Tổng thống Nga Vladimir Putin kí tên lên đường ống dẫn khí đốt tại Vlapostok năm 2011. Ảnh: AFP

Nỗ lực đa dạng hóa thanh toán của Nga

Trong một cuộc họp báo hôm 24/3, Chủ tịch Ủy ban Duma quốc gia Nga về năng lượng Pavel Zavalny cho biết trên CNBC, nước này sẵn sàng linh hoạt hơn với các lựa chọn thanh toán đối với "các quốc gia thân thiện" như Trung Quốc hoặc Thổ Nhĩ Kỳ. Theo ông Zavalny, Moscow đang cân nhắc tới việc cho phép các quốc gia này thanh toán tiền nhập khẩu năng lượng từ Nga bằng đồng tiền pháp định của chính mình.

Ông chia sẻ: “Chúng tôi đã đề xuất với Trung Quốc thiết lập các hoạt động thanh toán bằng đồng tiền quốc gia là đồng Rub và NDT”. Đối với Thổ Nhĩ Kỳ, các đồng tiền được sử dụng sẽ là đồng Lira và đồng Rub. Trên hết, các loại tiền tệ truyền thống cũng sẽ không phải giới hạn cuối cùng khi bitcoin – một đồng tiền điện tử - cũng có thể được sử dụng trong giao dịch. Kể từ khi thông báo của ông Zavalny xuất hiện, giá của đồng tiền điện tử lớn nhất thế giới đã tăng đột biến gần 4% lên mức 44.000 USD.

Tuy nhiên, dù bitcoin có thể trở thành một hình thức thanh toán cho các mặt hàng xuất khẩu lớn, sự thiếu tính thanh khoản của nó đang đặt ra câu hỏi về việc liệu nó có sẵn sàng cho việc hỗ trợ các giao dịch lớn ở phạm vi quốc tế hay chưa.

Ông Nic Carter, đồng sáng lập Coin Metrics, nhận định Nga rõ ràng đang tìm kiếm nhiều phương pháp khác nhau để đa dạng hóa thanh toán. Theo ông, Nga đã chuẩn bị cho khả năng này từ năm 2014, khi nước này bắt đầu thoái vốn khỏi tất cả các kho bạc của Mỹ. Với vị thế là quốc gia xuất khẩu khí đốt tự nhiên số một toàn cầu, Nga có nguồn tài nguyên mà thế giới cần. Trong tình trạng bị trừng phạt từ nhiều phía như hiện nay, nước này đang nỗ lực chuyển đổi năng lượng dự trữ thành tài sản cứng có thể được sử dụng bên ngoài hệ thống đồng USD.

Cũng trong nỗ lực đa dạng hóa việc thanh toán, Tổng thống Vladimir Putin hôm 23/3 đã thông báo quốc gia này sẽ sớm yêu cầu các nước "không thân thiện", trong đó có Liên minh Châu Âu, phải trả tiền nhập khẩu nhiên liệu từ Nga bằng đồng Rub. Nếu việc thanh toán bằng đồng Rub sớm được đưa vào thực thi và Nga được trả tiền mua khí đốt bằng chính đồng tiền của mình, quốc gia này hoàn toàn có thể tránh được một số lệnh trừng phạt tài chính.

Yêu cầu chuyển đổi thanh toán này từ phía Nga đã đặt ra nhiều rào cản mới đối với những người mua khí đốt từ các quốc gia châu Âu – những nhà nhập khẩu đáp ứng 40% nhu cầu khí đốt khu vực từ Nga. Theo công ty tư vấn Rystad Energy, trước đây, gần như tất cả các hợp đồng mua khí đốt của Nga được tính bằng đồng Euro hoặc đồng USD. Mỗi ngày, các quốc gia EU phải trả từ 219 triệu USD tới 880 triệu USD hóa đơn năng lượng bằng đồng Euro hoặc bằng đồng USD.

Tuy nhiên, với động thái này từ Tổng thống Putin, ngân hàng trung ương Nga cũng như các quan chức chính phủ tại đây đang tìm cách chuyển việc thanh toán sang đồng Rub. Công ty khí đốt nhà nước Gazprom cũng đang tìm cách sửa đổi hợp đồng của mình để phù hợp với chính sách thanh toán mới.

