Bắt đúng 'bệnh' để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp lành mạnh hơn

Tại tọa đàm Phát triển bền vững thị trường trái phiếu doanh nghiệp ngày 19/4, TS. Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia khẳng định quan điểm, trái phiếu doanh nghiệp là kênh huy động vốn trung và dài hạn rất quan trọng cho nền kinh tế.

Cụ thể, theo ông Lực, mỗi năm hệ thống ngân hàng cung ứng vốn cho nền kinh tế khoảng 1,4 - 1,5 triệu tỷ đồng. Trong đó có khoảng 45% là vốn trung dài hạn. Ước tính giai đoạn 2022-2025, nền kinh tế cần 3,15 triệu tỷ đồng/năm để đầu tư toàn xã hội. Trong khi vốn Nhà nước chỉ chiếm 25-26%, còn lại phải huy động nguồn lực bên ngoài. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của thị trường vốn nói chung và thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng.

Bên cạnh đó, hiện nay, vốn huy động qua thị trường chứng khoán gồm cả cổ phiếu và trái phiếu tương đương 26% tổng lượng vốn cung ứng ra nền kinh tế. Trong đó, trái phiếu doanh nghiệp chiếm khoảng 22,7% tổng lượng vốn cung ứng cho nền kinh tế mỗi năm, còn nguồn vốn huy động qua phát hành cổ phiếu chỉ chiếm 3,5% tổng lượng vốn đưa ra nền kinh tế. Do đó, thị trường trái phiếu còn nhiều dư địa phát triển.

Tuy nhiên, nhìn vào diễn biến thị trường rất đáng lo ngại thời gian vừa qua, các chuyên gia tại cuộc toạ đàm ngày 19/4 do Báo Người Lao động tổ chức cho rằng, rất cần bắt đúng "bệnh" để phát triển thị trường trái phiếu lành mạnh hơn.

Theo PGS. TS Đinh Trọng Thịnh, chuyên gia kinh tế, tỷ lệ trái phiếu "3 không" chiếm tới hơn 30% trong tổng lượng trái phiếu phát hành và chủ yếu rơi vào trái phiếu của doanh nghiệp chưa niêm yết, không cần chứng minh tình hình tài chính, không cần tài sản bảo đảm. Chưa kể, có những doanh nghiệp phát hành trái phiếu lớn hơn nhiều so với vốn chủ sở hữu và sử dụng vốn ồ ạt.

Ông Huỳnh Anh Tuấn, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Ngân hàng Đông Á cho biết, câu chuyện phát hành riêng lẻ trái phiếu doanh nghiệp hiện nay là tự vay và tự trả nên không có cơ chế kiểm soát dòng vốn sau phát hành. Sau khi phát hành xong, các kênh như ngân hàng, công ty chứng khoán tiếp tục phân phối trái phiếu doanh nghiệp thông qua kênh bán lẻ của họ. Thậm chí, chào mời cả những nhà đầu tư đã gửi tiết kiệm.

Nhìn thẳng vào thực tế, thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam còn mới và quá non trẻ. Những gì thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong nước đang trải qua cũng là những "lỗi" mà các thị trường quốc tế như Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Thái Lan… mắc phải từ 20-30 năm trước khi còn ở giai đoạn sơ khai.

Tại Hàn Quốc, năm 1999 quốc gia này thành lập ba tổ chức định hạng trái phiếu có chức năng định hạn trái phiếu và cung cấp dịch vụ thông tin về giá trái phiếu, làm cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp minh bạch hơn và thị trường thứ cấp hiệu quả hơn.

Năm 2000, Hàn Quốc đã ban hành nhiều chính sách tập trung vào cơ cấu lại thị trường bao gồm hợp lý hóa quy trình phát hành trái phiếu, mở rộng vai trò của các trung gian tài chính trong giao dịch trái phiếu, cải thiện cấu trúc phát hành và giao dịch trái phiếu, cho phép thành lập hệ thống môi giới và các công ty môi giới trái phiếu giới thiệu các giao dịch hợp đồng mua lại.

Năm 2013, Chính phủ Hàn Quốc ban hành luật về các dịch vụ đầu tư tài chính và thị trường vốn, quy định phạm vi hoạt động liên quan đến thông tin công bố của tổ chức phát hành, quy định về định hạng tín nhiệm, quy định quy trình, về thủ tục cấp phép hướng dẫn đăng ký thông tin, công bố định kỳ giấy phép đầu tư quy định về thuế, quy định về xử lý vi phạm của tổ chức phát hành và nhà đầu tư.

