Tại Hội thảo Văn hóa 2022 tổ chức ở Trung tâm Văn hóa Kinh Bắc, tỉnh Bắc Ninh,ngày 17/12, Bộ trưởng Lê Minh Hoan chia sẻ bản thân mình vừa là người gắn bó với nông nghiệp vừa nặng lòng về văn hóa. Từ đó, ông đưa ra góc nhìn thực tiễn, giữa “nông nghiệp, nông dân, nông thôn” và “văn hoá - xã hội” và cho rằng cần có cách tiếp cận bằng thể chế, chính sách và nguồn lực, trong đó, xác định người dân là trung tâm.
Lấy dẫn chứng từ Chương trình Làng Mới - Saemaul Undong của Hàn Quốc, được UNESCO vinh danh là di sản văn hoá nhân loại với nhiều giá trị lan toả toàn cầu, Bộ trưởng Lê Minh Hoan khẳng định, đó chính là nhận thức về văn hoá như “sức mạnh mềm”, “nguồn lực mềm”, thúc giục sự thay đổi một địa phương, một đất nước.
Đối chiếu việc này ở Việt Nam, qua hơn 10 năm triển khai Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới được đánh giá đã đạt được thành tựu “to lớn, toàn diện và có tính lịch sử”, nhưng Bộ trưởng NN&PTNT cho rằng vẫn còn thiếu "điều gì đó đã ăn sâu vào tâm thức". Theo ông, nhiều nơi đã hiện đại hơn nhưng dường như thô ráp, vô hồn kiểu “đồng phục hoá” và lạc lõng với khung cảnh làng quê.
Nhìn nhận lại các giá trị nông thôn
Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh rằng đã đến lúc cần có cách tiếp cận rộng hơn, sâu hơn về giá trị của nông thôn. Trước hết, ông nhắc đến nông thôn là nơi cân bằng cảm xúc, nơi con người sống hài hoà với nhau và môi trường thiên nhiên. Những con đường làng, mương nước, tường rào gỗ, ao làng… vừa lưu giữ dấu tích một thời ngày xưa, vừa cân bằng nhiệt độ, không khí, môi trường sống lành mạnh.
Nhìn rộng hơn theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan, nông thôn chính là không gian văn hoá,gồm vật thể và phi vật thể cần được xem là tài nguyên phát triển.
"Tôi rất ấn tượng câu khẩu hiệu của đất nước làm nên kỳ tích Saemuel Udong: Nông nghiệp là sinh mạng. Nông thôn là tương lai. Theo đó, xây dựng nông thôn mới hướng đến hai mục tiêu chính, để người làng quê trân quý những giá trị truyền thống và để nông thôn trở thành tài nguyên phục vụ phát triển du lịch nông nghiệp. Làng quê giàu bản sắc, đậm chất văn hoá, sẽ là sức hút khách phương xa tìm đến khám phá những nét tinh hoa”.
“Cách hiểu trên được phân tích theo kinh tế học hiện đại, phát triển không chỉ dựa vào nguồn vốn kinh tế, mà còn có cả các nguồn vốn phi kinh tế như vốn văn hoá và vốn xã hội. Cách tiếp cận như trên rộng hơn và sâu hơn cách tiếp cận hẹp trước đây”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh.
Với cách phân tích trên, Bộ trưởng NN&PTNT cho rằng, nông thôn cũng cần được xem là một di sản. Trong khi đô thị được xem là hình ảnh đại diện cho mức độ phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, thì nông thôn chính là nơi gìn giữ trọn vẹn đời sống tinh thần, bản sắc văn hoá dân tộc, giá trị tinh thần cốt lõi.
Không chỉ là không gian sống hữu hình, nông thôn còn là không gian tâm thức, trong đó văn hoá tạo ra giá trị tâm thức. Đó chính là các yếu tố để nông thôn trở thành di sản.
“Nghi lễ tính ngưỡng, tâm linh dân gian, nếu biết phát huy, sẽ tạo ra dòng chảy tâm thức trong cư dân nông thôn. Lễ hội tịch điền, thờ phụng Thần nông, các vị Thần hoàng làng, tưởng nhớ tổ làng nghề,… là những nét văn hoá đậm chất nhân văn, nối kết con người với truyền thống lịch sử, giúp con người sống tử tế hơn, an bình hơn, văn minh hơn”, Bộ trưởng chỉ ra.
 |
| Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: VGP. |
Ba kiến nghị tiếp thêm sức sống cho không gian văn hóa nông thôn
Để văn hóa nông thôn được nhìn nhận đầy đủ những giá trị, tư lệnh ngành nông nghiệp đưa ra kiến nghị cần có Chương trình Mục tiêu Quốc gia về “Gìn giữ và phát huy giá trị văn hoá nông thôn trong tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước”.
Chương trình sẽ nhằm cụ thể hoá Luật Di sản Văn hoá, những chỉ đạo của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hoá toàn quốc 2022. Đồng thời, huy động nguồn lực xã hội cùng tham gia hành động vì một Việt Nam hùng cường, giàu bản sắc, tự tin đóng góp cho kho tàng văn hoá nhân loại.
Ngoài ra, Bộ trưởng đề xuất cần có những chương trình giảng dạy văn hoá nông thôn trong các đoàn thể, tổ chức xã hội, chú trọng nhóm đối tượng học sinh là thế hệ tiếp nối, giữ gìn cho dòng chảy văn hoá dân tộc liên tục. Việt Nam đang đối mặt với những hiện tượng báo động trong xã hội gần đây trong đó có những đứt gãy văn hoá nông thôn.
Cùng với đó, Bộ trưởng NN&PTNT kiến nghị xây dựng những tiêu chí về văn hoá nông thôn có thể đo lường được. Để làm được điều này, cần trao quyền cho người dân trong sứ mạng giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá.
“Tổng Bí thư đã chỉ đạo: Quan tâm hơn nữa đến việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của các vùng, miền, của đồng bào các dân tộc, kết hợp với tiếp thu tinh hoa văn hóa của thời đại. Như vậy, giữ gìn, phát huy giá trị văn hoá có ý nghĩa sâu sắc đến sự phát triển bền vững cho đất nước. Chúng ta cùng nhau hành động, đừng để bản sắc dân tộc mất dần đi trong nỗi tiếc nuối, trong lời cảm thán 'giá như'”, Bộ trưởng NN&PTNT Lê Minh Hoan nhấn mạnh.
