Chính phủ Nhật Bản khuyến khích lao động lớn tuổi tiếp tục làm việc để giảm áp lực lên hệ thống an sinh xã hội gây ra bởi già hóa dân số. Ảnh: Getty Images

Theo Japan Times trích dẫn số liệu từ Bộ Nội vụ Nhật Bản, những người từ 75 tuổi trở lên đang chiếm hơn 15% tổng dân số. Trong khi đó, con số này đạt mức kỷ lục 29,1% đối với những người trên 65 tuổi và cũng đồng thời là mức cao nhất trên thế giới. Dự kiến tới năm 2065, dân số Nhật Bản vẫn sẽ tiếp tục giảm trong khi số người trên 65 tuổi đạt 38,4%.

Trong bối cảnh đó, số người trên 65 tuổi có việc làm tiếp tục tăng vào năm thứ 18 liên tiếp và đạt hơn 9 triệu người. Điều này cũng đồng nghĩa với việc 13,5% dân số lao động là những người trên 65 tuổi. Theo một báo cáo về nhân khẩu học ngày 19/9, số người từ 65 tuổi tới 69 tuổi đang làm việc đạt tới hơn 50%.

Ông Miho Fujinami, phó giáo sư tại Đại học Chiba Keizai và chuyên gia về việc làm người cao tuổi cho biết: “Hầu hết các nền kinh tế phát triển đang già đi, nhưng không nhanh như Nhật Bản. Các số liệu thống kê cũng chỉ ra rằng mức độ sẵn sàng làm việc của những người lớn tuổi Nhật Bản cao hơn so với một số quốc gia phương Tây".

Cụ thể theo Báo cáo thường niên của Văn phòng Nội các về Hiệp hội Người cao tuổi năm 2021, tỷ lệ những người từ 60 tuổi trở lên muốn tiếp tục làm việc là 40,2% ở Nhật Bản, cao hơn 3 quốc gia khác được khảo sát gồm Mỹ, Đức và Thụy Điển. Nhiều người lớn tuổi cảm thấy sức khỏe bản thân vẫn tốt và vì vậy vẫn muốn tiếp tục làm việc để tránh buồn chán.

Trong khi hầu hết các công ty Nhật Bản đã đặt tuổi nghỉ hưu bắt buộc của họ là 60, bản sửa đổi luật liên quan đến việc làm có hiệu lực vào năm 2013 yêu cầu các công ty cho phép nhân viên làm việc cho đến 65 tuổi - năm mà mọi người đủ điều kiện nhận trợ cấp lương hưu công.

Sửa đổi bổ sung này được thực hiện để khuyến khích các doanh nghiệp đảm bảo cơ hội làm việc cho nhân viên cho tuổi 70 bằng cách bãi bỏ hoặc nâng tuổi nghỉ hưu, thuê lại nhân viên theo hợp đồng sau khi nghỉ hưu hoặc giao các cá nhân cho một số nhiệm vụ nhất định.

Các con số này đã thể hiện các nỗ lực và cải cách của chính phủ Nhật Bản trong việc khuyến khích người cao tuổi làm việc nhằm đối phó với già hóa dân số và áp lực lên hệ thống an sinh xã hội.

Tuy nhiên, liệu những người lao động lớn tuổi có thể duy trì sinh kế và động lực làm việc của mình trong những năm tới hay không là một vấn đề khác. Theo Điều tra mức sống quốc gia năm 2018, 36,3% hộ gia đình lớn tuổi có thu nhập hàng năm dưới 13.270 USD và 12,3% dưới 6635 USD so với mức trung bình là 36.493 USD

Nhiều người lớn tuổi tại Nhật Bản phải làm công việc lương thấp và đòi hỏi thể chất. Ảnh: Getty Images

Vấn đề việc làm của lao động cao niên

Được coi như một trong những động lực lớn nhất giúp Nhật Bản đạt được phép lạ kinh tế sau chiến tranh, kế hoạch việc làm suốt đời của nước này cho phép người lao động có thể đảm bảo an ninh tài chính cá nhân thông qua hệ thống tiền lương dựa trên thâm niên làm việc và các nhân viên chuyên dụng cho từng lĩnh vực.

