Phát biểu tại sự kiện, ông Chu Thắng Trung – Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại cho rằng, các doanh nghiệp sản xuất nhôm của Việt Nam mới chỉ đang ở phần chế biến nguyên liệu (khai thác bauxite, sản xuất alumin) và tập trung ở hạ nguồn (luyện hợp kim nhôm, đúc, ép cán, xử lý bề mặt sản phẩm). Tại giai đoạn luyện nhôm, doanh nghiệp trong nước vẫn chưa thực hiện được.

Trước đó, năm 2017, nhà máy luyện nhôm đầu tiên tại Việt Nam - nhà máy luyện nhôm Đăk Nông chính thức được động thổ và xây dựng với công suất 450.000 tấn/năm. Sản phẩm của nhà máy là phôi nhôm: nhôm thỏi và nhôm hợp kim thanh tròn chủ yếu cung cấp cho nhu cầu trong nước. Dự kiến vào năm 2024, nhà máy sẽ cho ra mẻ nhôm đầu tiên sử dụng alumin.

Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VAA Vũ Văn Phụ thông tin, ngành công nghiệp bauxite alumin của Việt Nam mới chỉ phát triển trong vòng 10 năm trở lại đây. Toàn bộ lượng alumin sản xuất tại Việt Nam hiện đều được xuất khẩu ra ngoài thị trường thế giới.

Ở thời điểm hiện tại, "việc luyện nhôm của Việt Nam vẫn chưa thành công hoặc mới chỉ thực hiện được bột nhôm", ông Phụ nhận định.

Do đó, doanh nghiệp ngành nhôm của Việt Nam vẫn đang phụ thuộc vào nhôm thỏi, phôi nhôm nhập khẩu để sản xuất các sản phẩm từ nhôm.

Quá trình sản xuất sản phẩm nhôm. Ảnh: Báo cáo hiện trạng và định hướng phát triển ngành nhôm Việt Nam

Bên cạnh việc "bỏ trống" phân khúc giữa (luyện nhôm), theo VAA, doanh nghiệp ngành nhôm Việt Nam cũng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức khác.

Hiện nay, số nhà máy sản xuất nhôm Việt Nam đạt khoảng 100 nhà máy, chủ yếu sản xuất nhôm định hình, năng lực sản xuất nhôm đạt trên 1,2 triệu tấn/năm, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Vài năm gần đây, công suất ngành nhôm bắt đầu có hiện tượng dư thừa, sản lượng chỉ đạt 70% công suất thiết kế, lượng hàng hóa vượt xa nhu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu. Quý 1/2023, các nhà máy xuất khẩu chỉ duy trì ở mức 30% công suất, chủ yếu để giữ việc làm cho người lao động trong khi doanh thu của doanh nghiệp tiếp tục thấp và dòng tiền cạn kiệt. Một số doanh nghiệp đang tiến hành bán phá giá, gây nhiễu loạn thị trường.

Trước tình hình trên, VAA cho biết sẽ tiếp tục kiến nghị về việc giảm thuế xuất khẩu nhôm dạng thanh, que và hình (sản phẩm thế mạnh của nhôm Việt). Đồng thời, cần có biện pháp để tạo ra thị trường lành mạnh, nâng cao năng lực cho sản phẩm nhôm của Việt Nam để tìm kiếm thị trường xuất khẩu, tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Một vấn đề khác, vào tháng 10/2024, quyết định áp thuế chống bán phá giá của Việt Nam đối với sản phẩm nhôm từ Trung Quốc sẽ hết hiệu lực. Theo VAA, trong giai đoạn 2019 – 2020, việc áp thuế chống bán phá giá nhôm định hình xuất xứ từ Trung Quốc đã được coi là cần thiết giúp các doanh nghiệp ngành nhôm Việt Nam tránh khỏi bờ vực phá sản và mất đi thị trường trong nước.

Trước đó, giai đoạn 2016 -2018, nhôm Trung Quốc dư thừa sản lượng, tràn vào Việt Nam bán phá giá khiến doanh nghiệp nhôm nội địa lâm vào cảnh ngừng hoạt động, công nhân mất việc. Năm 2019, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 2942/QĐ-BCT áp dụng biện pháp chống bán phá giá đối với các doanh nghiệp xuất khẩu nhôm thanh đùn ép của Trung Quốc từ 2,49% đến 35.58%.

Hiện có xu hướng các doanh nghiệp nhôm Trung Quốc tìm cách chuyển hướng đầu tư sang Việt Nam. Vào tháng 2/2023, doanh nghiệp Xingfa Quảng Đông – một doanh nghiệp sản xuất nhôm lớn tại Trung Quốc đã tới tìm hiểu và mong muốn được đầu tư nhà máy gia công, lắp dựng nhôm, kính tại khu công nghiệp Cao Thắng (Thanh Miện, Hải Dương). Dự kiến nhà máy có tổng mức đầu tư 3.200 tỉ đồng và sản xuất khoảng 150.000 tấn sản phẩm/năm phục vụ cho xuất khẩu và tiêu thụ nội địa.

VAA cho rằng, việc chuyển dịch đầu tư của doanh nghiệp nhôm Trung Quốc sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường trong nước và xuất khẩu của các nhà máy nhôm Việt.

Đồng thời, doanh nghiệp Việt sẽ phải đối mặt với nguy cơ mất đi thị trường trong nước lần thứ 2 như những năm 2018 – 2019 (giai đoạn trước khi áp thuế chống bán phá giá nhôm xuất xứ từ Trung Quốc).

Trong khi đó, doanh nghiệp nhôm Việt sẽ còn gặp thách thức lớn khi sản phẩm của các doanh nghiệp Trung Quốc mang tính chất đa dạng. Nhìn lại phía Việt Nam, chuyên gia VinaCapital Phạm Châu Giang cho rằng, sản phẩm nhôm của doanh nghiệp Việt có tính giống với sản phẩm chủ yếu là nhôm thanh định (nhôm dùng trong xây dựng).

Do vậy, doanh nghiệp Việt Nam cần tiến tới đa dạng hóa sản phẩm, giảm dần tỷ trọng nhôm xây dựng, chuyển hướng sang phát triển các sản phẩm nhôm dân dụng.