Trong các báo cáo nhìn lại hoạt động xây dựng chính sách, phục vụ công tác quản lý Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của Kiểm toán Nhà nước trong 30 năm hình thành và phát triển, cơ quan này đã có những báo cáo nhận định về vai trò của công tác kiểm toán Nhà nước đối với các hoạt động khai thác tài nguyên khoáng sản.
Theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, tài nguyên khoáng sản là nguồn lực quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội, đóng góp đáng kể cho ngân sách Nhà nước, góp phần đảm bảo an ninh quốc gia. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, vẫn còn tình trạng hoạt động khai thác khoáng sản không phép, trái phép, gây ảnh hưởng đến đời sống dân sinh. Thực tế này đã được Kiểm toán Nhà nước chỉ rõ trong các cuộc kiểm toán chuyên đề về công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản.
Hạn chế trong công tác quản lý và khai thác tài nguyên khoáng sản
Theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, thực trạng hoạt động quản lý, khai thác tài nguyên khoáng sản tại Việt Nam trong những năm qua cho thấy còn có sự thiếu đồng bộ, tồn tại nhiều hạn chế, thiếu sót, dẫn đến việc quản lý, sử dụng tài nguyên còn lãng phí, thiếu hợp lý, làm cho nguồn tài nguyên khoáng sản đứng trước nguy cơ bị cạn kiệt.
 |
Tài nguyên khoáng sản được lựa chọn là một trong những chủ đề kiểm toán trọng tâm của Kiểm toán Nhà nước. Nguồn: KTNN. |
Trước thực trạng trên, Đảng, Quốc hội, Chính phủ đặc biệt quan tâm, đưa ra nhiều chính sách, giải pháp theo hướng đảm bảo hiệu quả, bền vững, bảo đảm môi trường và an ninh, quốc phòng. Trong đó nhấn mạnh, Kiểm toán Nhà nước là một trong những công cụ hữu hiệu góp phần nâng cao hiệu quả trong việc quản lý và khai thác tài nguyên khoáng sản.
Đơn cử, năm 2013, Kiểm toán Nhà nước đã tổ chức kiểm toán chuyên đề Cấp giấy phép và quản lý Nhà nước về khai thác tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2009-2012 tại Bộ Tài nguyên và Môi trường và 25 tỉnh, thành phố.
Năm 2017, Kiểm toán Nhà nước tiếp tục kiểm toán chuyên đề Công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2014-2016 tại Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công Thương và 8 tỉnh, thành phố.
Năm 2022, cuộc kiểm toán chuyên đề Công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2017-2021 cũng được Kiểm toán Nhà nước tổ chức với phạm vi kiểm toán tại Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, Tổng Công ty Công nghiệp Xi măng Việt Nam và 28 tỉnh, thành phố trên cả nước.
Theo đó, các kết quả kiểm toán đã chỉ ra những tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý Nhà nước về tài nguyên khoáng sản giai đoạn 2017-2021 như: còn bất cập trong xác định tiền cấp quyền khai thác khoáng sản; quy hoạch và quản lý quy hoạch thiếu đồng bộ; thực tế khai thác không tuân thủ giấy phép được cấp; nhiều địa phương chưa khoanh định và phê duyệt khu vực cấm hoạt động khoáng sản; nợ tiền ký quỹ cải tạo phục hồi môi trường; các cơ quan tham mưu chưa làm tròn trách nhiệm trong công tác quản lý, khai thác khoáng sản…
Cụ thể, liên quan đến việc thực hiện đấu giá quyền thăm dò và khai thác khoáng sản, Kiểm toán Nhà nước cho biết có tình trạng địa phương chậm triển khai thực hiện việc đấu giá quyền khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường; không công khai tên tổ chức, tên loại khoáng sản và vị trí khu vực đề nghị thăm dò khoáng sản trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia; đưa vào kế hoạch đấu giá quyền khai thác khoáng sản không thuộc quy hoạch, không phù hợp với quy hoạch.
Đáng chú ý, theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, tại thời điểm ngày 31/12/2021, các đơn vị tại nhiều địa phương còn nợ thuế tài nguyên môi trường 98,5 tỷ đồng và phí bảo vệ môi trường gần 56,6 tỷ đồng. Tổng số tiền ký quỹ cải tạo phục hồi môi trường do 10 tỉnh chưa nộp tính đến 31/12/2021 là gần 117,75 tỷ đồng.
Tuy nhiên, chưa có trường hợp tổ chức, cá nhân nào bị xử phạt khi không thực hiện ký quỹ hoặc ký quỹ không đầy đủ kinh phí cải tạo, phục hồi môi trường theo quy định.
Ngoài ra, có trường hợp địa phương đã phê duyệt kế hoạch đấu giá quyền khai thác khoáng sản với 67 điểm mỏ chủ yếu là đá vôi, cát sỏi làm vật liệu xây dựng trong giai đoạn 2017-2021 nhưng lại chưa thực hiện đấu giá.
Trong thực tế, nhiều địa phương chưa khoanh định và phê duyệt khu vực cấm hoạt động khoáng sản. Đến hết năm 2021, còn 6/11 địa phương được kiểm toán chưa thực hiện khoanh định và phê duyệt khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản; 8 địa phương đã phê duyệt trước thời điểm Luật Khoáng sản năm 2010 có hiệu lực nhưng chưa làm thủ tục phê duyệt lại và nhiều địa phương chậm thực hiện công tác khoanh định và phê duyệt khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản.
Kiến nghị các giải pháp tháo gỡ
Trước những thực trạng và hạn chế nêu trên, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, xử lý các trường hợp chưa thực hiện và chậm thực hiện công tác khoanh định và phê duyệt khu vực cấm, tạm thời cấm hoạt động khoáng sản theo quy định của Luật Khoáng sản.
Bên cạnh đó, kiến nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường chỉ đạo Tổng cục Địa chất và Khoáng sản khẩn trương xử lý các hành vi vi phạm của các đơn vị theo kết luận của thanh tra. Đồng thời, thường xuyên đôn đốc và xử lý các đơn vị còn nợ tiền hoàn trả sử dụng số liệu, thông tin về kết quả điều tra, thăm dò khoáng sản do Nhà nước đã đầu tư. Đặc biệt, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị cần bảo đảm sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật về quản lý tài nguyên khoáng sản.
