Một siêu thị tại tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: cnsphoto

Thực phẩm sắp hết hạn, hay thường được gọi là thực phẩm cận date, là những thực phẩm vẫn còn hạn sử dụng nhưng không còn lâu nữa. Những sản phẩm này thường được các siêu thị và nhà bán hàng bán với giá chiết khấu lớn và thu hút được cộng đồng những người tiêu dùng trẻ tuổi muốn tiết kiệm chi tiêu.

Một người dùng Weibo – nền tảng mạng xã hội phổ biến nhất Trung Quốc - đã nhận xét do giá cả của các sản phẩm nhập khẩu quá đắt, mọi người dần chuyển qua mua đồ cận date do giá của chúng rẻ hơn nhiều.

Những đổi mới trong ngành cũng giúp thị trường này phát triển rộng rãi. Nếu như trước kia, các sản phẩm cận date chỉ được bán tại các siêu thị và các cửa hàng tiện lợi, hiện nay chúng còn được bán trên cả các nền tảng trực tuyến. Vì vậy, các doanh nghiệp độc quyền bán các mặt hàng sắp hết hạn sử dụng đã được ra đời.

Trên các nền tảng như HotMaxx, HitGoo và Hema Fresh độc quyền bán thực phẩm sắp hết hạn sử dụng, giá các sản phẩm thấp hơn đáng kể so với mặt bằng chung của thị trường.

Lĩnh vực thực phẩm cận date cũng nhận được sự chú ý lớn từ nhiều người khi những người nổi tiếng trên mạng xã hội bày tỏ sự quan tâm tới những sản phẩm này. Liu Jiayong, một bác sĩ đến từ Bắc Kinh với hơn 500.000 người theo dõi trên Weibo, là người ủng hộ xu hướng tiêu dùng này. Bác sĩ này nhận định những mặt hàng này vẫn tốt cho sức khỏe của người sử dụng. Ngoài ra, chúng chưa hết hạn sử dụng, có giá thành rẻ hơn và giúp ích cho môi trường.

Khách hàng tại một cửa hàng tiện lợi tại Thượng Hải, Trung Quốc. Ảnh: China Daily

Vấn nạn lãng phí lương thực tại Trung Quốc

Theo một báo cáo năm 2015 của Viện Khoa học Trung Quốc, hơn 35 triệu tấn thực phẩm – tương đương 6% tổng sản lượng lương thực của Trung Quốc - bị thất thoát hoặc lãng phí hàng năm. Khoảng một nửa trong số này xảy ra tại đầu bán lẻ hoặc tiêu dùng của chuỗi cung ứng.

Do đó, chính phủ Trung Quốc đã tổ chức chiến dịch “Sạch Đĩa” nhằm giải quyết vấn đề lãng phí lương thực và thay vào đó là sử dụng thực phẩm một cách bền vững.

Được thông qua vào tháng 4/2021, điều luật mới ra này không những cấm các chương trình ăn uống trực tuyến hoặc cạnh tranh ăn uống trên các nền tảng mạng xã hội mà còn đưa ra các hình phạt nặng với các nền tảng cũng như blogger sản xuất và phát sóng các nội dung ăn uống.

Thêm vào đó, các nhà hàng tại Trung Quốc cũng được yêu cầu cung cấp các suất ăn mang về với thức ăn còn thừa của mình cũng như phục vụ các phần ăn nhỏ hơn nhằm khuyến khích tiêu dùng bền vững.

Sự bùng nổ ngành thực phẩm cận date

Khi luật này bắt đầu được thực thi, người dân tại quốc gia này bắt đầu trở nên có ý thức hơn về môi trường và xã hội. Các blogger chuyên về thực phẩm cũng bắt đầu chia sẻ hứng thú của mình đối với thực phẩm sắp hết hạn sử dụng. Một số người dùng trên nền tảng video Bilibili thậm chí còn chia sẻ về một đợt mua sắm tại siêu thị chỉ tốn 15,7 USD cho một xe đẩy đầy đồ ăn vặt của mình.

