Đức thánh Tản Viên Sơn là vị thần đứng đầu trong “Tứ bất tử” của người Việt - người đã giúp dân khai sơn, trị thủy, dạy cách làm ruộng, săn bắn, dệt lụa, hát ca và mở hội. Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được tổ chức rộng khắp vùng xứ Đoài Ba Vì, trong đó tập trung tại cụm di tích đền Thượng - đền Trung - đền Hạ thuộc địa phận hai xã Minh Quang và xã Ba Vì.
Lễ hội năm nay được tổ chức với nhiều nội dung đặc sắc, bao gồm lễ rước nước từ sông Đà về làm lễ mộc dục tại đền Hạ, từ 0h ngày 13 tháng Giêng đến 4h ngày 14 tháng Giêng (tức ngày 3/2 - 4/2).
Lễ rước kiệu dâng Thánh Mẫu và phụ thân Thánh Tản (từ đền Hạ sang đền Lăng Sương) và rước kiệu lễ, hạ lộc từ đền Lăng Sương về đền Hạ từ 5h30 đến 8h30 ngày 15 tháng Giêng (tức ngày 5/2).
Sau khi làm lễ tại đền Lăng Sương, kiệu được rước trở về đền Hạ, xã Minh Quang và thực hiện các nghi thức dâng lễ vào đền Hạ.
Phần lễ chính khai hội diễn ra với chương trình nghệ thuật trình diễn trống hội, Trường ca Sử Việt, dâng hương tại đền Hạ.
Phần hội diễn ra với rất nhiều các trò chơi và các hoạt động thể thao, văn hóa diễn ra mang đậm nét văn hóa dân tộc của đồng bào Mường, Dao như bắn nỏ, cờ tướng, bóng chuyền nam, ném còn…
Phát biểu tại lễ khai hội, ông Đỗ Mạnh Hưng, Chủ tịch UBND huyện Ba Vì cho biết biết Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Sau 14 năm nỗ lực khôi phục, tôn vinh và quảng bá, những giá trị văn hóa của lễ hội đã được bảo tồn và lan tỏa mạnh mẽ, góp phần nhân lên niềm tự hào về bản sắc văn hóa, truyền thống dân tộc, giáo dục lòng yêu nước cho các thế hệ.
Theo truyền thuyết, Đức Thánh Tản Viên Sơn sống vào thời Hùng Duệ vương thứ 18. Ngài là hiện diện của Tam vị sơn thần gồm Tuấn Công, Sùng Công và Hiển Công đã được lưu truyền hàng ngàn đời trường tồn cùng lịch sử văn hóa dân tộc.
Núi Ba Vì, ngọn núi từ lâu được nhân dân coi là "Núi Tổ của nước Nam ta," là ngọn núi thiêng, ở đó có hồn cốt văn hóa là hình tượng Tam vị Đức Thánh Tản Viên Sơn và cụm di tích đền Thượng - đền Trung - đền Hạ phụng thờ Ngài.
Việc thờ cúng, tế lễ để tưởng nhớ Đức Thánh Tản Viên Sơn đã ăn sâu vào đời sống nhân dân. Hằng năm dân dân và chính quyền địa phương tổ chức Lễ hội Tản Viên Sơn vào dịp rằm tháng Giêng, bởi theo tương truyền trong dân gian, Đức Thánh Tản sinh đúng ngày Rằm tháng Giêng.
Lễ hội Tản Viên Sơn Thánh được tổ chức hằng năm đã trở thành một nét sinh hoạt văn hóa tinh thần đối với người dân địa phương.
