Báo cáo "Triển vọng 2023: Ba 'gặt hái' nổi bật từ việc Trung Quốc mở cửa trở lại" vừa được HSBC công bố cho thấy, quyết định của Trung Quốc sẽ tác động đến ASEAN theo ba hướng chính trong năm 2023.

Cú hích đầu tiên từ Trung Quốc: Du lịch

Các chuyên gia HSBC nhìn nhận, sau khi phục hồi mạnh mẽ vào năm 2022, ASEAN khởi đầu năm 2023 với nhiều tin vui hơn khi Trung Quốc bắt đầu mở cửa trở lại vào ngày 8/1. Kênh truyền tải ảnh hưởng trực tiếp nhất là du lịch, một lĩnh vực đang bị coi là "ốm yếu" ở ASEAN.

Trong đó, Thái Lan và Việt Nam sẽ là hai quốc gia hưởng lợi rõ ràng khi khách du lịch Trung Quốc chiếm khoảng 30% lượng du khách trước đại dịch. Ngay cả ở những thị trường không phụ thuộc nhiều vào du lịch, sự quay trở lại của du khách Trung Quốc sẽ thúc đẩy phục hồi về việc làm.

Báo cáo của HSBC cũng chỉ ra rằng, ngay sau khi Trung Quốc công bố, lượng đặt vé đi Thái Lan đã tăng 400%, đưa nước này trở thành một trong năm điểm đến phổ biến nhất của du khách Trung Quốc.

"Chúng tôi ước tính nếu khách du lịch Trung Quốc trở lại mức trước đại dịch và chi hết tiền cho hàng hóa sản xuất trong nước, thì Thái Lan có thể đóng góp tối đa 1,8 điểm % vào tăng trưởng GDP, một sự thúc đẩy mạnh mẽ cho nền kinh tế", HSBC nhận định.

Việt Nam sẽ là một trong hai quốc gia hưởng lợi rõ ràng, khi khách du lịch Trung Quốc chiếm khoảng 30% lượng du khách trước đại dịch (cùng với Thái Lan).

Mặc dù nền kinh tế Việt Nam không phụ thuộc nhiều vào du lịch như Thái Lan, nhưng không thể xem nhẹ tầm quan trọng của ngành này đối với thị trường việc làm. Tại Việt Nam, khoảng 25% lực lượng lao động làm việc trong ngành ăn uống và các ngành liên quan đến lưu trú. Trên thực tế, tỷ lệ việc làm liên quan đến du lịch nói chung ở Việt Nam là thấp nhất, ở Philippines, Malaysia và Indonesia cao hơn đáng kể.

Điều này cũng lý giải một phần nguyên do vì sao sự phục hồi của thị trường lao động vẫn chưa đạt được mức trước đại dịch ở một số thị trường. Ví dụ, ngành du lịch của Indonesia đã mất 1,4 triệu việc làm trong hai năm. Hơn nữa, chúng ta cũng cần xem xét quy mô không nhỏ của thị trường lao động phi chính thức ở ASEAN. Thị trường việc làm phi chính thức của Việt Nam thậm chí còn dễ bị tác động bởi du lịch, cụ thể là những người làm việc trong lĩnh vực nhà hàng và giải trí.

Bên cạnh đó, ngành du lịch tiếp tục phục hồi mạnh mẽ cũng sẽ mang lại lợi ích cho vị thế tài khoản vãng lai, trong bối cảnh Việt Nam bị thâm hụt tài khoản vãng lai đáng kể do doanh thu du lịch quốc tế sụt giảm. Doanh thu từ khách du lịch nhiều hơn sẽ cung cấp thêm ngoại hối và giảm thâm hụt dịch vụ cho Việt Nam, mặc dù HSBC kỳ vọng chỉ có một sự phục hồi nhẹ vào năm 2023.

Cú hích thứ hai từ Trung Quốc: Thương mại

Một yếu tố khác không thể không nhắc đến, theo HSBC là quan hệ hợp tác thương mại ASEAN - Trung Quốc. Từ năm 2020, ASEAN đã vượt EU trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc. Cũng nhờ mối quan hệ thương mại ngày càng sâu sắc, tỷ trọng của Trung Quốc trong xuất khẩu từ ASEAN đã tăng mạnh trong 15 năm qua, Trung Quốc trở thành điểm đến xuất khẩu lớn nhất của hầu hết các nền kinh tế trong khu vực.

