Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC vừa phát hành báo cáo "ASEAN Perspectives" nhận định, trong thời khắc các nền kinh tế tìm kiếm sự đa dạng, ASEAN và Trung Đông (MENA) đều có vị thế thuận lợi. Cả hai khu vực đều thuộc nhóm phát triển nhanh và quan trọng hơn là sự bổ trợ kinh tế khó thể ngó lơ.

ASEAN có nhu cầu ngày càng gia tăng đối với năng lượng và tài chính còn MENA có nhu cầu ngày càng lớn đối với sản phẩm tiêu dùng và công nghiệp trong quá trình chuyển dịch kinh tế.

Hành lang thương mại ASEAN-MENA: Bước khởi đầu

HSBC cho rằng, nền tảng của hành lang ASEAN-MENA nằm ở thương mại với tổng giá trị lên đến hơn 126 tỷ USD trong năm 2023. Mặc dù vậy, cán cân thương mại không đồng đều, song, những nỗ lực gần đây của cả hai khu vực nhằm thúc đẩy tự do thương mại mở ra nhiều cơ hội mới để chạm đến tiềm năng thương mại chưa khai phá.

Theo HSBC, mặc dù xuất khẩu từ ASEAN sang MENA đang tăng trưởng ở mức hai con số kể từ 2024, giá trị xuất khẩu tuyệt đối lại chỉ bằng một phần ba của nhập khẩu. Rõ ràng, ASEAN đã liên tục chứng kiến mức độ thâm hụt thương mại lớn với MENA, mức cao nhất là hơn 5 tỷ USD/tháng, mới chỉ thu hẹp nhẹ ngay sau đợt bùng dịch đầu tiên khi giá dầu sụt giảm.

MENA chỉ chiếm một thị phần nhỏ trong tổng xuất khẩu của ASEAN. Ngay cả ở Indonesia và Thái Lan, vốn là hai nước xuất khẩu nhiều nhất sang Trung Đông, thị phần cũng chỉ ít ỏi là 4% mỗi nước.

Điểm tích cực, một số sản phẩm từ mỗi nền kinh tế lại có lượng xuất khẩu nhiều hơn. Chẳng hạn, Thái Lan xuất gần 20% ô tô sang Trung Đông khiến khu vực này trở thành điểm đến xuất khẩu lớn thứ ba của Thái Lan. Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở Malaysia: 17% dầu cọ của nước này được xuất sang Trung Đông, nhấn mạnh quy mô Trung Đông là một thị trường tương đối lớn.

HSBC cho biết, ngoại trừ một số sản phẩm đặc biệt, lượng xuất khẩu của ASEAN sang Trung Đông nhìn chung còn tương đối hạn chế. Nguyên nhân có lẽ là do rào cản tự do hóa thương mại, bởi thuế suất bình quân của hai khu vực này đều ở mức cao.

"Điều may mắn là các nhà làm chính sách đã nhận diện được những rào cản này và gần đây có những nỗ lực thúc đẩy nhằm khuyến khích các cơ hội thương mại tiềm năng," HSBC nhận định.

Singapore là quốc gia ASEAN duy nhất đã ký hiệp định thương mại tự do với các nước thành viên GCC, có hiệu lực từ 2013. Các nước ASEAN khác như Malaysia và Indonesia cũng đã khởi động đàm phán hoặc ký hiệp định thương mại tự do với các quốc gia riêng lẻ trong khối.

"Ở tầm khu vực, một hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN và GCC mới chỉ được Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đề xuất vào tháng 10/2023. Mặc dù sẽ còn mất nhiều thời gian đàm phán, nhưng đây cũng được coi như sự khởi đầu cho một mối quan hệ hợp tác chính thức mới về cơ chế thương mại," báo cáo HSBC chỉ ra.

Ở phương diện ngược lại, báo cáo của HSBC cho biết, ASEAN có lượng nhập khẩu cao hơn từ MENA. Tính bình quân, 6% hàng nhập khẩu của ASEAN đến từ Trung Đông, trong đó, Thái Lan nhập nhiều nhất với thị phần 10%.

Nhập khẩu của ASEAN từ MENA tập trung chủ yếu vào lĩnh vực năng lượng (nhiên liệu), với thị phần lên đến gần 80%, chủ yếu đến từ Các tiểu Vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) và Saudi Arabia.

