụng AI, tôi không chỉ muốn tận dụng công cụ này để tiết kiệm thời gian, mà còn để làm việc thông minh hơn, cho phép tôi có nhiều không gian hơn để suy nghĩ, sáng tạo và tập trung vào những gì thực sự quan trọng trong nghề báo. Đó là tạo dựng những câu chuyện có giá trị, giúp người đọc nhìn nhận thế giới một cách đầy đủ và đa chiều hơn.

Vì thế, tôi nghĩ rằng trong nghề báo, chúng ta không chỉ đơn giản là người sử dụng công cụ mà còn là những người làm chủ công nghệ, biết cách kết hợp nó vào quy trình sáng tạo. Điều quan trọng là khi sử dụng công nghệ, như AI, chúng ta vẫn phải duy trì những giá trị cốt lõi của báo chí: Thông tin chính xác, góc nhìn đa chiều và những câu chuyện chân thật. Chính tính “người” trong báo chí mới tạo nên sự khác biệt, khiến mỗi câu chuyện trở nên đặc biệt hơn. Công nghệ có thể là người bạn đồng hành, nhưng chính chúng ta – những nhà báo – mới là những người tạo ra sự khác biệt cho bài viết của mình.

*Bài báo dựa trên quan điểm cá nhân của người viết