Một tàu chở khí đốt tự nhiên hóa lỏng của Nga, Cygnus Passage, tại một nhà ga ở Thiên Tân, Trung Quốc. Ảnh: Getty Images

New York Times cho biết, Grand Aniva, tàu chở dầu của Nga với 4 bồn chứa khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG), vốn có các chuyến đi qua lại từ một cơ sở khai thác khí đốt ở miền đông nước Nga tới Nhật Bản và Đài Loan (Trung Quốc). Tuy nhiên, chỉ hai ngày sau khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, con tàu này đã thay đổi lộ trình và hướng sang Trung Quốc.

Sự chuyển hướng của Grand Aniva – tàu có chiều dài bằng 3 sân bóng đá tiêu chuẩn, cho thấy Tổng thống Nga Vladimir Putin vẫn có thể tìm được các khách hàng ở châu Á bất chấp việc phương Tây áp lệnh trừng phạt chống Nga. Nhu cầu tìm kiếm khách hàng đối với Moscow ngày một lớn, nhất là trong bối cảnh Liên minh châu Âu dần ngừng khẩu dầu thô của Nga.

Tàu Grand Aniva tại đảo Sakhalin. Ảnh: NYT

Hôm 14/4, Tổng thống Putin yêu cầu lãnh đạo các công ty, tập đoàn năng lượng tại Nga phải tìm cách hướng dòng xuất khẩu sang các thị trường đang phát triển ở miền đông và miền nam châu Á. Hai điểm đến được Nga chú ý nhất là Trung Quốc – nước nhập khẩu năng lượng lớn nhất thế giới và Ấn Độ - thị trường tiêu thụ năng lượng đứng thứ 3 thế giới (sau Trung Quốc và Mỹ).

Giảm giá sâu để khách hàng yên tâm

Tuy nhiên, bất kỳ nỗ lực dịch chuyển xuất khẩu năng lượng của Nga từ châu Âu sang châu Á cũng sẽ gặp phải nhiều trở ngại lớn. Nga sẽ cần phải giảm giá mạnh đối với dầu thô, than xuất khẩu, đủ để các nhà nhập khẩu cảm thấy xứng đáng để chấp nhận đối mặt với rủi ro. Bên cạnh đó, nước này sẽ phải mất nhiều năm để xây thêm các cảng, tuyến đường ống xuất khẩu khí đốt.

Để chuyển hướng dòng khí đốt từ châu Âu sang châu Á, Nga cần xây dựng các tuyến đường ống rất dài, hoặc là các cảng chuyên dụng như đường ống đặt tại đảo Sakhalin – điểm xuất phát của tàu Grand Aniva. Những cảng như vậy phải được trang bị công nghệ làm lạnh đặc biệt, để hóa lỏng khí tự nhiên, chuyển lên các khoang chứa trên tàu và vận chuyển.

Vận chuyển dầu sang châu Á cũng yêu cầu bằng vận tải đường biển. Tuy nhiên, lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga khiến các công ty bảo hiểm từ chối cung cấp dịch vụ đối với các tàu chở dầu thô của Nga. Các ngân hàng cũng từ chối cho vay tiền trong thời gian dầu được vận chuyển. Vì thế, các công ty nhập khẩu tại một số nước như Ấn Độ đã yêu cầu Nga phải giảm giá mạnh, đủ để bù đắp chi phí phát sinh và rủi ro.

Các quốc gia như Ấn Độ đã yêu cầu giảm giá mạnh đối với dầu nhập khẩu của Nga để bù đắp thêm chi phí và rủi ro. Ảnh: AFP

Than xuất khẩu của Nga sang Trung Quốc thường được chở bằng xe tải, đường sắt nên ít phải đối mặt với trở ngại về hậu cần. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu mặt hàng này chỉ đạt giá trị khoảng 1/10 so với dầu mỏ và 1/4 so với khí đốt của Nga. Việc phương Tây cấm giao dịch với Nga bằng đồng USD khiến nhu cầu nhập khẩu than từ Trung Quốc suy yếu.

“Ngay cả những nhà kinh doanh than tư nhân của Trung Quốc hiện cũng không muốn đụng đến than của Nga, vì lo ngại lệnh trừng phạt của phương Tây”, ông Zhou Xizhou, chuyên gia lĩnh vực năng lượng đang làm việc tại S&P Global, cho biết.

Nga vẫn có cách để lách trừng phạt

Bất chấp những trở ngại trên, các lãnh đạo trong ngành năng lượng toàn cầu dự đoán Nga vẫn có thể tìm cách xuất khẩu năng lượng, ít nhất là với mặt hàng dầu thô và than, phần lớn là do nhu cầu của thế giới tiếp tục tăng cao. Thế giới từng chứng kiến thiếu hụt năng lượng vào mùa thu năm ngoái, khi Trung Quốc cạn kiệt than và mất điện diện rộng.

Giá khí đốt tự nhiên, dầu thô, than đã tăng mạnh kể từ năm ngoái. Do vậy, việc chặn xuất khẩu năng lượng của Nga sẽ khiến các sản phẩm này tiếp tục tăng giá.

