Chặng đường 80 năm phát triển kinh tế Việt Nam (1945-2025) đánh dấu nhiều mốc chuyển đổi quan trọng, phản ánh sự thay đổi về thể chế, chính sách và chiến lược kinh tế. Trong 5 năm trở lại đây, tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2021 - 2025 ước đạt khoảng 6,3%/năm, thuộc nhóm tăng trưởng cao nhất thế giới và khu vực. Trong đó, năm 2025 phấn đấu tăng trưởng 8,3 - 8,5% theo chỉ đạo của Đảng, Nhà nước; GDP bình quân đầu người đạt khoảng 5.000 USD, đưa Việt Nam từ nhóm nước thu nhập thấp lên nhóm nước thu nhập trung bình thấp và đang hướng tới nhóm thu nhập trung bình cao.

Năm 2025 cũng là năm đất nước một lần nữa chứng kiến sự đột phá. Đó là cuộc cách mạng sáp nhập địa giới hành chính và sắp xếp lại tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Đi cùng với việc Bộ Chính trị ban hành 4 Nghị quyết quan trọng xác lập những định hướng chiến lược cho đất nước phát triển trong thời đại mới, gồm: Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; và Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân.

“Bộ tứ trụ cột” được xây dựng trên nền tảng tư duy đổi mới, kế thừa thành tựu 40 năm đổi mới, đồng thời phù hợp xu thế toàn cầu trong kỷ nguyên số. Những nghị quyết này không chỉ là kim chỉ nam chiến lược mà còn là lời hiệu triệu về sự chung sức, đồng lòng biến khát vọng thành hiện thực, đưa đất nước tiến lên trong kỷ nguyên mới, hiện thực hóa tầm nhìn Việt Nam phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Khoa học công nghệ là “con đường tất yếu” để trở thành quốc gia phát triển

Nghị quyết về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia ra đời vào ngày 22/12/2024, đánh dấu một bước ngoặt chiến lược trong định hướng phát triển của Việt Nam.

Nghị quyết 57 không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị cao của Đảng và Nhà nước mà còn mang trong mình những quan điểm mới, đột phá, nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn, giải phóng tiềm năng sáng tạo và đưa khoa học công nghệ trở thành động lực then chốt cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Đây chính là "chìa khóa vàng", yếu tố sống còn để vượt qua bẫy thu nhập trung bình và nguy cơ tụt hậu, đồng thời hiện thực hóa khát vọng hùng cường và thịnh vượng của dân tộc".

Từ nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, khoa học công nghệ đã trở thành đòn bẩy quan trọng giúp Việt Nam hội nhập quốc tế. Theo ước tính, tỷ trọng kinh tế số trong GDP năm 2025 đạt khoảng 19-20%, trong khi chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của Việt Nam đứng thứ 44/193 quốc gia. Không chỉ là xu hướng, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xác định là “con đường tất yếu” để Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, giàu mạnh, văn minh và thịnh vượng.

Quan điểm này được thể hiện đầy đủ trong Nghị quyết 57 với bộ ba chiến lược về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong đó, khoa học công nghệ là nền tảng tạo ra tri thức và công cụ mới, đổi mới sáng tạo là động lực chuyển hóa tri thức thành giải pháp kinh tế - xã hội, còn chuyển đổi số hiện thực hóa các giải pháp này thành sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh mới, phổ cập vào đời sống để đóng góp giá trị thực tế.

Khoa học công nghệ là nền tảng của quốc gia, không chỉ tăng năng suất lao động mà còn thúc đẩy phát triển bền vững, như công nghệ xanh giảm carbon, hướng tới mục tiêu Net Zero 2050, và đóng góp tới 55% yếu tố năng suất tổng hợp (TFP) cho tăng trưởng GDP hai con số trong thập kỷ tới.