Lily, một blogger trên nền tảng cộng đồng Douban, đã nhận thấy kênh của mình nhận được nhiều sự chú ý hơn do thực phẩm sắp hết hạn trở nên phổ biến và ít bị kỳ thị hơn trước. Nhóm “Tôi yêu thực phẩm sắp hết hạn sử dụng” trên nền tảng này cũng đã tăng từ mức 20.000 thành viên vào tháng 9/2020 lên tới hơn 60.000 người chỉ một năm sau đó. Hiện nhóm đang có tới 90.000 thành viên chia sẻ kinh nghiệm về việc mua thực phẩm sắp hết hạn sử dụng.

Theo iiMedia Research Consulting, ngành công nghiệp thực phẩm sắp hết hạn tại Trung Quốc dự kiến sẽ tăng từ quy mô thị trường từ 5 tỷ USD vào năm 2021 lên 6,3 tỷ USD vào năm 2025. Các chuyên gia dự báo tốc độ tăng trưởng của ngành sẽ được duy trì ở mức 6% cho tới hết năm 2025.

Trong năm 2021, Trung Quốc cũng ghi nhận số lượng các công ty đăng ký kinh doanh mới vào thị trường thực phẩm cận date gia tăng nhanh chóng. Từ mức chỉ 12 doanh nghiệp năm 2020, con số này đã tăng lên mức 68 trong năm ngoái.

Thêm vào đó, bối cảnh đại dịch Covid-19 đã thúc đẩy ngày càng nhiều người tiêu dùng mua sắm trực tuyến hơn. Doanh thu từ khu vực này chiếm hơn 30% tổng doanh thu mua sắm tại Trung Quốc và tạo cơ hội cho thực phẩm sắp hết hạn sử dụng đổ vào thị trường.

Trên Taobao, trang thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc, nhiều người bán đang bán khoai chiên, mì gói, bánh kẹo và chocolate gần hết hạn sử dụng với mức giá chưa bằng một nửa giá bán lẻ tiêu chuẩn.

Quầy đồ ăn vặt giảm giá tại một siêu thị Trung Quốc. Ảnh: Yicai Global

Những lo ngại về thực phẩm sắp hết hạn

Hiện phần lớn những người tiêu dùng trẻ tuổi như blogger Lily bị thu hút bởi thực phẩm cận date do giá rẻ chứ hơn là do quan tâm tới môi trường. Theo iiMedia, những người trong nhóm thu nhập trung bình cũng là những người tiêu dùng phổ biến nhất các sản phẩm này với các mặt hàng được tiêu thụ nhiều nhất bao gồm đồ ăn vặt, bánh mì, bánh ngọt và các sản phẩm từ sữa. Một người dùng Weibo chia sẻ vẫn sẽ mua các sản phẩm này dù mình có điều kiện hơn do chúng chưa hết hạn mà giá lại rẻ hơn nhiều.

Tuy nhiên trái ngược với những người ủng hộ, một số lại coi thường những người tiêu dùng như vậy. Họ cho rằng hàng hóa sắp hết hạn chỉ dành cho những khách hàng có thu nhập thấp hoặc không có thu nhập. Báo cáo của iiMedia cũng cho biết 67,8% người tiêu dùng Trung Quốc bày tỏ lo ngại về an toàn thực phẩm và 50% cảm thấy hoài nghi về tính chính xác của các thông tin trên nhãn sản phẩm.

Tuy nhiên bất chấp sự chần chừ của nhiều người, thị trường thực phẩm cận date vẫn ngày càng trở nên phổ biến. Gần đây, các cửa hàng tạp hóa bán thực phẩm sắp hết hạn đã bắt đầu xuất hiện tại thủ đô Bắc Kinh và các thành phố lớn khác. Với lợi thế giá cả, các cửa hàng này nhanh chóng trở nên phổ biến với người dân địa phương.