Thanh khoản trái phiếu doanh nghiệp ở thị trường thứ cấp tăng mạnh

Trong báo cáo chuyên đề về thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) mới công bố, tổ chức xếp hạng tín nhiệm FiinRatings cho biết giá trị phát hành trái phiếu doanh nghiệp lũy kế 10 tháng kể từ đầu năm đã giảm mạnh và chỉ đạt hơn 246.300 tỷ đồng, giảm gần 64,13% so với năm 2021. Trong đó có 236.800 tỷ đồng phát hành riêng lẻ và gần 9.530 tỷ đồng qua kênh chào bán ra công chúng.

Hoạt động phát hành có sự phân hóa rõ rệt giữa các nhóm ngành. Nếu như nhóm ngân hàng vẫn chứng kiến phát hành sôi nổi từ đầu năm đến nay nhằm tăng vốn cấp 2, thì phát hành trái phiếu doanh nghiệp bất động sản gần như chững lại.

Bên cạnh đó, kỳ hạn bình quân của trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong 10 tháng đã giảm xuống còn 3,2 năm từ con số 4,2 năm của năm 2021. Sự sụt giảm này ghi nhận rõ rệt nhất ở nhóm xây dựng - ngành chịu tác động từ tình hình bất lợi chung của ngành bất động sản, chủ yếu phát hành ngắn hạn để đảo nợ.

"Kỳ hạn bình quân thấp cũng cho thấy sự bất an của nhà đầu tư với các trái phiếu doanh nghiệp kỳ hạn dài và xu hướng đầu tư ngắn hạn của thị trường", FiinRatings nhận định.

Trái ngược với thị trường sơ cấp, thanh khoản thị trường thứ cấp 10 tháng năm nay tăng gấp đôi so với mức giá trị giao dịch bình quân trong năm 2021, cho thấy quy mô của thị trường trái phiếu doanh nghiệp thứ cấp đang phát triển nhanh chóng kể cả về nhu cầu niêm yết trái phiếu doanh nghiệp lẫn nhu cầu mua bán của nhà đầu tư.

"Chúng tôi kỳ vọng khi sàn giao dịch thứ cấp tập trung trên HNX chính thức đi vào hoạt động theo Nghị định 65, giao dịch sẽ sôi động hơn và làm tiền đề cho thị trường sơ cấp phát triển. Điều này sẽ góp phần thu hút sự tham gia rộng rãi của các nhà đầu tư cũng như làm cơ sở định giá trái phiếu", FiinRatings cho hay.

Một điểm đáng chú ý nữa là doanh nghiệp tiếp tục đẩy mạnh mua lại trước hạn trái phiếu góp phần giảm áp lực rủi ro nợ đáo hạn. Theo thống kê của FiinRatings, giá trị mua lại trái phiếu doanh nghiệp trong 10 tháng năm nay đạt 143.440 tỷ đồng, tăng 42% so với cùng kỳ năm 2021, tập trung vào các trái phiếu cận đáo hạn.

"Mặc dù hoạt động mua lại đã ảnh hưởng rất lớn đến tình hình thanh khoản và tiến độ triển khai của nhiều dự án, chúng tôi tin rằng đây là dấu hiệu tích cực cho vấn đề thanh khoản hiện nay, đặc biệt đối với các doanh nghiệp có đủ tiềm lực tài chính và giảm thiểu gánh nặng nợ vay trong bối cảnh lãi suất tăng cao hiện nay", FiinRatings nêu quan điểm.

Áp lực thanh khoản lớn trong năm 2023

FiinRatings cho biết đã thực hiện rà soát năng lực tài chính của nhóm 20 tổ chức phát hành là doanh nghiệp niêm yết có giá trị phát hành lớn nhất. Kết quả cho thấy các doanh nghiệp này đều đang chịu áp lực thanh khoản lớn trong ngắn hạn 12 tháng tới do dòng tiền yếu, áp lực nợ trái phiếu và nợ tín dụng lớn hơn dòng tiền tạo ra trong khi các kênh huy động vốn đang gặp nhiều khó khăn.

Rủi ro này cũng lớn hơn khi được đặt trong bối cảnh lãi suất tăng cao và nhiều ngành đang có triển vọng kém tích cực trong năm 2023.

Dù sức khỏe tín dụng gặp hạn chế, tuy nhiên, FiinRatings đánh giá nhiều doanh nghiệp vẫn có khả năng chống chịu tốt và có thể khôi phục nếu vượt qua giai đoạn tới.

Về ảnh hưởng tới ngành ngân hàng, FiinRatings cho rằng trong ngắn hạn, tác động trực tiếp của trái phiếu sang chất lượng tín dụng của hệ thống ngân hàng sẽ thấp. Lý do là cơ cấu trái phiếu doanh nghiệp trong hệ thống ngân hàng vẫn còn tương đối khiêm tốn, với quy mô nắm giữ trái phiếu doanh nghiệp phi ngân hàng chiếm khoảng 2,47% trên tổng tài sản sinh lời.

