Ngày 2/10, Diễn đàn Kinh tế mới Việt Nam (Vietnam New Economy Forum - VNEF) với chủ đề: "Sức bật kinh tế Việt Nam: từ nội lực tới chuỗi giá trị toàn cầu" được tổ chức, dưới sự chỉ đạo của Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương và Hội Khoa học Kinh tế Việt Nam.

Phải làm chủ được nguồn nguyên liệu, công nghệ

Phát biểu chỉ đạo tại diễn đàn, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc cho biết, Việt Nam đang đứng trước ngưỡng cửa của mục tiêu lớn là trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045 và đạt phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.

Theo Phó Thủ tướng, để hiện thực hóa mục tiêu đề ra này, Việt Nam cần quyết tâm chuyển đổi mô hình tăng trưởng, không chỉ theo chiều rộng mà cả chiều sâu, phát triển dựa trên nền tảng khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động và sử dụng hiệu quả nguồn lực.

Ông Hồ Đức Phớc nhấn mạnh, mô hình kinh tế mới không chỉ là sự lựa chọn, mà còn là yêu cầu của thực tiễn và mệnh lệnh của thời đại. Mục tiêu là tạo ra động lực tăng trưởng mới, xây dựng từng tế bào kinh tế năng động, có sức chống chịu cao, phát triển bền vững trước biến động kinh tế, chính trị toàn cầu.

Thời gian vừa qua Bộ Chính trị đã ban hành 4 nghị quyết hết sức quan trọng, tạo nền tảng, động lực cho sự phát triển. Những nghị quyết này là kim chỉ nam để phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, xây dựng nền kinh tế phát triển nhanh, độc lập, tự chủ, kiến tạo, chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng.

Để đạt được mục tiêu trên cần phải làm chủ được nguồn nguyên liệu, làm chủ công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đa dạng mở rộng thị trường, đặc biệt tham gia bền chặt vào chuỗi giá trị toàn cầu, tiến tới mô hình quản trị hiện đại, sử dụng hiệu quả tiềm năng nguồn lực trong nước.

Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc. Ảnh: Kiều Chinh/Mekong ASEAN

Phác họa chung về các thành tựu và tình hình phát triển kinh tế hiện tại của Việt Nam tại diễn đàn, Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị khẳng định, sau gần 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu có ý nghĩa lịch sử. Từ một đất nước lạc hậu, có thu nhập bình quân đầu người thấp, Việt Nam đã vươn lên trở thành một trong những nền kinh tế năng động, phát triển nhanh, quy mô GDP tăng trưởng vượt bậc và thu nhập bình quân đầu người tăng đáng kể.

Cụ thể, Việt Nam đã thuộc nhóm quốc gia có thu nhập trung bình từ năm 2008 và dự kiến thuộc nhóm quốc gia có thu nhập trung bình cao vào cuối năm nay. Quy mô GDP của Việt Nam ước năm 2025 đứng thứ tư ASEAN và thứ 32 thế giới và nằm trong nhóm 20 quốc gia có quy mô thương mại lớn nhất toàn cầu. Đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân không ngừng được nâng lên.

Tuy nhiên, Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cũng thẳng thắn nhìn nhận, tăng trưởng kinh tế vẫn chủ yếu theo chiều rộng, dưới mức tiềm năng và tốc độ có xu hướng giảm dần. Mô hình tăng trưởng kinh tế Việt Nam còn bất cập và dần tới giới hạn, thể hiện qua một số chỉ báo.

Thứ nhất về chất lượng tăng trưởng: Tăng trưởng dựa nhiều vào vốn, khai thác tài nguyên và lao động giá rẻ, trong khi đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) còn thấp so với các nước công nghiệp. Năng suất lao động có cải thiện nhưng chậm.

Thứ hai về cơ cấu kinh tế: Công nghiệp gia công, lắp ráp chiếm ưu thế, giá trị gia tăng thấp, phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu và công nghệ. Kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tri thức phát triển chậm so với tiềm năng.

Thứ ba về môi trường đầu tư và cạnh tranh: Lợi thế dân số vàng đang thu hẹp, lợi thế chi phí lao động thấp dần mất tác dụng, trong khi năng suất chưa bứt phá, đổi mới sáng tạo, khoa học, công nghệ chưa thực sự trở thành động lực chính của tăng trưởng.

Bên cạnh đó, kinh tế vẫn dựa nhiều vào đầu tư nước ngoài (FDI), thâm dụng vốn, chưa tạo nhiều đột phá về công nghệ và năng suất, giá trị gia tăng thấp, tỷ lệ nội địa hóa thấp, liên kết giữa doanh nghiệp trong nước và FDI chưa bền chặt. Ngoài ra các mô hình kinh tế mới như kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế không gian cận biên hay kinh tế tầm thấp vẫn chưa trở thành động lực đủ mạnh.

Trong khi đó, tình hình thế giới biến động phức tạp, cạnh tranh thương mại, cạnh tranh công nghệ gay gắt. Các tiêu chuẩn quốc tế mới về thương mại và môi trường tạo ra nhiều thách thức cho sản xuất, xuất khẩu, tác động đến tăng trưởng khi một nền kinh tế có độ mở lớn như Việt Nam.

Trưởng Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị. Ảnh: Kiều Chinh/Mekong ASEAN.

Để thực hiện hai mục tiêu chiến lược đến năm 2030 và năm 2045, đặt ra yêu cầu cấp bách phải xây dựng mô hình tăng trưởng mới, làm mới các động lực tăng trưởng truyền thống, khai mở những mô hình kinh tế mới, các động lực mới dựa trên tri thức, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và sức mạnh nội sinh của dân tộc. Phát huy tốt nhất các khu vực kinh tế, các ngành kinh tế, các không gian kinh tế và phải quan tâm cả góc độ tổng cung và tổng cầu của nền kinh tế.

Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương nhấn mạnh 4 định hướng trọng tâm cần tập trung để nâng cao năng lực nội sinh, tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, tạo sức bật cho kinh tế Việt Nam:

Thứ nhất, cần làm mới các động lực tăng trưởng kinh tế truyền thống. Trong đó, cần làm rõ dư địa có thể khai thác để đạt mục tiêu đặt ra trong thời gian tới đối với xuất khẩu, đầu tư, tiêu dùng.

Thứ hai, kiến tạo động lực tăng trưởng mới. Trong đó tập trung phát triển và ứng dụng các mô hình kinh tế mới, các ngành kinh tế mới và các không gian phát triển mới để tạo sức bật nội lực cho tăng trưởng kinh tế.

Thứ ba, phát huy nội lực và tăng cường mối liên kết giữa các khu vực kinh tế và giữa các doanh nghiệp.

Thứ tư, giải pháp để kết hợp thúc đẩy mở rộng phạm vi, quy mô gắn với tăng trưởng nhanh giá trị gia tăng ở tất cả các ngành nông nghiệp, công nghiệp và xây dựng, dịch vụ.