Các quốc gia châu Âu vốn phụ thuộc tương đối nhiều vào khí đốt của Nga cho nhiều hoạt động từ công nghiệp tới đời sống. Khí đốt từ Nga được sử dụng trong hàng loạt các hoạt động trọng yếu của EU từ sản xuất điện tới sưởi ấm, đặc biệt là các quốc gia như Đức. Do đó, trong nội bộ Liên minh Châu Âu cũng đang chia thành nhiều luồng ý kiến khác nhau về việc liệu khối có thể áp dụng trừng phạt lĩnh vực năng lượng của Nga hay không. Tuy nhiên trước mắt, khả năng này là không cao.

Đường ống dẫn khí Nord Stream 2 của Nga và Đức. Ảnh: TASS

Khả năng chuyển đổi thanh toán của Nga

Theo các chuyên gia pháp lý, Nga không thể đơn phương thay đổi các điều khoản trong những hợp đồng đã tồn tại. Ông Tim Harcourt, nhà kinh tế cấp cao tại Viện Chính sách Công và Quản trị tại Đại học Công nghệ Sydney, giải thích nguyên nhân do các hợp đồng được thực hiện kí kết giữa 2 bên và thường được tính bằng đồng USD hoặc đồng Euro.

Vì vậy, nếu một bên đơn phương yêu cầu bên còn lại phải thanh toán bằng đồng tiền khác, điều này không thể xảy ra do không có hợp đồng hiện hành nào giữa hai bên quy định như vậy.

Theo ông Claudio Galimberti, phó chủ tịch cấp cao của Rystad, Nga có thể giải quyết tình trạng này bằng cách tạo ra các hợp đồng mới yêu cầu thanh toán bằng đồng Rub. Hơn nữa để kịch bản này thực hiện được, các chính phủ của các quốc gia còn phải giữ đồng rub trong ngân hàng trung ương của mình hoặc mua chúng trên thị trường mở, từ đó giúp kéo giá trị đồng tiền pháp định của Nga lên cao.

Hiện không rõ nhu cầu chuyển đổi thanh toán này được ưu tiên tới đâu. Tuy nhiên theo bà Susan Sakmar, giáo sư luật thỉnh giảng tại Đại học Houston và là nhà tư vấn kinh doanh khí đốt tự nhiên hóa lỏng, sự gia tăng trong tỉ giá đồng rub hôm 23/3 cùng giá năng lượng bán buôn tại châu Âu là các bằng chứng tương đối rõ ràng về tính hiệu quả của các biện pháp này.

Đồng Rub đã tăng giá trị lên mức cao nhất kể từ khi chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine được bắt đầu. Đồng thời sau động thái của ông Putin, giá khí đốt tại châu Âu tăng vọt do lo ngại thị trường năng lượng vốn đang chịu nhiều áp lực sẽ bị ảnh hưởng nặng nề hơn nữa.

Tác động của sự chuyển đổi trong thanh toán

Tuy việc thực hiện thanh toán bằng đồng Rub sẽ không xảy ra trong tương lai gần do các bên sẽ mất thời gian để điều chỉnh, Nga vẫn có thể giữ cho mức giá tăng cao như hiện tại để đáp ứng được mục đích của mình.

Về lâu dài đối với Nga, các biện pháp trừng phạt sẽ gây áp lực khổng lồ lên khả năng trả nợ nước ngoài của nước này. Nó cũng sẽ cắt giảm khả năng nhập khẩu và từ đó dần bóp nghẹt nền kinh tế, theo nhận định của ông Liam Peach, nhà kinh tế học tại Capital Economics Emerging Europe.

Tuy nhiên đối với Mỹ, việc Nga chuyển đổi thanh toán thành công chắc chắn sẽ làm giảm vai trò của đồng USD trong thương mại quốc tế. Khi đồng rub của Nga, đồng NDT của Trung Quốc hay các đồng tiền khác tăng giá trị trong giao thương quốc tế, chi phí vay cùng chi phí tài chính của Mỹ sẽ hứng chịu các tác động đáng kể.