Còn tại Thái Lan, theo quy định của Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC), tất cả các giao dịch của đại lý phải được báo cáo kịp thời hiện tại là 30 phút giao dịch, để cơ quan quản lý phổ biến thông tin thị trường trên trang Web của mình. Quy định của SEC yêu cầu tất cả các nhà giao dịch trái phiếu phải đăng ký với Hiệp hội trái phiếu (BMA), nhà đầu tư phải đáp ứng các tiêu chí đã đặt ra và vượt qua kỳ kiểm tra đăng ký do BMA quản lý. BMA sẽ chịu trách nhiệm đảm bảo rằng, hoạt động giao dịch của các nhà đầu tư đã đăng ký tuân theo Đạo đức, Quy tắc và Hành vi được thiết lập cho thị trường trái phiếu.

Riêng với Trung Quốc, để cải thiện tình hình thanh khoản thấp của thị trường trái phiếu doanh nghiệp, Trung Quốc đã thực hiện một số cải cách như định giá trái phiếu doanh nghiệp căn cứ vào trái phiếu chính phủ, thành lập các tổ chức định hạng tín nhiệm, quy định các điều kiện niêm yết trái phiếu trên Sở Giao dịch Chứng khoán. Tạo ra nhiều sản phẩm cho thị trường trái phiếu, trong đó có tổng hợp dành riêng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hợp đồng mua lại, hợp đồng kỳ hạn được sử dụng từ năm 2005, trái phiếu xanh theo tiêu chuẩn của Hiệp hội Tài chính và Ngân hàng Trung Quốc...

Ông Phùng Xuân Minh, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Sài Gòn Phát Thịnh Rating (Saigon Rating) cho rằng, hiện nay thị trường trái phiếu doanh nghiệp cần sẵn sàng 3 yêu cầu quan trọng gồm: Nhà nước định hướng quản lý, tiền kiểm là khâu quan trọng; minh bạch thông tin của tổ chức xếp hạng tín nhiệm và sự tuân thủ của các chủ thể trên thị trường (nhà phát hành, tổ chức xếp hạng…).

"Trong đó, Nhà nước cần có cơ chế để tạo điều kiện cho chủ thể tham gia thị trường có nhu cầu phát triển, nâng cao văn hoá xếp hạng tín nhiệm. Để thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển lành mạnh trong thời gian tới, hoạt động đánh giá xếp hạng tín nhiệm cần được thúc đẩy triển khai hơn nữa", ông Minh nói.

Cũng liên quan đến xếp hạng tín nhiệm, TS. Lê Đạt Chí cho rằng, các quy định hiện nay vẫn chưa đủ, chưa đặt nặng vai trò trách nhiệm, chuẩn mực, đạo đức trong hành nghề đánh giá tín nhiệm. Do đó, cần phải có Luật, để nhà đầu tư có thể khiếu nại, khởi kiện đơn vị xếp hạng tín nhiệm trong trường hợp họ làm không đúng chuẩn mực. Muốn phát triển thị trường nợ thì phải nâng lên thành luật.

Còn theo TS. Cấn Văn Lực, cần phải khuyến khích hình thành các hãng xếp hạng tín nhiệm, như ở Singapore, Hàn Quốc… có thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển khá tốt nhưng họ không bắt buộc 100% mà khuyến khích xếp hạng tín nhiệm trước khi phát hành. Tuy nhiên ở Việt Nam, việc chỉ khuyến khích hay bắt buộc phải xếp hạng tín nhiệm trước khi phát hành cần phải cân nhắc. Chẳng hạn, thời gian đầu là bắt buộc và khi thị trường phát triển tốt lên, có thể giãn dần các quy định bắt buộc.

Đồng thời cũng cần phải sớm hoàn thiện hành lang pháp lý để thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển bền vững. Trong đó, các cơ quan chức năng cần mở rộng giáo dục đầu tư tài chính đối với nhà đầu tư cá nhân, bởi hiện này đối tượng này đang bị bỏ ngỏ.

Ngoài ra, để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp bền vững, TS. Cấn Văn Lực cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, Chính phủ cần sớm giải quyết, xử lý triệt để những vụ việc đã xảy ra trong thời gian qua. Việc xử lý càng nhanh càng tốt và công khai minh bạch kết quả để củng cố niềm tin của nhà đầu tư, chủ thể phát hành và các doanh nghiệp làm ăn nghiêm túc.

Các chuyên gia tại cuộc toạ đàm cho rằng, thực tế, việc lách luật phát hành trái phiếu doanh nghiệp một phần là do lỗi của hành lang pháp lý còn tồn tại kẽ hở. Các chuyên gia khuyến cáo cơ quan quản lý nên tìm cách nhanh chóng bít lỗ hổng này, không để vì một số doanh nghiệp vi phạm mà ảnh hưởng đến thị trường nói chung. Nếu thị trường trái phiếu không được bảo vệ, phát triển, doanh nghiệp sẽ rất thiệt thòi vì thiếu một kênh huy động vốn quan trọng.