Khai thác và vận chuyển than tại Siberian Coal Energy, Siberia. Ảnh: Reuters

Ông Daniel Yergin, nhà sử học năng lượng kiêm Phó chủ tịch S&P Global, nhận xét: “Cuộc khủng hoảng năng lượng lần này nghiêm trọng hơn những năm 1970. Thời điểm đó, mọi thứ đơn giản hơn khi chỉ xoay quanh dầu mỏ”.

Một số lãnh đạo trong ngành năng lượng hiện kêu gọi áp dụng các chính sách không chặn hoàn toàn xuất khẩu năng lượng của Nga. Thay vào đó, mục tiêu là khiến Nga phải chật vật xuất khẩu, chỉ có thể xuất được với mức giảm giá sâu, từ đó mới kéo giá hàng hóa xuống thấp.

Nga cần thu USD đến từ doanh thu xuất khẩu ngay bây giờ. Quốc gia này đang đứng trước nguy cơ vỡ nợ vì mất mát nghiêm trọng vốn đầu tư nước ngoài. Các chính phủ phương Tây trước đó cũng đóng băng một nửa dự trữ ngoại hối của ngân hàng trung ương.

“Vấn đề chính không phải là giảm hay vô hiệu hóa xuất khẩu năng lượng của Nga sang châu Âu, mà là giảm nguồn doanh thu từ dầu và khí đốt. Hai quan điểm này không giống nhau”, ông Fatih Birol. Giám đốc điều hành Cơ quan năng lượng Quốc tế (IEA) đặt trụ sở tại Paris, Pháp, nhận định.

Tiềm năng dồi dào từ khách hàng châu Á

Ông Birol cho biết thêm, Nga hiện xuất khẩu khoảng 5 triệu thùng dầu thô/ngày và khoảng 3 triệu thùng xăng, dầu diesel và các sản phẩm từ dầu/ngày. Trung Quốc và Ấn Độ là hai nước có ngành lọc dầu phát triển và thường quan tâm đến dầu thô nhập khẩu.

Ngược lại, khí đốt tự nhiên của Nga khó xuất khẩu hơn. IEA cho biết, khả năng hóa lỏng khí đốt tự nhiên và tải lên tàu của Nga chỉ bằng 1/10 lượng xuất khẩu. Hầu hết các lô hàng hiện tập trung đến Đông Á, đặc biệt là khu vực Nhật Bản.

Theo Marine Traffic, một dịch vụ giám sát hải trình có trụ sở tại Athens (Hy Lạp), tàu Grand Aniva đã chuyển từ cung cấp LNG cho Nhật Bản và Đài Loan vào năm ngoái sang Trung Quốc trong 2 tháng kể từ khi chiến sự nổ ra.

Grand Aniva là một trong số ít tàu chở dầu vẫn cập cảng của Nga. Con tàu này thuộc sở hữu của Sovcomflot, một công ty vận tải nhà nước Nga, vốn đã trở thành mục tiêu trừng phạt của phương Tây.

Một nhà máy xử lý khí đốt đang được xây dựng vào năm 2019 ở phía đông Siberia, một phần của dự án đường ống dẫn dầu từ Nga sang Trung Quốc. Ảnh: Bloomberg

“Trung Quốc đã tìm ra giải pháp thay thế dầu Iran hay dầu Venezuela. Họ sẽ mua dầu của Nga”, bà Michal Meidan, Giám đốc nghiên cứu khí đốt và năng lượng Trung Quốc tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford, nói.

Nga đang gia tăng các chuyến hàng khí đốt tự nhiên đến Trung Quốc thông qua một đường ống ở Siberia mới hoàn thành. Tuy nhiên, sự hạn chế về đường ống vận chuyển tạo ra những khoảng cách nghiêm trọng đối với khả năng bán khí đốt cho Trung Quốc.

Tuy nhiên, thương mại giữa Nga và Trung Quốc, phần lớn đến từ xuất khẩu năng lượng, đã tăng gần 30% trong 3 tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm ngoái.

Vị thế trên thị trường của Nga có thể cải thiện vào mùa thu. Phần lớn dầu của Nga rất nặng, có thể tạo ra thêm dầu diesel khi tinh chế. Theo dữ liệu từ Cơ quan Hải quan Liên bang Nga, nước này đã xuất khẩu dầu diesel nhiều gấp 10 lần so với xăng vào năm ngoái.

Trong khi đó, Trung Quốc hiện là thị trường tiêu thụ dầu diesel hàng đầu thế giới với số lượng xe tải hạng nặng nhiều gần gấp đôi Mỹ. Trong giai đoạn gần đây, Trung Quốc đang phong tỏa nhiều thành phố, trong đó có Thượng Hải. Tuy nhiên, nước này sẽ khôi phục nhu cầu khi dịch bệnh được kiểm soát. Với chiến lược đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng (đường sắt, đường bộ, cầu,..), quốc gia tỷ dân sẽ đòi hỏi thật nhiều các thiết bị, xe vận tải chạy dầu diesel.