Cũng theo HSBC, mặc dù dòng chảy thương mại hiện tại còn hạn chế, tiềm năng chưa khai phá vẫn còn rất lớn, ước tính có thể lên đến 47 tỷ USD. Dựa trên dữ liệu của Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC), xuất khẩu tiềm năng chưa khai phá của ASEAN có thể lên đến gần 30 tỷ USD, tương đương với kim ngạch xuất khẩu thực tế.

Cụ thể, tiềm năng chưa khai phá trong lĩnh vực thiết bị điện tử (7,1 tỷ USD) và máy móc điện (7,1 tỷ USD) đang dẫn đầu trong bối cảnh ASEAN hội nhập sâu hơn trong chuỗi cung ứng điện tử toàn cầu.

Mặt khác, tiềm năng xuất khẩu chưa khai phá của MENA sang ASEAN có thể lên đến 18 tỷ USD, trong đó, xuất khẩu nhựa (4,4 tỷ USD), hóa chất (3,2 tỷ USD) và kim loại (2,3 tỷ USD) là những ngành mang nhiều hứa hẹn.

Dòng FDI từ MENA có xu hướng đa dạng

Bên cạnh thương mại, theo HSBC, các nhà đầu tư MENA cũng đang dần để mắt tới ASEAN. Về đầu tư, hình thức gián tiếp là chủ đạo với dòng đầu tư mạnh mẽ chảy vào Malaysia, Indonesia và Singapore.

Mặc dù quy mô còn hạn chế, dòng FDI từ MENA có xu hướng đa dạng, quan tâm nhiều đến lĩnh vực bất động sản, tài chính và khai thác mỏ của ASEAN.

"Một phần ba mối quan tâm đổ vào lĩnh vực bất động sản, theo sau là tài chính và khai thác mỏ. Trong những năm gần đây, sự quan tâm ngày càng gia tăng từ các nhà đầu tư MENA đối với các lĩnh vực bao gồm du lịch, năng lượng tái tạo và thực phẩm của ASEAN đã bắt đầu thu hút sự chú ý," báo cáo cho biết.

Tiềm năng khai thác du lịch từ MENA

Báo cáo cho rằng, bên cạnh hàng hóa và dòng đầu tư, kết nối con người cũng là một lĩnh vực trọng yếu. Là một khu vực có thể mang đến sản phẩm du lịch đa dạng, ASEAN đã trở nên phổ biến với du khách MENA sau đại dịch.

Tất nhiên, MENA không thể so sánh với thị trường nguồn truyền thống của ASEAN, đặc biệt là Trung Quốc. Xét cho cùng, du khách từ MENA chỉ chiếm khoảng 2% tổng lượng du khách. Tỷ lệ này chỉ là một phần nhỏ so với thị phần 12% của Trung Quốc trong năm 2023.

Mặc dù vậy, nhiều nước ASEAN đã nỗ lực đa dạng thị trường nguồn nhằm tăng tốc phục hồi toàn diện cho lĩnh vực du lịch. Trong đó, Thái Lan nổi bật hơn cả, thu hút hơn nửa trong số 1,1 triệu du khách MENA đến ASEAN trong năm 2023. Mặc dù số lượng du khách còn hạn chế, sức chi tiêu của họ mới là điều đáng nói. Du khách MENA không chỉ có xu hướng ở lại lâu gấp đôi mức bình quân của du khách, họ còn chi tiêu nhiều hơn 30%, gần đạt 8.000 THB (200 USD)/ngày.

"Mặc dù số lượng du khách từ MENA còn hạn chế tốc độ phục hồi lại vượt trội hơn các khu vực khác," HSBC dự báo và chỉ ra rằng, trong bối cảnh quá trình phục hồi vẫn còn chưa cao khi Thái Lan chỉ chứng kiến 70% lượng du khách trở lại so với mức trước đại dịch, Cục Du lịch Thái lan đã thu hút thành công 600.000 du khách từ Trung Đông, vượt 50% chỉ tiêu năm ngoái.

Không như Thái Lan tập trung vào ngành du lịch, Philippines có một lộ trình khác với MENA thông qua kiều hối từ xuất khẩu lao động. Tổng kiều hối chiếm gần 10% GDP, trong đó chỉ riêng Trung Đông đã chiếm một phần tương đối lớn là 17% trong năm 2023.

Tuy nhiên, con số này cũng đã giảm mạnh so với đỉnh của năm 2017 là 28%, tình hình chung diễn ra tại tất cả các nước MENA. Câu chuyện phần nào phản ánh lao động ASEAN nhận thấy cơ hội việc làm ở khu vực Trung Đông tốt hơn quê nhà và những nơi khác, chuyên gia HSBC phân tích.