Theo số liệu trong 5 tháng đầu năm 2023, dòng vốn vào Việt Nam đạt gần 10,86 tỷ USD, bằng 92,7% so với cùng kỳ năm ngoái. Tổng vốn đăng ký cấp mới là 5,26 tỷ USD, tăng 27,8% so với cùng kỳ năm 2022. Hà Nội là điểm đến hấp dẫn nhất với các nhà đầu tư nước ngoài nếu nhìn về tổng vốn thu hút được, với 1,87 tỷ USD, còn TP HCM thì đứng đầu về dự án cấp mới (38.9%).

Thu hút FDI đơn thuần thông qua lao động giá rẻ không còn là giải pháp tối ưu

Trong bài viết mới nhất với tiêu đề "Thu hút FDI vào Việt Nam năm 2023: Thách thức trước mặt" của TS. Hà Thị Cẩm Vân và TS. Daniel Borer, Khoa Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam khẳng định, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế Việt Nam suốt vài thập kỷ qua.

Mặc dù không thể phủ nhận rằng Việt Nam đã cải thiện chất lượng quản trị và tích cực tham gia vào nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) để thu hút thêm FDI, nhưng nhiều thách thức phát sinh hơn trong năm 2023 có thể tác động tiêu cực đến dòng vốn FDI vào Việt Nam năm nay.

Trước hết, nhóm chuyên gia cho rằng, bất ổn kinh tế toàn cầu trong năm 2023 khiến tình hình phục hồi chậm lại. Giá lương thực và năng lượng tăng vọt do chiến tranh Nga-Ukraine cũng khiến quá trình phục hồi vô cùng cần thiết của thế giới bị đình trệ đột ngột. Các quốc gia như Mỹ, một trong những đối tác thương mại và nhà đầu tư FDI chính của Việt Nam, được dự báo sẽ suy thoái vào năm 2024.

Hơn nữa, kết quả các cuộc đàm phán đang diễn ra về nhiều vấn đề như hiệp định thương mại, chính sách đầu tư và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ có thể tác động đáng kể đến dòng chảy đầu tư và thương mại toàn cầu. Trong quý 1/2023, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam phải đối mặt với nhu cầu quốc tế sụt giảm đáng kể, có thể khiến quy mô sản xuất bị thu hẹp.

Thứ hai, các nhà đầu tư đang có xu hướng tìm kiếm cơ hội đầu tư vào quốc gia lân cận để rút ngắn bớt chuỗi cung ứng. Đây là hiện tượng mới khởi nguồn từ đại dịch và được gọi là "đầu tư lân cận".

"Nhiều nước như Hàn Quốc, Nhật Bản - nằm trong nhóm những nguồn FDI lớn nhất của Việt Nam, Mỹ và một số nước trong EU, đều đang cố gắng hạn chế đầu tư ra nước ngoài bằng cách giảm thuế thu nhập doanh nghiệp và ưu đãi đầu tư trong nước để thu hồi vốn đầu tư nước ngoài. Điều này làm tăng thêm thách thức cho Việt Nam trong việc thu hút FDI", nhóm phân tích chỉ ra.

Thứ ba, theo nhóm chuyên gia Đại học RMIT, tháng 7/2021, đại diện từ 131 quốc gia đã đồng thuận trên khung thuế tối thiểu toàn cầu ít nhất là 15%. Phong trào này có thể làm nản lòng các khoản đầu tư vào những khu vực có mức thuế ưu đãi vì các lợi thế về thuế sẽ bị giảm đi. Mặt khác, chương trình này có thể thúc đẩy đầu tư vào các quốc gia có cơ sở hạ tầng vững chắc, lao động lành nghề và các yếu tố phi thuế hấp dẫn, vì ít phải cân nhắc về thuế hơn.

Thứ tư, trong khi các nước khác trong khu vực như Thái Lan và Malaysia với nguồn lực tốt hơn đã tăng cường thu hút FDI bằng cách giảm thuế hoặc hỗ trợ nhiều hơn cho các nhà đầu tư nước ngoài, Việt Nam đang gặp phải nhiều cạnh tranh hơn về thu hút FDI.

