Phát biểu tại cuộc hội thảo do báo Đầu Tư tổ chức, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương nhấn mạnh, nền kinh tế đang bước vào giai đoạn phục hồi sau hơn 2 năm đình trệ bởi dịch bệnh, nhu cầu sử dụng năng lượng sẽ tăng cao.

"Đặc biệt, trong 2 năm 2022-2023 cao điểm thực thi các gói giải pháp của Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, cũng là thời điểm được dự báo sẽ có sự tăng trưởng cao hơn của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, nếu các dự án đầu tư vào ngành điện chậm trễ, nếu hoạt động sản xuất, truyền tải, phân phối điện không thông suốt, không đáp ứng nhu cầu sử dụng..., tốc độ phục hồi và phát triển của nền kinh sẽ bị ảnh hưởng", ông Trần Quốc Phương nói.

Thứ trưởng Phương cho rằng sự chuyển dịch nhu cầu năng lượng trong thời gian tới sẽ diễn ra rất mạnh mẽ ở Việt Nam, khi Chính phủ bắt tay vào thực hiện Cam kết mức phát thải ròng về 0 năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ đưa ra tại Hội nghị COP26.

"Để đạt được mục tiêu này, đầu tư vào ngành điện sẽ có sự thay đổi lớn, bao gồm cả đầu tư mới và đầu tư công nghệ xử lý khí thải cho các hoạt động phát thải nhiều khí nhà kính", Thứ trưởng Trần Quốc Phương dự báo.

Những thách thức đối với ngành điện

Chia sẻ về những thách thức của ngành điện trong việc góp phần đưa mức phát thải ròng của Việt Nam về bằng 0 vào năm 2050, tại cuộc hội thảo, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh cho biết, nhìn lại các con số hiện trạng phát thải khí nhà kính của Việt Nam theo các thông lệ thống kê quốc tế, 55% nguồn phát của hệ thống điện Việt Nam là điện tái tạo, bao gồm thủy điện, điện sinh khối, điện gió, mặt trời; 45% là nguồn truyền thống hóa thạch như điện than, điện khí… và đây là những nguồn có thể gây phát thải nhà kính lớn.

Theo ông Sơn, phát thải từ ngành năng lượng tổng thể, bao gồm phát điện, năng lượng sử dụng trong các ngành công nghiệp, giao thông vận tải, nông nghiệp, các lĩnh vực kinh tế khác… chiếm khoảng 50% lượng phát thải của Việt Nam vào năm 2014. Đến năm 2020, lượng đó theo các báo cáo ước tính là khoảng 60-70%.

Ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Tăng trưởng xanh tại hội thảo.

Với mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 thì ngành điện có trách nhiệm tham gia vào cắt giảm khí nhà kính thông qua thay đổi cơ cấu nguồn phát điện, đưa vào nhiều hơn nguồn năng lượng tái tạo.

Nhưng, theo ông Sơn, bất kể nguồn năng lượng tái tạo nào và nguồn vốn đầu tư nào thì cũng phải đặt lên bàn cân 2 yếu tố.

Thứ nhất là về vấn đề hiệu quả của nguồn năng lượng tái tạo này. Công nghệ năng lượng tái tạo có nhiều công nghệ khác nhau, nhưng mỗi quốc gia do đặc thù địa lý, đặc thù nền kinh tế thì cần những đánh giá chi tiết về tính hiệu quả mỗi dạng nguồn.

Thứ hai, khi nói về huy động vốn đầu tư cho các dạng năng lượng mới, năng lượng tái tạo, truyền tải thì phải đảm bảo yếu tố chi phí, đảm bảo lợi nhuận cho nhà đầu tư.

Bài toán về giá, vốn đầu tư và câu chuyện cơ chế giá điện

Về câu chuyện giá cả và lợi nhuận, theo Quy hoạch điện VIII đề xuất, đến 2030, Việt Nam có 20.000 MW điện tái tạo, trong đó 7.000 MW là điện gió ngoài khơi. Các nhà đầu tư kêu gọi Chính phủ tạo ra cơ chế giá làm sao kích thích nhà đầu tư thấy có lợi nhuận, giá đó khoảng 14 cent, trong khi giá điện hiện nay là 8 cent.

Ông Sơn lập luận, khi đẩy điện gió ngoài khơi vào hệ thống với giá 14 cent, hệ thống phải hấp thụ chi phí này kèm một loạt dịch vụ phụ trợ, khiến giá hệ thống đẩy lên. Thách thức ở đây là mức giá thực sự hệ thống chấp nhận được là bao nhiêu, để với quy mô nêu trên đảm bảo được kích thích đầu tư điện sạch, điện tái tạo. Bên cạnh đó phải làm cho các nhà đầu tư thấy có lợi nhuận và lợi ích khi bỏ vốn vào, với nguồn vốn là hơn 12 tỷ USD mỗi năm về nguồn và hơn 1,4 tỷ USD cho hệ thống lưới.

Ông Hà Đăng Sơn đánh giá, đây là thách thức không đơn giản, đòi hỏi phải có sự đồng lòng nhất trí, phối hợp chặt chẽ các bộ ngành liên quan trong câu chuyện xây dựng chính sách, xem xét cơ cấu về giá điện tạo điều kiện thu hút nguồn vốn từ khối tư nhân.

Bên cạnh đó, trong việc xây dựng quy hoạch điện tương lai đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế xã hội, vừa có tăng trưởng kinh tế, vừa đáp ứng cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính, thì vấn đề kỷ luật trong đầu tư lưới điện vô cùng quan trọng.

