Phần lớn HTX có quy mô nhỏ và siêu nhỏ. Ảnh: Liên minh HTX Việt Nam.

Không thể cạnh tranh khi sản xuất còn manh mún

Báo cáo Tổng kết 10 năm thi hành luật hợp tác xã năm 2012 tại Hội nghị toàn quốc Tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết số 13/NQ-TW về kinh tế tập thể và Tổng kết 10 năm thi hành Luật Hợp tác xã năm 2022 ngày 15/2, Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) Nguyễn Chí Dũng khẳng định điểm nổi bật nhất của kinh tế tập thể (KTTT) trong 20 năm qua là sự thay đổi mô hình hợp tác xã (HTX) kém hiệu quả sang mô hình HTX tự chủ, tự chịu trách nhiệm.

Tuy nhiên, khu vực KTTT, HTX vẫn tồn tại những hạn chế khiến đóng góp vào GDP thấp và giảm liên tục (từ trên 4,03% năm 2013 xuống còn gần 3,6% năm 2020). Phát triển khu vực KTTT không những không đạt, mà ngày càng xa mục tiêu “phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng cao hơn, tiến tới tỷ trọng ngày càng lớn hơn trong GDP của nền kinh tế” tại Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX đã đề ra.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng Dũng cũng chỉ ra số lượng thành viên bị sụt giảm đáng kể. Số lượng thành viên là tiêu chí quan trọng để đánh giá tính hợp tác và chất lượng phát triển của HTX. Tuy nhiên, số lượng thành viên HTX đã giảm gần 2,3 triệu trong giai đoạn 2013-2021; tỷ lệ thành viên HTX trên dân số nước ta hiện nay khoảng 5,7%, thấp hơn nhiều so mức trung bình khoảng 12% của thế giới.

“Hiệu quả sản xuất, kinh doanh và thu nhập người lao động đã cải thiện nhưng còn thấp. Phần lớn HTX có quy mô nhỏ và siêu nhỏ, doanh thu, lợi nhuận và thu nhập của lao động bình quân khu vực HTX mới gần bằng 50% so với khu vực doanh nghiệp. Khả năng huy động vốn của HTX rất hạn chế, đa số gặp khó khăn về huy động vốn từ thành viên và các tổ chức tài chính; dẫn đến việc duy trì, mở rộng các hoạt động sản xuất, kinh doanh”, Bộ trưởng KH&ĐT chỉ ra.

Từ đó, ông Dũng chỉ ra tầm quan trọng của khu vực KTTT, HTX và đặt ra yêu cầu cần phải tìm ra các giải pháp cải thiện sự hiệu quả của khu vực này.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng

“Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang phát triển mạnh mẽ, kinh tế hộ nhỏ lẻ, manh mún, sản xuất hàng hóa phi tiêu chuẩn sẽ không có chỗ đứng, không có khả năng cạnh tranh và không thể tồn tại”.

Đồng tình với ý kiến ông Dũng, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Lê Minh Hoan cũng cho rằng, phát triển HTX là một trong những giải pháp quan trọng, giúp xoá bỏ điểm nghẽn manh mún, nhỏ lẻ, tự phát, sức cạnh tranh kém của ngành nông nghiệp.

Phát triển hợp tác xã hiệu quả, bền vững là minh chứng cho quan điểm tiếp cận đất đai dù phân mảnh, chia cách, nhưng tư duy quyết không rời rạc, thiếu gắn kết.

Các nhóm giải pháp hài hòa về lợi ích và lợi nhuận

Từ việc chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến hạn chế, bất cập trong 10 năm thực hiện Luật HTX, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT cho rằng do nhiều quy định của luật hiện nay đã lạc hậu, gây mâu thuẫn, chồng chéo, cản trợ sự phát triển nhất là sau khi Luật HTX 2012 được ban hành, nhiều văn bản quy phạm pháp luật quan trọng đã được sửa đổi, bổ sung.

Từ đó, Bộ trưởng KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng đưa ra các giải pháp cải thiện. Trước tiên, ông đề cập tầm quan trọng cần chú trọng việc hoàn thiện các quy định về bản chất HTX, gồm: mở rộng thành viên, làm rõ nguyên tắc minh bạch, quan tâm đến cộng đồng…

Tiếp theo là hoàn thiện các quy định về loại hình tổ chức kinh tế hợp tác và tổ chức đại diện. Cùng với việc kết hợp nhóm giải pháp mở rộng thị trường, nâng cao khả năng huy động vốn, tạo động lực cho khu vực HTX phát triển. Bên cạnh đó là nhóm chính sách về nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành HTX, liên hiệp HTX và nhóm chính sách về nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh tế tập thể.

Khẳng định tái cơ cấu khu vực KTTT, HTX là một cuộc cách mạng về tư duy và tổ chức nền tảng sản xuất, Bộ trưởng NN&PTNT Lê Minh Hoan cho rằng, phát triển HTX cần hài hoà cả về lợi ích và lợi nhuận để bảo đảm tái đầu tư cho các khâu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và hoạt động như một tổ chức kinh tế đặc thù.

Ông đề xuất giải pháp trọng tâm là nâng cao vai trò của cấp uỷ, chính quyền địa phương trong lãnh đạo, chỉ đạo và hỗ trợ phát triển bền vững KTTT, gắn với phát triển đời sống người nông dân.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan

"Phát triển HTX cần hài hoà cả về lợi ích và lợi nhuận để bảo đảm tái đầu tư cho các khâu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và hoạt động như một tổ chức kinh tế đặc thù. Cần có các cơ chế chính sách và giải pháp đột phá để hỗ trợ hợp tác xã nông nghiệp về chính sách thuế, thủ tục thuê đất, tín dụng".

Bộ NN&PTNT kiến nghị Chính phủ quan tâm hỗ trợ HTX bằng tất cả các nguồn lực sẵn có và sự chủ động, năng động, dựa trên điều kiện đặc thù của từng địa phương, gắn với Chiến lược Phát triển Nông nghiệp, Nông thôn bền vững vừa được Thủ tướng phê duyệt.

Đồng thời, hỗ trợ hợp tác xã nâng cao năng lực kinh doanh, quản lý tài chính, kế toán, kiểm toán và nhân sự để giúp hợp tác xã thực hiện được vai trò kết nối các mối quan hệ, tổ chức nhằm giúp hợp tác xã thực hiện tốt vai trò liên kết sản xuất, kinh doanh với doanh nghiệp.

Bộ trưởng Hoan cũng cho rằng cần tập trung nguồn lực xây dựng các mô hình HTX gắn với vùng nguyên liệu lớn đáp ứng nhu cầu nguyên liệu ổn định cho các doanh nghiệp, cùng các mô hình hợp tác xã logistics, dịch vụ nông nghiệp với đầy đủ hạ tầng sản xuất, phân loại, sơ chế và hậu cần,… cho chuỗi ngành hàng.

Đẩy mạnh công tác đào tạo nguồn nhân lực, nhất là thu hút đào tạo cán bộ, nhân lực trẻ đã qua đào tạo, có kiến thức và kỹ năng về làm việc cho hợp tác xã, nhất là Chương trình đào tạo nghề giám đốc hợp tác xã nông nghiệp cũng là một trong những giải pháp được ông nhắc đến.

“Trong quý II/2022 sắp tới, Bộ NN&PTNT sẽ trình Chính phủ dự thảo Nghị quyết về phát triển Hợp tác xã nông nghiệp nhằm đẩy mạnh kinh tế tập thể, trong đó có HTX và tổ hợp tác”, Bộ trưởng NN&PTNT Lê Minh Hoan cho biết thêm.