Đổi mới sáng tạo là động lực biến ý tưởng thành giá trị kinh tế, giúp Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình. Nếu khoa học công nghệ đóng góp 1% vào GDP, thì đổi mới sáng tạo chiếm tới 3%, phản ánh vai trò lan tỏa và thực tiễn rộng khắp của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đầy sôi động với hơn 3.000 startup, giá trị đầu tư mạo hiểm đạt 1 tỷ USD, và nhiều sản phẩm thành công.

Chuyển đổi số là quá trình tích hợp công nghệ số vào mọi lĩnh vực, xây dựng Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Cuộc sống số tạo ra môi trường mới, xuất hiện sản phẩm, dịch vụ và mô hình kinh doanh mới, đem lại tiện ích cho đời sống nhân dân và hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Ba trụ cột khoa học công nghệ - đổi mới sáng tạo - chuyển đổi số hình thành hệ sinh thái liên kết chặt chẽ, là điều kiện tiên quyết, là bệ phóng chiến lược để Việt Nam bứt phá, trở thành quốc gia giàu mạnh, thịnh vượng trong kỷ nguyên mới.

Kiến tạo quốc gia khởi nghiệp sáng tạo

Chia sẻ với Mekong ASEAN về làm chủ công nghệ chiến lược GS.TS Lê Anh Tuấn, Chủ tịch Hội đồng trường Đại học Bách khoa Hà Nội nhấn mạnh sự cần thiết của một tinh thần khởi nghiệp, khởi sự đổi mới sáng tạo khơi nguồn từ mọi tầng lớp nhân dân; một hệ sinh thái đổi mới đa cấp độ, từ quốc gia đến cơ sở.

Khởi nghiệp tạo ra đột phá về năng suất, yếu tố then chốt để bứt phá khỏi bẫy thu nhập trung bình. Khởi nghiệp giúp huy động trí tuệ toàn dân, giải phóng năng lượng xã hội, khởi nghiệp không chỉ tạo ra việc làm, mà còn lan tỏa tinh thần tự lực, khơi dậy khát vọng vươn lên. Đặc biệt, khởi nghiệp là một hình thái khai phóng tư duy,, làm chủ chuỗi giá trị toàn cầu, làm chủ công nghệ, làm chủ tương lai.

Cũng theo ông Tuấn, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo để phát triển đột phá cần phải có sự đầu tư đột phá từ cơ chế chính sách nhằm tạo môi trường thông thoáng, năng động, minh bạch và công bằng đến đầu tư tài chính từ nguồn ngân sách kèm theo cơ chế đa dạng hóa nguồn tài chính cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Theo đó, liên kết ba nhà trở thành chìa khóa quan trọng để phát triển công nghệ chiến lược trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0. Nhà nước cần kiến tạo chính sách, đầu tư hạ tầng và đặt hàng công nghệ; viện, trường tạo ra tri thức mới, đào tạo nhân lực chất lượng cao và phát triển công nghệ; doanh nghiệp dẫn dắt thị trường và thương mại hóa sản phẩm.

Đầu tư cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số từ ngân sách Nhà nước giữ vai trò vốn mồi, tạo ra nguồn lực của khoa học công nghệ, bao gồm tri thức khoa học công nghệ và sản phẩm khoa học công nghệ.

Song, nghiên cứu khoa học cũng chỉ thực sự có giá trị khi được thương mại hóa và ứng dụng vào đời sống. Sản phẩm nghiên cứu sáng tạo để ra được thị trường cũng không thể thiếu vai trò của Nhà nước và doanh nghiệp trong đầu tư hoàn thiện sản phẩm, ươm tạo và thị trường hóa sản phẩm.

Đồng thời, các quỹ phát triển khoa học, công nghệ, quỹ đầu tư mạo hiểm cần được khuyến khích hình thành từ nguồn kinh phí tự có của cơ sở và nguồn kinh phí đối ứng của Nhà nước và nguồn tài chính hợp tác doanh nghiệp. Khi quỹ này được sử dụng hiệu quả thì sẽ tạo ra một môi trường nghiên cứu, sáng tạo sản phẩm và tạo động lực cho đội ngũ nhà nghiên cứu cũng như thu hút nhân tài.