Đối với lưới điện đã có cơ chế mở cho tư nhân, nhưng đây mới chỉ là đầu tư về lưới phục vụ cho nguồn, còn xét về lợi nhuận thì hiện nay truyền tải trên mỗi kWh điện không mang lại hiệu quả kinh tế cho tư nhân. Do đó, đa phần đầu tư tư nhân gộp chung vào đầu tư nguồn để tính toán hiệu quả kinh tế.

Đối với việc đảm bảo bền vững nguồn vốn đầu tư chảy vào ngành điện, theo ông Sơn, các dự án ngành điện cần phải được hiện thực hóa. Bên cạnh đó, các đề xuất của Bộ Công Thương phải rõ ràng, phải tách biệt được nhà đầu tư tốt, có năng lực với nhà đầu tư “lướt sóng”.

Về vấn đề thị trường, Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển đổi, xây dựng thị trường điện tuân thủ thông lệ tốt của quốc tế. Thách thức hiện nay là tỷ trọng dự án giá điện cam kết, giá điện bao tiêu khá lớn, gây ra khó khăn trong điều hành giá.

"Chúng ta phải điều tiết để các nguồn theo dạng bao tiêu, BOT càng ít càng tốt. Chúng ta đã có cơ chế PPP, tôi mong muốn Bộ Kế hoạch và Đầu tư đưa ra những chỉ dẫn rõ ràng hơn để nhà đầu tư tư nhân thấy khả năng hiện thực hóa các đầu tư thông qua cơ chế PPP thế nào để không phạm phải điều kiện như BOT gây khó khăn trong vận hành hệ thống điện và điều hành thị trường điện Việt Nam", ông Sơn nhấn mạnh.

Định hướng phát triển ngành điện Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030

Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng Tái tạo, Bộ Công thương cho biết, tổng vốn đầu tư cho phát triển điện lực giai đoạn 2021 - 2030 của Việt Nam theo tính toán là 141,59 tỷ USD.

Trong đó phần nguồn điện chiếm 127,45 tỷ USD và phần lưới khoảng 14,14 tỷ USD.

Bình quân vốn đầu tư mỗi năm cho giai đoạn này khoảng 14,16 tỷ USD/năm, trong đó phần nguồn khoảng 12,72 tỷ USD/năm và phần lưới khoảng 1,41 tỷ USD/năm.

Ông Nguyễn Tuấn Anh, Phó cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng Tái tạo, Bộ Công thương

Nói thêm về định hướng phát triển nguồn điện, ông Tuấn Anh cho biết, mục tiêu là xây dựng, phát triển ngành điện độc lập, tự chủ và hạn chế tối đa sự phụ thuộc vào nước ngoài, đặc biệt là các nguồn nhiên liệu nhập khẩu. Tăng cường nhập khẩu và liên kết lưới điện với các nước láng giềng.

Đặc biệt, cần từng bước loại bỏ một cách mạnh mẽ các nguồn điện không thân thiện với môi trường và thay thế bằng các nguồn điện năng lượng tái tạo.

Việc đầu tư các nguồn điện năng lượng tái tạo trong giai đoạn tới cần cụ thể hóa nhanh nhằm đảm bảo việc thực hiện các cam kết của Chính phủ tại Hội nghị COP26 về việc trung hòa carbon vào năm 2050.

Theo ông Nguyễn Tài Anh, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), từ năm 2020 đến nay, Việt Nam hầu như không có dự phòng do tăng trưởng phụ tải hầu như không có. Do đó, mỗi quốc gia cần cân đối tỷ trọng các nguồn điện cần hợp lý, cùng chính sách đủ hấp dẫn để khuyến khích các thành phần kinh tế bỏ vốn đầu tư vào ngành điện.

Ông Nguyễn Tài Anh, Phó tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) phát biểu tại hội thảo.

"Với 14 tỷ USD/năm đã tăng hơn nhiều mức 9 tỷ USD/năm của giai đoạn trước. EVN chỉ là một phần, chúng tôi không đủ khả năng chịu đựng nguồn vốn lớn như vậy, cần kêu gọi đầu tư từ các thành phần kinh tế ", ông Tài Anh cho biết.

Thực tế, các nhà đầu tư tư nhân tính toán nhiều đến lợi nhuận tại mỗi dự án, việc thu xếp vốn từ các tổ chức tín dụng cũng đánh giá kỹ về triển vọng lợi nhuận của dự án. Do đó, về dài hạn, nếu chi phí điện còn gia tăng sẽ làm ảnh hưởng đến thu hút nguồn vốn đầu tư cả trong lẫn ngoài nước vào các dự án điện.

Trước những vấn đề đó, các chuyên gia đưa ra giải pháp là cần hoàn thiện thị trường điện cạnh tranh với giá điện minh bạch, tạo môi trường khuyến khích đầu tư có hiệu quả và tạo cơ hội thuận lợi cho việc phát triển năng lượng sạch, hoàn thiện cơ chế dịch vụ phụ trợ trong thị trường điện cạnh tranh; điều chỉnh cơ cấu biểu giá điện để phù hợp với hệ thống tích hợp năng lượng tái tạo.

Ông Phạm Minh Hùng, Phó vụ trưởng Vụ Kinh tế công nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận định, quá trình làm Quy hoạch điện VIII đang tập trung tính toán nhu cầu phát triển, từ đó đưa ra quy mô vốn đầu tư. Vấn đề này cần phải bàn luận thêm, ngay cả khi Quy hoạch điện VIII được thông qua. Nhà đầu tư quan tâm chi phí có được tính toán vào giá điện hay không, nên phải đẩy mạnh thị trường, tìm được nhà đầu tư thực hiện dự án với chi phí thấp nhất để tăng tính hiệu quả. Quan trọng là nhìn ra được nhà đầu tư dài hạn, cần loại bỏ những nhà đầu tư có tư tưởng "lướt sóng".