Toàn cảnh diễn đàn. Ảnh: Thu Thảo.

Đây là những ý kiến được đại diện các Bộ, ngành, địa phương; các chuyên gia kinh tế và chính những doanh nghiệp đang hoạt động đầu tư, kinh doanh hạ tầng các khu công nghiệp chia sẻ tại "Diễn đàn Thúc đẩy phát triển bền vững khu công nghiệp Việt Nam", do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức ngày 28/3, tại Hà Nội.

Nhiều dư địa phát triển khu công nghiệp theo hướng xanh, bền vững

Phát biểu tại diễn đàn, bà Vương Thị Minh Hiếu, Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý Khu kinh tế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư chia sẻ, trong thời gian qua Bộ đã nỗ lực để phát triển các mô hình khu công nghiệp mới theo định hướng tăng trưởng xanh, phát triển bền vững và đã thể chế hóa mô hình này tại các văn bản pháp quy.

Hiện nay cả nước có khoảng 418 khu công nghiệp đã được thành lập, trong đó có 298 khu công nghiệp đi vào hoạt động với tổng diện tích khoảng 92.200 ha. Vì vậy, dư địa để phát triển các khu công nghiệp xanh, khu công nghiệp bền vững là rất lớn.

Bà Vương Thị Minh Hiếu, Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý Khu kinh tế, Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Nguồn: DDDN.

Ngoài ra, Chính phủ cũng quy định mô hình khu kinh tế có nhiều chức năng bao gồm cả khu công nghiệp. Do đó, việc phát triển đồng bộ, phát triển xanh trong hệ thống khu công nghiệp, khu kinh tế sẽ có những đóng góp tích cực và đáng kể vào nỗ lực chuyển đổi năng lượng, chuyển đổi xanh mà Chính phủ Việt Nam đã cam kết.

Theo số liệu thống kê của Bộ Công Thương, đến nay Việt Nam đã có 16 FTA đã ký kết và 3 FTA đang đàm phán. Trong các FTA này, những yêu cầu về chuỗi ngành hàng chuỗi giá trị và các khâu về sản xuất xanh sạch rất quan trọng, để các doanh nghiệp Việt Nam có thể tham gia vào thị trường khó tính.

Đồng thời, mục tiêu để phát triển công nghiệp bền vững cũng đã được đưa vào các cam kết về phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc.

Tương tự, chiến lược Quốc gia và phát triển xanh giai đoạn 2021-2030 cũng như cam kết của Chính phủ tại COP26, là những yêu cầu bức thiết đặt ra đối với khu vực sản xuất công nghiệp để phát triển theo hướng xanh, bền vững.

Với xu hướng này, mô hình khu công nghiệp truyền thống sẽ được thay đổi và phát triển theo hướng bền vững, tiệm cận với yêu cầu quốc tế. Nguyên lý của việc phát triển các khu công nghiệp bền vững bắt đầu từ sinh thái công nghiệp, chuyển đổi mô hình sản xuất theo nền kinh tế tuyến tính sang nền kinh tế tuần hoàn.

Trong đó, hệ sinh thái công nghiệp được phát triển như một hệ sinh thái tự nhiên và sản phẩm của quá trình sản xuất đầu ra này có thể là quá trình đầu vào của quá trình sản xuất khác. Tương tự, các sản phẩm phụ hay sản phẩm thải bỏ của một quá trình sản xuất cũng là nguyên liệu hữu ích đầu vào cho một quy trình sản xuất khác.

Vướng mắc tài chính, pháp lý cản trở phát triển bền vững khu công nghiệp

Từ phía góc độ doanh nghiệp, bà Trần Thị Tố Loan, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn đầu tư Sao Đỏ cho biết, việc xây dựng khu công nghiệp (KCN) bền vững mang lại nhiều lợi ích đáng kể, không chỉ về mặt kinh tế, mà còn về môi trường và xã hội. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển còn có nhiều khó khăn về tài chính và còn có nhiều quy định chưa rõ ràng, gây cản trở cho khu công nghiệp trong việc chuyển đổi mô hình.

Bà Trần Thị Tố Loan, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn đầu tư Sao Đỏ phát biểu tại diễn đàn. Nguồn: DDDN.

Bà Loan nêu Nghị định 35/2022 có giới thiệu về mô hình KCN sinh thái đã đưa ra một chỉ tiêu cụ thể. Đó là phải có 20% doanh nghiệp trong khu phải thực hiện các sản xuất sạch hơn, nhưng quy định này lại không cụ thể thế nào là "sạch hơn", hay như thế nào là "sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn".

Trong khi để sử dụng tài nguyên sạch hơn, hiệu quả hơn, thì bản thân KCN và các doanh nghiệp trong khu cũng phải đầu tư một nguồn tài chính rất lớn để thay đổi toàn bộ công nghệ, dây chuyền. "Việc không có quy định cụ thể thì rất khó để khuyến khích các doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi”, bà Loan phân tích.

Bà Loan cũng nêu vấn đề sử dụng hiệu quả tài nguyên, cần tái sử dụng tài nguyên nhưng thực tế qua quá trình thu hút đầu tư, bản thân KCN gặp khó khăn khi thu hút các dự án tái chế đến từ quy định pháp luật về việc KCN có được thu hút các ngành nghề đó hay không. Nếu thu hút, thì phải thay đổi toàn bộ hệ thống như báo cáo tác động tài nguyên, môi trường, giấy phép hệ thống quan trắc để phù hợp với việc thu hút những ngành nghề đó.

