Khuyến khích bà con nông dân chuyển một phần sang phân bón hữu cơ. Ảnh: Bộ TN&MT.

Số liệu cập nhật của Bộ Công Thương ngày 2/5 cho biết, giá một số loại phân bón vẫn đang ở ngưỡng cao: Giá urê lên ngưỡng 18.000 đồng/kg; DAP ngưỡng 27.000 đồng/kg; NPK (tùy theo chủng loại) dao động 16.000 – 18.000 đồng/kg, Kali dao động 20.000 – 22.000 đồng/kg…

Để đánh giá tình hình biến động của thị trường phân bón trong thời gian tới và những giải pháp ứng phó cho người sản xuất nông nghiệp, MEKONG ASEAN đã trao đổi với TS. Phùng Hà, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam về vấn đề này.

Vì sao giá phân bón cao kỷ lục 50 năm

Phân tích về nhu cầu cung - ứng trong nước, TS. Phùng Hà cho biết, tính tổng quát nền nông nghiệp Việt Nam cần khoảng 11 triệu tấn phân bón vô cơ mỗi năm, bao gồm đạm (urea, SA, nitrat amon,..), phân bón chứa lân như supe lân, lân nung chảy, Kali, DAP, NPK các loại và phân bón hữu cơ. Trong khi đó, sản xuất trong nước chưa đáp ứng đủ nhu cầu phân bón vô cơ này và giá bán thì đang liên tục tăng.

“Năm 2021, Việt Nam đã sản xuất được 7 triệu tấn phân bón vô cơ. Đợt tăng giá phân bón phi mã hiện nay bắt đầu từ đầu năm 2020 và là đợt tăng giá tốc độ cao hàng đầu trong vòng 50 năm trở lại đây”, ông Hà cho biết.

“Phân urea tăng liên tục, có thời điểm tăng 70 – 80%, có thời điểm tăng gấp đôi. Phân Kali cũng tương tự, riêng phân bón chứa lân tăng ít hơn. Sự tăng giá của phân bón có nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu theo các chuyên gia đánh giá tăng theo giá dầu, giá khí thiên nhiên. Bởi nguyên liệu chính để sản xuất phân bón gồm ammoniac, lưu huỳnh, than đá trong đó ammoniac, lưu huỳnh được sản xuất từ dầu và khí thiên nhiên”.

TS. Phùng Hà, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam

Lý giải về nguyên nhân và diễn biến tăng giá phân bón này, ông Hà cho biết, do giá dầu tăng cao nên từ tháng 11/2021, cả Nga và Trung Quốc đều kiểm soát xuất khẩu phân bón. Trong khi đó, Trung Quốc cũng thực hiện kiểm soát 29 loại phân bón và vẫn duy trì biện pháp trên đến thời điểm hiện tại, chưa biết khi nào sẽ dừng lại.

Nga trước đây kiểm soát xuất khẩu ở mức vừa phải, bằng cách cấp hạn ngạch xuất khẩu phân bón chứa đạm ở mức 5,8 triệu tấn. Nhưng đến ngày 10/3 vừa qua, do xung đột Nga – Ukraine nên nước này đã dừng hẳn việc xuất khẩu phân bón ra thế giới. Ngoài ra dịch COVID-19 cũng đã tạo ra những ảnh hưởng đến nguồn cung, chuỗi cung ứng và logistics, khiến giá phân bón tăng cao.

Dẫn thông tin từ các chuyên gia phân bón và nông nghiệp thế giới, TS. Phùng Hà cho biết, sự biến động giá cả phân bón phụ thuộc rất nhiều vào diễn biến cuộc xung đột Nga – Ukraine. Trong khi giá dầu theo nhận định của một số chuyên gia sẽ không giảm nhiều, nên giá phân bón có thể giảm nhưng vẫn ở mức cao dù ít có nguy cơ lập đỉnh mới.

Cũng theo phân tích của Tổng thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam, trong thời gian tới, nguồn xuất khẩu phân bón từ Nga sẽ tiếp tục bị gián đoạn, gây ra nhiều khó khăn vì nước này là cường quốc xuất khẩu phân bón lớn nhất thế giới. Năm 2020, Nga đứng đầu toàn cầu về xuất khẩu phân bón, đạt trị giá 7 tỷ USD, theo sau là Trung Quốc với 6,6 tỷ USD và Canada với 5,2 tỷ USD.

“Riêng kali thì Nga và Belarus chiếm tới 40% lượng cung toàn cầu và mặt hàng này cũng đang bị ảnh hưởng lớn do lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây đối với Nga và cả Belarus. Ngoài ra, Nga cũng là cường quốc xuất khẩu nitrat amon, chủ yếu sang Brazil và cả khu vực châu Mỹ với sản lượng một năm khoảng 70 triệu tấn”, ông Hà cho biết thêm.

