Nếu việc kiểm soát đường nhập lậu không hiệu quả giá đường sẽ tiếp tục giảm dưới giá thành sản xuất. Ảnh: VTC

Giá đường phụ thuộc nhiều vào việc chống gian lận thương mại

Nhận định về tổng quan thị trường đầu năm 2022, Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho biết, trong 2 tháng đầu năm đa số các nhà máy của ngành đường Việt Nam đã vào vụ ép mía. Lũy kế đến cuối tháng 1/2022 toàn ngành đã ép được 1.900.000 tấn mía, sản xuất được 180.000 tấn đường.

Theo VSSA, do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19, việc sản xuất các loại hàng hóa phục vụ tết giảm so với các năm trước trong đó có các sản phẩm sử dụng đường, khiến cho sức cầu đường giảm thấp. Trong khi đó, nguồn cung đường lại tăng mạnh với sự xuất hiện đồng thời của nhiều nguồn đường, gây sức ép lớn lên giá đường trong nước, khiến giá đường giảm từ 200 – 500 đồng/kg.

Từ cuối tháng 1/2022, đường nhập lậu từ các tỉnh biên giới với Campuchia và Lào tràn về với số lượng lớn, ngoài ra còn đường nhập khẩu theo hạn ngạch 2021 cũng được đưa về khiến cho giá đường giảm so với tháng 12/2021.

Tuy các nhà máy đường đã tăng giá mua mía đến mức cao nhất trong 5 năm gần đây và tăng chi phí qua các biện pháp hỗ trợ nông dân, nhằm khôi phục trồng mới vùng nguyên liệu khiến giá thành đường tăng so với vụ trước, do đó hầu như không thể cạnh tranh với đường nhập lậu và đường nhập khẩu, đành phải chấp nhận tồn kho.

Trong năm 2021, theo dữ liệu của Tổng cục Hải Quan Việt Nam, lượng đường nhập khẩu từ Thái Lan vào Việt Nam đã giảm mạnh xuống còn 369.595 tấn so với 1,3 triệu tấn của năm 2020.

Tuy nhiên, lượng đường nhập khẩu từ 5 quốc gia ASEAN (campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia và Myanmar) lại tăng lên đến 864.976 tấn, tăng gấp 4 lần so với 2020. Điều này cho thấy biện pháp áp thuế chống bán phá giá chống trợ cấp đối với đường có xuất xứ Thái Lan tạm thời chưa phát huy được tác dụng.

VSSA nhận định, với nguồn cung đường từ nhập khẩu tiếp tục đưa đường vào thị trường thông qua nhập khẩu trực tiếp chính ngạch và đường gian lận thương mại qua biên giới Tây Nam, cộng với đường từ vụ ép 2021 – 2022 có nguồn cung dồi dào, sẽ không có hiện tượng thiếu hụt đường trong các tháng kế tiếp. Tuy nhiên, ưu thế thị trường vẫn thuộc về các loại đường có nguồn gốc nhập khẩu và giá đường trong nước sẽ có diễn biến gắn với giá đường thế giới.

Bên cạnh đó, Hiệp hội mía đường Việt Nam cũng nhận định rằng, giá đường trong thời gian tới sẽ phụ thuộc vào nỗ lực chống gian lận thương mại đường nhập lậu, nếu việc kiểm soát đường nhập lậu có hiệu quả giá đường sẽ ở mức tiệm cận với giá đường các nước trong khu vực (nhưng vẫn thấp hơn).

Ngược lại, nếu việc kiểm soát đường nhập lậu không hiệu quả giá đường sẽ tiếp tục giảm dưới giá thành sản xuất đường từ mía và dẫn đến khả năng phá hủy chuỗi liên kết sản xuất mía đường.

Đường lậu đi vòng qua các nước ASEAN vào Việt Nam

Theo số liệu của Cơ quan Hải quan Thái Lan, trong năm 2021 nước này đã xuất khẩu tổng cộng gần 3,6 triệu tấn đường, giảm 35,2% so với năm 2020. Trong số các thị trường chính của Thái Lan, xuất khẩu đường sang Việt Nam giảm mạnh xuống chỉ còn 365.904 tấn trong năm 2021, giảm 71,1% so với 1,3 triệu tấn của năm 2020. Trong khi đó, xuất khẩu đường của Thái Lan sang các nước ASEAN khác lại tăng vọt như: Campuchia tăng 31,9%, Lào tăng 23,2%, Malaysia tăng 10%.

Trong khối ASEAN, ngoại trừ Thái Lan xuất khẩu lượng lớn đường mỗi năm thì đa phần các nước khác đều phải nhập khẩu đường để phục vụ tiêu dùng nội địa. Tuy nhiên, kể từ khi Việt Nam mở cửa thị trường đường vào năm 2020 với việc xoá bỏ hạn ngạch nhập khẩu và giảm thuế về 5% đối với các mặt hàng đường có xuất xứ từ các nước tham gia Hiệp định Thương mại và Hàng hóa ASEAN – ATIGA, lượng đường nhập khẩu từ các nước ASEAN vào Việt Nam đã tăng đột biến.

VSSA chỉ ra, vốn trước đây, những nước Campuchia, Lào, Myanmar, Malaysia và Indonesia sản xuất không đủ cung cấp cho thị trường nội địa còn phải đi nhập khẩu, nhưng hiện lại có thể xuất khẩu lượng lớn vào Việt Nam. Sự bất thường này đang đặt ra nghi vấn đường Thái Lan có thể né thuế sang các nước ASEAN vào Việt Nam.

Điều này xuất phát từ chính sách thuế đường mà Việt Nam đang áp dụng đối với đường nhập khẩu từ Thái Lan là 47,64% (từ ngày 16/6/2021), từ Ấn Độ và Brazil lên đến 80 – 85% nhưng mức thuế Việt Nam áp dụng cho các nước ASEAN khác chỉ là 5%. Điều này dẫn đến việc đường giá rẻ từ các nước có thể thông qua các nước ASEAN để vào Việt Nam.

VSSA cho rằng, cả hai quốc gia Campuchia, Lào đều nhập khẩu đường Thái Lan không phải cho nhu cầu trong nước và hầu như chỉ phục vụ cho hoạt động gian lận thương mại đường nhập lậu qua biên giới và số liệu trên cho thấy quy mô của loại hoạt động này lên đến khoảng 500.000 tấn cho năm 2021.

Ngày 28/1/2022, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Phạm Bình Minh, Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia đã yêu cầu Bộ Công an chỉ đạo các đơn vị nghiệp vụ phối hợp với các lực lượng chức năng (Hải quan, Biên phòng, Quản lý thị trường) xác minh, làm rõ những thông tin phản ánh có cơ sở của Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và Hiệp hội Mía đường Việt Nam, đấu tranh triệt phá các đường dây buôn lậu, vận chuyển trái phép qua biên giới và tàng trữ, buôn bán trái phép mặt hàng thuốc lá điếu và đường cát để xử lý nghiêm theo quy định; báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện trong quý 3/2022