"Tuy nhiên, trường hợp kênh trái phiếu doanh nghiệp không được sớm khai thông và tâm lý nhà đầu tư không được cải thiện sẽ tạo ra vấn đề thanh khoản lớn hơn. Các sự kiện vi phạm trái phiếu có thể tạo ảnh hưởng dây chuyền sang hệ thống tín dụng ngân hàng bởi một doanh nghiệp có khả năng cao rơi vào nhóm nợ xấu nếu vi phạm nghĩa vụ nợ", báo cáo nêu.

Ba phương án tái cấu trúc nợ trái phiếu

Trong bối cảnh đó, theo FiinRatings, các doanh nghiệp nên xây dựng phương án tái cấu trúc nợ và đàm phán với trái chủ trước khi nợ đến kỳ đáo hạn, bao gồm ba nhóm giải pháp: Gia hạn kỳ hạn trả nợ có thanh toán một phần, gia hạn kỳ hạn không thanh toán gốc và "hàng đổi hàng".

Thứ nhất, giải pháp gia hạn kỳ hạn trả nợ có thanh toán một phần dành cho các doanh nghiệp có năng lực và mong muốn đáp ứng nghĩa vụ nợ nhưng gặp khó khăn trong ngắn hạn sẽ muốn giãn nợ để vượt qua giai đoạn này.

Việc chủ động thanh toán một phần và phần còn lại được giãn hoặc hoãn sẽ giúp doanh nghiệp tuân thủ trả nợ gốc và lãi sẽ giúp các nhà phát hành giữ mức độ tín nhiệm cho các hoạt động huy động vốn trong tương lai.

Các nhà phát hành nên chủ động thông tin tới nhà đầu tư về tình hình sản xuất kinh doanh, thực hiện dự án và tiến độ trả nợ, cũng như đưa ra mức lãi suất đền bù phù hợp. Nhà đầu tư cần chủ động đánh giá và rà soát tình trạng pháp lý và tiến độ thực hiện của dự án trước khi đồng ý gia hạn kỳ trả nợ.

Thứ hai, giải pháp gia hạn kỳ hạn không thanh toán gốc có thể được áp dụng trong trường hợp nhà phát hành gặp khó khăn lớn không thể đảm bảo duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh, nhà đầu tư có thể cần phải chấp nhận một mức chiết khấu nhất định để dự án có thể hoàn thành.

Tùy theo năng lực tài chính hiện tại, nhà đầu tư có khả năng phải chấp nhận giãn hoặc hoãn toàn bộ phần nợ gốc, song vẫn có thể duy trì cơ hội thu lại phần tiền gốc và lãi trong tương lai tùy theo thực tế đánh giá lại.

Phương án không thanh toán một phần nợ là động thái tương đối nhạy cảm và có khả năng ảnh hưởng đến uy tín của nhà phát hành. Do đó doanh nghiệp nên chủ động xây dựng phương án và đàm phán với trái chủ trước khi đến hạn nhằm tránh rơi vào tình huống vi phạm nghĩa vụ nợ.

Thứ ba, giải pháp "hàng đổi hàng" đã diễn ra trên thị trường trong thời gian qua và đạt kết quả tương đối khả quan. Phương án này cần sự đồng thuận giữa nhà đầu tư và đơn vị phát hành.

"Hàng đổi hàng" là một lựa chọn quan trọng và phụ thuộc nhiều vào bản chất hoạt động kinh doanh và sản phẩm của mỗi doanh nghiệp. Nhà đầu tư có thể đồng tình với giải pháp này khi có đầy đủ thông tin và pháp lý về tài sản được sử dụng để hoán đổi.

Ngoài ra, FiinRatings cũng lưu ý nhà phát hành niêm yết nên thường xuyên thực hiện công bố thông tin định kỳ để nhà đầu tư có thể chủ động phần nào việc chủ động đánh giá cho các quyết định đầu tư, đặc biệt khi tình huống khi xảy ra vi phạm nghĩa vụ thanh toán.

Đối với tổ chức phát hành là doanh nghiệp chưa niêm yết, mặc dù trái phiếu được sở hữu khá phổ biến bởi nhà đầu tư cá nhân nhưng thị trường vẫn tồn tại nhiều điểm mù về thông tin. Điều này đã góp phần làm mất niềm tin ở nhà đầu tư, kéo theo việc rút trước khi đáo hạn (kể cả trái phiếu có rủi ro thấp), gây ra các hiệu ứng dây chuyền lên thị trường cổ phiếu và chứng chỉ quỹ trái phiếu.