Đại diện Tập đoàn Sao Đỏ cũng chia sẻ một ví dụ khác nữa là về nước thải. Hiện toàn bộ nước thải theo quy định đều phải xả thải ra ngoài môi trường thông qua hệ thống quan trắc và xử lý tự động, nghĩa là không được tái sử dụng trong KCN. Trong khi hiện nay, với hệ thống xử lý nước thải mới, với quyết tâm về việc giữ gìn môi trường, thì KCN đã xử lý nước thải cấp A, ít nhất có thể sử dụng vào việc tưới tiêu trong khu công nghiệp, nhưng vẫn rất khó khăn trong việc vận hành.

Đồng quan điểm, ông Trần Thiên Long, Phó Chủ tịch Thường trực Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam cho biết, còn nhiều rào cản để thúc đẩy sự phát triển của KCN bền vững tại Việt Nam.

Theo ông Long, đầu tiên là vấn đề ô nhiễm môi trường, đặc biệt là việc ô nhiễm nước thải và khí thải tại các KCN. Với vấn đề này phải đầu tư vào công nghệ xử lý, thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo vào các KCN, khu kinh tế (KKT).

Cùng với đó là thiếu hạ tầng. Giải pháp là phải đẩy mạnh hạ tầng giao thông và kỹ thuật cùng với việc tạo ra các chính sách hỗ trợ đầu tư vào các KCN ở những vùng và hạ tầng phát triển tốt.

Bàn thêm về vấn đề này, PGS TS Nguyễn Quang Tuyến, Đại học Luật Hà Nội cho biết, giữa hiện thực và thể chế pháp lý luôn có một khoảng cách. Có nhiều điểm nghẽn pháp lý khiến cho sự phát triển KCN, KKT tại Việt Nam hiện tại đang gặp rất nhiều khó khăn.

Theo ông Nguyễn Quang Tuyến, những thể chế, chính sách về KCN, KKT chưa đảm bảo tính ổn định, thống nhất, đồng bộ và chưa có sự đột phá để phát huy vai trò và đóng góp của các KCN, KKT trong phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, tính pháp lý về quy định khung đối với KCN, KKT chưa cao. Khung pháp lý điều chỉnh hoạt động của KCN, KKT chưa có sự thay đổi căn bản, mới “dừng lại” ở loại hình văn bản dưới luật.

PGS TS Nguyễn Quang Tuyến, Đại học Luật Hà Nội nêu ý kiến tại diễn đàn. Nguồn: DDDN.

Cùng với đó, chất lượng, hiệu quả quy hoạch phát triển KCN, KKT chưa đáp ứng yêu cầu. Đặc biệt, vấn đề quản lý, sử dụng đất cũng được coi là một trong những cản trở sự phát triển của KCN, KKT tại Việt Nam.

Giải pháp nào để các khu công nghiệp phát triển bền vững

Để hoá giải những khó khăn, thách thức nêu trên, PGS TS Nguyễn Quang Tuyến cho rằng cần tập trung vào một số giải pháp như: hoàn thiện khung pháp lý, giải quyết các vướng mắc trong hoạt động đầu tư phát triển KCN, KKT nhằm tạo khung pháp lý hoàn chỉnh, đầy đủ cho hoạt động đầu tư phát triển.

Cùng với đó, nâng cao nhận thức của các cơ quan Nhà nước các cấp trong phát triển KCN, KKT như: cụ thể hơn vai trò, vị trí của KCN, KKT trong quá trình công nghiệp hoá, phát triển kinh tế của đất nước; tăng cường phân cấp, ủy quyền quản lý Nhà nước trên các lĩnh vực nhằm xây dựng Ban Quản lý KCN, KKT là cơ quan “đầu mối, tại chỗ” với quy trình thủ tục hành chính đơn giản; xây dựng và triển khai chính sách phát triển các khu công nghiệp, khu kinh tế.

Ngoài ra, cần xây dựng luật điều chỉnh hoạt động của khu công nghiệp, khu kinh tế và mô hình khác theo hướng xác định rõ trọng tâm phát triển và cơ chế, chính sách vượt trội về cơ sở hạ tầng, tiếp cận đất đai; thủ tục hành chính liên quan đến đầu tư, doanh nghiệp, xây dựng...

Ở góc độ nhà đầu tư nước ngoài, bà Virginia Foote, thành viên Ban điều hành AmCham Hà Nội, CEO Bay Global Straegies đề xuất các doanh nghiệp trong khu công nghiệp cần tiếp cận nguồn năng lượng tái tạo, không chỉ là điện mặt trời mái nhà mà còn đến từ nhà máy sản xuất năng lượng tái tạo công suất lớn. Thứ hai, khả năng tiếp cận nước sạch và công nghệ xử lý nước sạch hiệu quả.

Bà Virginia Foote, thành viên Ban điều hành AmCham Hà Nội, CEO Bay Global Straegies nêu ý kiến đề xuất tại diễn đàn. Nguồn: DDDN.

Tiếp đó, cần có cơ chế thúc đẩy các doanh nghiệp thực thi nghiêm túc, đồng bộ các quy định được đặt ra trong khu công nghiệp để đạt hiệu quả cao, tránh tình trạng trong cùng cơ sở có doanh nghiệp làm nhưng doanh nghiệp thì không.

Các địa phương cung cấp cơ sở hạ tầng mềm, có chính sách thu hút nhân lực có tay nghề… hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện và hoàn thiện thủ tục hành chính trong các lĩnh vực hải quan, thuế… thúc đẩy sản xuất kinh doanh và xuất khẩu.

Cuối cùng, để có thể thu hút vốn đầu tư chất lượng cao, các khu công nghiệp cung cấp chương trình phát triển bền vững theo xu hướng toàn cầu mà các nhà đầu tư trên toàn cầu đang tìm kiếm.