Tuy nhiên gần đây, hệ thống này ngày càng nhận phải nhiều chỉ trích khi nó cản trở sự dịch chuyển của thị trường lao động trong bối cảnh cạnh tranh nhân tài toàn cầu ngày càng cao. Trên hết, nhiều nhà lãnh đạo doanh nghiệp cũng cho rằng hình thức này không bền vững.

Thực tế cũng thể hiện rằng do người lao động không có nhiều kinh nghiệm ngoài vai trò chuyên dụng mà họ đảm nhận trong các công ty, những người này gặp trở ngại lớn khi tham gia vào thị trường lao động khi về già. Có tới 76,5%, tức 3 trong số 4 người từ 65 tuổi trở lên, được thuê làm những công việc lương thấp và đòi hỏi năng lực thể chất vào năm 2020 như nhân viên bảo vệ và nhân viên quét dọn tòa nhà.

Ông Koichi Kashiwa, 76 tuổi, là một trong số hàng triệu người lớn tuổi Nhật Bản đang làm công việc bảo vệ. Đối với nhiều người như ông, lựa chọn làm việc tại các doanh nghiệp không khả thi do ông là lao động tự do. Những người lớn tuổi như ông không có nhiều lựa chọn khi tìm kiếm việc làm.

Hiện Nhật Bản đang có khoảng 590.000 người làm nhân viên bảo vệ với các nhiệm vụ cơ bản như tuần tra cũng như kiểm soát giao thông. Đây là một nghề nghiệp có nhu cầu cao đã gia tăng mạnh trong những năm gần đây do sự bùng nổ trong lĩnh vực xây dựng.

Tuy nhiên theo Cơ quan Cảnh sát Quốc gia Nhật Bản, 64% lao động trong lĩnh vực này trên 50 tuổi, trong khi gần 18% trong số họ từ 70 tuổi trở lên. Vốn là một công việc khó khăn ngay cả đối với những người trẻ tuổi, nó đòi hỏi sức chịu đựng của người lao động khi đứng hàng giờ liền, dù mưa hay nắng, bên các công trường và cơ sở xây dựng để điều hướng giao thông.

Theo điều tra dân số quốc gia, có khoảng 150.000 người Nhật Bản làm công việc này vào năm 2015, với độ tuổi trung bình rơi vào khoảng 53,5 tuổi.

Ngoài vấn đề về tài chính, nhiều người lớn tuổi tại Nhật Bản muốn đi làm để tránh nhàm chán do có nhiều thời gian rảnh hơn. Ảnh: Nikkei Asia

Hành động từ chính phủ

Trong bài phát biểu về chính sách đầu tiên của mình kể từ khi nắm quyền lãnh đạo chính phủ vào năm ngoái, Thủ tướng Fumio Kishida đã đưa ra chiến lược tăng trưởng của mình. Một trong những trụ cột trong chiến lược này là nhằm "xoa dịu nỗi lo của người dân" về các áp lực mà tuổi thọ có thể gây ra đối với xã hội.

Ông Kishida nhấn mạnh rằng chính phủ sẽ giúp hệ thống an sinh xã hội và hệ thống thuế trở nên trung lập về cách thức làm việc và nỗ lực biến bảo hiểm cho người lao động phổ thông thành hiện thực.

Ngoài ra, ông cũng bổ sung rằng chính phủ “sẽ nỗ lực xây dựng một hệ thống an sinh xã hội hướng tới mọi thế hệ, trong đó mọi người, từ trẻ em, những người nuôi dưỡng gia đình đến người già đều có thể yên tâm trong thời gian tới”.