Việt Nam cũng sẽ hưởng lợi từ xuất khẩu, khi hàng xuất khẩu sang Trung Quốc sẽ không còn phải trải qua việc kiểm dịch nghiêm ngặt.

Nhưng theo HSBC, việc mở cửa trở lại của Trung Quốc khó có thể mang lại sự thúc đẩy đáng kể cho xuất khẩu chung của ASEAN, cũng như Việt Nam. Phần lớn hàng xuất khẩu của ASEAN sang Trung Quốc được chuyển vào lĩnh vực công nghiệp, thay vì nằm trong chu kỳ tiêu dùng.

Ngay cả trong trường hợp của Philippines, quốc gia có liên kết sản xuất với Trung Quốc không sâu rộng như các quốc gia khác, lực cản chính đối với hàng xuất khẩu của họ là hàng hóa sản xuất, phần lớn trong số đó là các sản phẩm điện tử. Mặc dù sự phục hồi trong tăng trưởng của Trung Quốc có thể "trải thảm" cho sản xuất toàn cầu, nhưng không có khả năng đảo ngược chu kỳ thương mại vốn đang "hạ nhiệt".

Lực cản đáng chú ý nhất đến từ việc cầu hàng điện tử suy yếu, khiến Singapore và Việt Nam đặc biệt dễ bị ảnh hưởng. Các lô hàng điện thoại và máy tính của Việt Nam đã giảm gần 30% trong tháng 12 so với cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, do bản chất phụ thuộc vào nhập khẩu của ngành sản xuất công nghệ, việc nhập khẩu thiết bị điện tử giảm mạnh báo hiệu một tương lai không chắc chắn đối với xuất khẩu công nghệ.

Cú hích thứ ba từ Trung Quốc: FDI

Theo HSBC, bất chấp những khó khăn về thương mại trước mắt, triển vọng FDI tích cực tiếp tục mang lại cái nhìn lạc quan cho triển vọng thương mại của ASEAN. Trong 30 năm qua, ASEAN đã chứng kiến một lượng lớn FDI nhờ vào điều kiện nền tảng thuận lợi của khu vực, hiệu quả về chi phí ngày càng tăng và quá trình chuyển đổi cơ cấu đang diễn ra.

Trong khi Khủng hoảng tài chính châu Á (AFC) có tác động tiêu cực đến môi trường FDI của ASEAN, tỷ trọng FDI chảy vào khu vực trên tổng dòng vốn đầu tư của thế giới đã tăng trong suốt một thập kỷ sau Khủng hoảng tài chính toàn cầu (GFC), đạt mức cao kỷ lục 11% vào năm 2021, gần như ngang bằng với Trung Quốc.

Tuy nhiên, nhóm phân tích cũng chỉ ra, bức tranh FDI mỗi nước một khác, với tỷ trọng lớn nhất rơi vào Singapore, Việt Nam và Malaysia, những quốc gia có lĩnh vực sản xuất là trụ cột tăng trưởng chính. Theo đó, sản xuất tiếp tục là "xương sống" của FDI vào ASEAN, một lĩnh vực mà Trung Quốc đã bắt kịp với các quốc gia châu Á khác trong những năm gần đây.

Cụ thể, HSBC nhìn nhận, những năm gần đây, Trung Quốc đã nhanh chóng bắt kịp Nhật Bản, Hàn Quốc và trở thành quốc gia có nguồn vốn FDI lớn nhất vào ASEAN (không tính đầu tư nội bộ trong ASEAN). Nếu chúng ta nhìn vào lĩnh vực sản xuất, Indonesia, Việt Nam và Thái Lan đã chứng kiến sự gia tăng mạnh về tỷ trọng FDI từ Trung Quốc.

HSBC điểm qua một số dự án FDI nổi bật của Trung Quốc đại lục tại ASEAN, hầu hết trong số đó rơi vào các lĩnh vực mà các nước tiếp nhận có lợi thế cạnh tranh. Trong trường hợp của Việt Nam, Goertek và Luxshare, hai trong số ba nhà cung cấp chính của Apple (bên cạnh Foxconn của Đài Loan), đã rót thêm vốn trị giá lần lượt là 400 triệu USD và 306 triệu USD để mở rộng sản xuất thiết bị điện tử tiêu dùng và đa phương tiện.

Đây là một phần trong kế hoạch mở rộng đang diễn ra của Apple tại Việt Nam, với kế hoạch di dời gần đây nhất là chuỗi cung ứng MacBook tương đối phức tạp của họ, dự kiến sẽ bắt đầu sản xuất vào giữa năm 2023.