Theo GS.TS Lê Anh Tuấn, việc nghiên cứu và sáng tạo là một quá trình tìm tòi lâu dài, tư duy sáng tạo, đột phá và có tính rủi ro cao. Đầu tư luôn đi kèm với rủi ro. Nghiên cứu có thể không mang lại kết quả tức thì, thậm chí thất bại nhiều lần, đòi hỏi thời gian thẩm định, đánh giá và đầu tư tiếp tục để đi đến kết quả. Việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu, triển khai hoạt động khoa học công nghệ được thể hiện xuyên suốt từ Nghị quyết 57-NQ/TW đến Nghị quyết số 193/2025/QH15 ngày 19/02/2025 của Quốc hội và Nghị định số 88/2025/NĐ-CP ngày 13/4/2025 của Chính phủ là quan điểm đột phá, khơi dậy tiềm năng, trí tuệ, sức sáng tạo dân tộc.

Tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW chính là nền tảng để huy động toàn dân, đặc biệt là đội ngũ trí thức thay đổi tư duy, cách làm và dấn thân cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, mang lại giá trị tự cường cho dân tộc.

Thu hút tinh anh toàn cầu

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội Quốc hội Tạ Văn Hạ, muốn đất nước mạnh mẽ vươn lên, Việt Nam phải làm chủ công nghệ chiến lược, xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn với doanh nghiệp, đẩy nhanh chuyển đổi số, biến những trụ cột này trở thành “sức mạnh mềm” đưa dân tộc bước vào kỷ nguyên mới, hiện thực hóa khát vọng phát triển phồn vinh.

Trong câu chuyện về đổi mới tư duy phát triển khoa học công nghệ, yếu tố con người đóng vai trò then chốt, cốt lõi là những nhà lãnh đạo giỏi với tư duy tất cả vì sự phát triển khoa học công nghệ; những doanh nghiệp bản lĩnh và sáng tạo; đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học nhiệt huyết và giàu kinh nghiệm.

Çần đổi mới toàn diện trong phát hiện, đào tạo, sử dụng và phát huy người tài, không để họ bị kìm hãm bởi các quy định cứng nhắc hoặc các tiểu tiết hành chính. Nhà khoa học tài năng không chỉ cần chế độ đãi ngộ mà cần môi trường nghiên cứu chuyên nghiệp, tự do sáng tạo và cơ chế đánh giá công bằng.

Đặc biệt, Việt Nam cần không chỉ tập trung vào cộng đồng người Việt trong và ngoài nước mà còn hướng đến việc thu hút các nhà khoa học hàng đầu thế giới. Đây là con đường nhanh nhất để tri thức, kinh nghiệm và những bài học từ những quốc gia đi đầu lan tỏa đến Việt Nam. Điều này không chỉ giúp phát triển các sản phẩm công nghệ đạt chuẩn quốc tế mà còn giúp Việt Nam vươn xa, không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn chinh phục thị trường toàn cầu, theo ông Tạ Văn Hạ.

Trong hành trình tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình dân tộc, Việt Nam mang theo hành trang từ sự gắn kết quốc tế, sức bật nội lực và khát khao thích ứng, đổi mới, hội nhập. Từ năm 2025 - kỷ niệm 80 năm thành lập nước là lúc để Việt Nam nhìn về năm 2045 - kỷ niệm 100 năm thành lập nước, sẽ là thời điểm lịch sử để Việt Nam chuyển mình trở thành quốc gia phát triển. Nếu Việt Nam dám đi con đường đầy kiên cường, bản lĩnh, sáng tạo, một đất nước phát triển, hùng cường, thịnh vượng sẽ là lời hồi đáp cho khát vọng tự lực, tự cường mà cha ông đã khai mở từ mùa thu lịch sử năm 1945.