Trong Kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý thực hiện quy hoạch và đầu tư xây dựng các công trình điện theo Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh công bố ngày 25/12, Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra loạt vi phạm trong việc bổ sung các dự án điện mặt trời.
Cụ thể, Bộ Công Thương đã không lập quy hoạch phát triển điện mặt trời quốc gia đến năm 2020 và không có quy hoạch điện mặt trời cấp tỉnh đến năm 2023 do UBND các tỉnh lập. Trong khi đó, Bộ đã phê duyệt bổ sung vào quy hoạch điện lực cấp tỉnh 114 dự án điện mặt trời với tổng công suất 4.166 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016-2020.
Trong đó, chỉ có 14 dự án (870 MW) được phê duyệt trong quy hoạch phát triển điện lực của 4 tỉnh trước năm 2016 cập nhật sang giai đoạn 2016-2020, và 8 dự án (122 MW) được phê duyệt trong quy hoạch phát triển điện lực của 5 tỉnh. 92 dự án còn lại với tổng công suất 3.194 MW được phê duyệt bổ sung riêng lẻ vào quy hoạch phát triển điện lực của 23 tỉnh xuất phát từ đề nghị của chủ đầu tư, không có căn cứ pháp lý về quy hoạch.
Cơ quan thanh tra nêu rõ, tổng công suất nguồn điện mặt trời đến năm 2020 được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh là 850 MW. Tuy nhiên Bộ Công Thương đã tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung riêng lẻ 54 dự án với tổng công suất 10.521 MW vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh, xuất phát từ đề nghị của các chủ đầu tư. Trong đó có 23 dự án với tổng công suất 5.200 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016 - 2020, 31 dự án với tổng công suất 5.321 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2021-2025.
Việc phê duyệt 54 dự án với tổng công suất 10.521 MW trong khi không lập Quy hoạch phát triển điện mặt trời quốc gia đến năm 2020 là không có căn cứ pháp lý về quy hoạch.
Trách nhiệm chính thuộc về Bộ Công Thương
Cơ quan thanh tra kết luận, việc phê duyệt 168 dự án với tổng công suất 14.707 MW/850MW (tức cao gấp 17,3 lần so với tổng công suất) là không có căn cứ về quy hoạch. Nguồn điện mặt trời nối lưới đã đầu tư thực tế tại thời điểm cuối năm 2020 là 8.642 MW, cao gấp 10,2 lần công suất phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh, thậm chí vượt công suất quy hoạch đến năm 2025 (4.000 MW).
Nguồn điện mặt trời mái nhà cũng phát triển nhanh với công suất lớn (7.864 MW), nâng tổng công suất nguồn điện mặt trời lên thành 16.506 MW, cao gấp 19,42 lần so với công suất phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh. Việc này dẫn đến cơ cấu công suất nguồn điện mặt trời đã tăng từ 1,4% lên 23,8%. Đó là chưa kể còn 6 dự án/phần dự án (hơn 452 MW) đã hoàn thành nhưng chưa đưa vào vận hành thương mại.
Theo Thanh tra Chính phủ, những sai phạm nêu trên đã gây ra các hậu quả cụ thể. Tổng công suất đặt nguồn điện mặt trời dự kiến vận hành thương mại trước năm 2020 đã ký hợp đồng mua bán điện là 5.088 MW, vượt xa mục tiêu Quy hoạch điện VII điều chỉnh (850 MW). Ngoài giá FIT trả cho chủ đầu tư, chi phí hệ thống tăng thêm ít nhất là 5,5 Cents/kWh.
Đáng chú ý là không đồng bộ giữa việc bổ sung quy hoạch từng dự án, không có quy hoạch tổng thể và không đồng bộ với lưới điện đi kèm. Điều này dẫn đến khó khăn trong việc vận hành hệ thống điện, có khả năng gây quá tải cục bộ và trên diện rộng khu vực các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Phú Yên, Gia lai, Đắk lắk, buộc các nhà máy điện phải giảm phát.
Cơ quan thanh tra nêu rõ, trách nhiệm chính đối với những khuyết điểm, vi phạm nêu trên thuộc về Bộ Công Thương, ngoài ra còn có trách nhiệm liên quan của UBND các tỉnh trong việc đề xuất đầu tư dự án.