"Thu hút FDI đơn thuần thông qua lao động giá rẻ không phải là giải pháp cho FDI chất lượng. Thay vào đó, sự hấp dẫn cần phải dựa trên các khía cạnh khác chứ không đơn thuần là mức chi phí tiền công thấp nữa", chuyên gia nhìn nhận.

TS Daniel Borer (trái) và TS Hà Thị Cẩm Vân (phải).

Những khuyến nghị cần thiết cho Việt Nam

Từ những phân tích trên, nhóm chuyên gia gợi ý một số khuyến nghị có thể xem xét để giải quyết những thách thức nêu trên.

Thứ nhất, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Điều này sẽ giúp thu hút nhiều nhà đầu tư nước ngoài hơn, và có thể thực hiện được thông qua việc triển khai tăng cường số hóa và nâng cao tính minh bạch.

Thứ hai, cải thiện cơ sở hạ tầng. Theo chuyên gia, chất lượng cơ sở hạ tầng, bao gồm giao thông, viễn thông và năng lượng, là yếu tố quan trọng trong việc thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Chính phủ đang thúc đẩy các dự án tiềm năng nhưng hiện đang chậm tiến độ, như hệ thống tàu điện ngầm ở TP HCM, triển khai 5G hoặc xây dựng sân bay Long Thành, Đồng Nai. Một khi hoàn thành, các dự án này sẽ giúp Việt Nam trở thành một nền kinh tế năng suất và tiên tiến hơn.

Thứ ba, tăng cường phát triển nguồn nhân lực chất lượng. Việt Nam cần phát triển lực lượng lao động lành nghề để thu hút thêm các nhà đầu tư nước ngoài.

"Chính phủ có thể đầu tư vào các chương trình giáo dục và đào tạo với mục tiêu cung cấp kỹ năng và kiến thức cần thiết cho lực lượng lao động. Điều này sẽ giúp Việt Nam trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư nước ngoài vì họ có thể hưởng lợi từ lực lượng lao động tri thức và có tay nghề", bài viết nêu.

Cuối cùng, các chuyên gia nhìn nhận, Việt Nam cần tập trung vào tiêu chí FDI thông minh.

Để bảo vệ môi trường, hoàn thành các mục tiêu khí hậu năm 2050 và tăng cường sản xuất bền vững, các FDI mới cần phải đáp ứng được những tiêu chí tối thiểu. Các nền kinh tế khác trong khu vực sẽ dễ dàng chuyển hoạt động sản xuất gây ô nhiễm của họ sang Việt Nam, nhưng chúng ta không nên hoặc không thể dễ dàng chấp nhận.

Nền kinh tế Việt Nam, bao gồm cả hoạt động sản xuất của các nhà sản xuất nước ngoài, cần trở nên xanh hơn. Dòng vốn FDI tiếp tục đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của Việt Nam trong năm 2023. Chính phủ cần tiếp tục nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư để thu hút thêm dòng vốn nước ngoài vào Việt Nam.

TS. Hà Thị Cẩm Vân và TS. Daniel Borer, Đại học RMIT Việt Nam

Dòng vốn FDI đổ vào Việt Nam đã tăng đáng kể trong ba thập kỷ qua, từ 180.000 đô la Mỹ năm 1990 lên 15,7 tỉ đô la Mỹ năm 2021.

Theo giá trị thực tế sau khi điều chỉnh lạm phát, chúng ta vẫn có thể thấy mức vốn đầu tư cao kỷ lục vào năm 2022. FDI đã giúp Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế ấn tượng, trung bình 6,8%/năm từ năm 2016 đến năm 2019, đưa Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất trong khu vực. Năm 2020, Việt Nam nằm trong số 20 nền kinh tế thu hút FDI nhiều nhất. Theo Fitch Solutions, Việt Nam cũng là một trong những nền kinh tế mở hàng đầu châu Á.