Theo số liệu thống kê, Việt Nam đang nhập khẩu khoảng 4 triệu tấn phân bón vô cơ mỗi năm, chủ yếu từ Trung Quốc, Nga, Belarus. Hiện nay các nguồn hàng này đều đang bị giảm sút do tác động của tình hình thế giới, dẫn đến một số loại phân bón sẽ bị thiếu như Kali (nhập khẩu 100%), DAP (nhập khẩu 50%).

Về sản xuất nội địa, hiện Việt Nam có 4 nhà máy sản xuất phân đạm urea với công suất đạt 2,6 triệu tấn/năm, gồm Đạm Cà Mau, Đạm Phú Mỹ, Đạm Ninh Bình, Đạm Hà Bắc, trong khi nhu cầu mỗi năm của Việt Nam chỉ 1,8 triệu tấn. Do đó riêng mặt hàng này sẽ vẫn ở mức đảm bảo nguồn cung ra thị trường.

Giải pháp giảm nhiệt giá phân bón

Giá phân bón tăng cao đã có những tác động tiêu cực đến tình hình sản xuất nông nghiệp trong nước. “Giá trị của phân bón đầu tư cho nông nghiệp tùy theo chủng loại cây trồng, tùy theo thời vụ, thời tiết, thổ nhưỡng nhưng thường chiếm từ 30 – 40% vật tư đầu vào.

"Người nông dân cũng có thể cân nhắc chuyển một phần nhu cầu sang sử dụng phân bón hữu cơ thay thế một phần phân bón vô cơ, hoặc tự sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ từ nguồn nguyên liệu sẵn có như phụ phẩm trồng trọt, chất thải chăn nuôi, rác thải sinh hoạt".

TS. Phùng Hà

Có những loại cây phải dùng rất nhiều phân bón như cây công nghiệp, cây chè, cây cà phê... có thể lên tới 60%. Khi giá phân bón tăng cao sẽ làm chi phí sản xuất tăng theo, khiến bà con nông dân không có lãi và thậm chí có nguy cơ bị lỗ”, ông Hà chỉ ra.

Để ứng phó và thích nghi với vấn đề này, nhằm góp phần giảm giá phân bón, đảm bảo hiệu quả sản xuất và lợi nhuận cho người nông dân, TS. Phùng Hà cho biết, Hiệp hội Phân bón Việt Nam đã kiến nghị một số biện pháp như các doanh nghiệp sản xuất ưu tiên tối đa phân bón cho nhu cầu trong nước trước khi tính đến xuất khẩu.

Các doanh nghiệp tăng tối đa công suất sản xuất, giảm các đầu mối trung gian nhanh chóng đưa thẳng sản phẩm đến tay bà con nông dân.

Đối với người sử dụng cần thực hiện nguyên tắc "5 Đúng" của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: Đúng chủng loại, đúng lúc, đúng đối tượng, đúng mùa vụ và thời tiết, đúng phương pháp.

Bên cạnh đó, cơ quan quản lý Nhà nước cần tăng cường kiểm tra xử lý, xử phạt những sản phẩm phân bón kém chất lượng, ổn định thị trường.

Theo Tổng thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam, đây là những giải pháp nhằm đối phó với tình hình hiện nay, khi giá phân bón tăng phi mã đang trở thành thách thức lớn đối với nền nông nghiệp trong nước. “Phân bón là một trong những vật tư chính của ngành nông nghiệp. Giá nông sản, thu nhập của người sản xuất phụ thuộc nhiều vào giá nguyên liệu đầu vào. Khi đầu vào tăng mà đầu ra không tăng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của người sản xuất”, ông Hà phân tích.

Theo quy luật, khi giá nông sản tăng lên sẽ tiếp tục gia tăng sản xuất canh tác, nhưng khi lợi nhuận thấp sẽ gây giảm sản lượng và động lực canh tác. Do đó, đại diện Hiệp hội Phân bón Việt Nam gợi ý, người nông dân có thể giảm lượng phân bón, thậm chí “bón chay”, chấp nhận đầu tư ít, lãi ít trong bối cảnh thị trường phân bón diễn biến phức tạp hiện nay.

Trong tình hình giá phân bón trong nước tăng cao, để đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước và doanh nghiệp và điều tiết nguồn cung, mới đây Bộ Tài chính đã đề xuất tăng thuế xuất khẩu đối với mặt hàng này. Theo đó, phân bón có giá trị tài nguyên và khoáng sản nên cộng chi phí năng lượng dưới 51% giá thành sản phẩm, tăng thuế suất xuất khẩu từ 0% lên 5%.