Ngày 27/3, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright (FSPPM) tổ chức lễ công bố Báo cáo kinh tế thường niên Đồng bằng sông Cửu Long 2024.
Báo cáo với chủ đề trọng tâm "Huy động đầu tư cho phát triển bền vững", cung cấp bức tranh toàn diện về thực trạng kinh tế vĩ mô và những cơ hội, thách thức trong việc thu hút nguồn vốn đầu tư nhằm tạo động lực tăng trưởng bền vững cho Đồng bằng sông Cửu Long.
Đồng bằng sông Cửu Long đóng góp 1/2 tổng thặng dư thương mại của quốc gia
Phát biểu tại lễ công bố, ông Phạm Tấn Công, Chủ tịch VCCI cho hay trong giai đoạn 2015 - 2023 đầu tư công vào Đồng bằng sông Cửu Long tăng gấp đôi so với giai đoạn trước, cùng với các nguồn lực hỗ trợ từ quốc tế cũng tăng đáng kể, tạo động lực mạnh cho phát triển vùng so với giai đoạn trước đó.
Tổng vốn đầu tư toàn xã hội tăng mạnh đã giúp cho ĐBSCL đạt tốc độ tăng trưởng khá và duy trì ổn định trong nhiều năm qua, thậm chí một số tỉnh năng động đã bứt phá với mức tăng trưởng cao và nguồn thu ngân sách địa phương được cải thiện mạnh.
Bên cạnh đó, khu vực công nghiệp tăng trưởng với tốc độ cao hơn bình quân cả nước và cao nhất trong hơn một thập niên qua, đã đưa Đồng bằng sông Cửu Long trở thành trung tâm sản xuất và xuất khẩu nông sản bậc nhất, hàng năm đóng góp gần một nửa trong tổng thặng dư thương mại của quốc gia. Một số doanh nghiệp trong vùng trở thành những tập đoàn lớn của quốc gia, đóng góp đáng kể vào nền kinh tế cả nước.
Tuy nhiên kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long trong nhiều năm qua tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức và khó khăn như cơ sở hạ tầng còn hạn chế, chậm chuyển đổi cơ cấu, thu hút đầu tư kém, doanh nghiệp chậm phát triển cả về số lượng và năng lực, năng suất lao động và sức cạnh tranh còn yếu…
"Đây là vấn đề rất đáng lo ngại và quan tâm trong bối cảnh cả nước đang phát triển nhanh chóng, các địa phương đang cải cách, cải thiện môi trường và điều kiện kinh doanh thì Đồng bằng sông Cửu Long chưa kịp bắt nhịp," Chủ tịch VCCI bày tỏ.
Nguyên nhân cốt lõi: Thiếu hụt đầu tư
Báo cáo chỉ ra rằng, thiếu hụt đầu tư là một trong những nguyên nhân cốt lõi dẫn đến "vòng xoáy đi xuống" của nền kinh tế Đồng bằng sông Cửu Long trong nhiều năm qua.
Dù là vùng sản xuất nông nghiệp và xuất khẩu chủ lực, đóng góp hơn 50% vào thặng dư thương mại của Việt Nam, Đồng bằng sông Cửu Long lại có tỷ lệ vốn đầu tư rất thấp. Tính theo bình quân đầu người, so sánh trong 6 vùng kinh tế - xã hội của Việt Nam, Đồng bằng sông Cửu Long đứng thứ ba về vốn ODA, thứ tư về đầu tư công, thứ năm về vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) và đứng thứ sáu về đầu tư tư nhân trong nước.
Trong giai đoạn 2021-2023, tổng vốn đầu tư toàn xã hội ở vùng này chỉ chiếm 11,2% của cả nước, giảm từ mức 13,2% trong giai đoạn 2011-2016, thấp hơn tỷ lệ đóng góp của Đồng bằng sông Cửu Long vào GDP cả nước.
Đầu tư tư nhân là động lực tăng trưởng quan trọng nhất, cũng tăng trưởng chậm. Hệ quả là trong 10 năm qua, tỷ trọng vốn đầu tư tư nhân vào Đồng bằng sông Cửu Long giảm từ 14,9% của cả nước xuống chỉ còn 12,4%.
Mặt khác, FDI vào Đồng bằng sông Cửu Long trong năm 2023 cũng chỉ chiếm 2% tổng vốn FDI cả nước, phần lớn tập trung ở Long An, trong khi các tỉnh còn lại gần như vắng bóng nhà đầu tư nước ngoài.
Theo đó, nhóm nghiên cứu đã chỉ ra 4 nhóm rào cản chính đang kìm hãm dòng vốn đầu tư vào Đồng bằng sông Cửu Long.
Thứ nhất là hạ tầng giao thông và logistics yếu kém do vùng thiếu kết nối với các trung tâm kinh tế lớn như TP HCM, chi phí vận tải cao và chuỗi cung ứng chưa đồng bộ.
Thứ hai là thiếu hụt lao động có tay nghề khi Đồng bằng sông Cửu Long là vùng có tỷ lệ di dân cao nhất và tỷ lệ lao động qua đào tạo thấp nhất cả nước, trong khi nhu cầu nhân lực chất lượng cao ngày càng tăng.
Thứ ba là vấn đề rủi ro từ biến đổi khí hậu với xâm nhập mặn, sụt lún đất và nước biển dâng đang gây ảnh hưởng nghiêm trọng, làm giảm sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư.
Thứ tư là môi trường kinh doanh chưa đủ thuận lợi khi chính sách thu hút đầu tư thiếu hấp dẫn, quy trình hành chính phức tạp, khó tiếp cận đất đai và tài chính.
 |
| TS. Vũ Thành Tự Anh, Giảng viên Cao cấp, nguyên Giám đốc Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright. Ảnh: VCCI |
Chiến lược huy động đầu tư cho phát triển bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long
TS. Vũ Thành Tự Anh, Giảng viên Cao cấp, nguyên Giám đốc Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, đại diện nhóm nghiên cứu báo cáo chia sẻ, để thúc đẩy phát triển bền vững cho Đồng bằng sông Cửu Long, việc xác định đúng ưu tiên đầu tư là yếu tố then chốt.
Trong đó, vùng này cần tập trung nguồn lực vào các lĩnh vực có tác động lan tỏa lớn như hạ tầng giao thông, thủy lợi, công nghiệp chế biến và năng lượng tái tạo. Việc xây dựng danh mục các dự án trọng điểm với kế hoạch triển khai rõ ràng sẽ giúp tối ưu hóa nguồn vốn, tránh đầu tư dàn trải và nâng cao hiệu quả giải ngân.
Về cải thiện môi trường đầu tư, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm thời gian cấp phép dự án và nâng cao tính minh bạch trong quản lý đất đai là những yếu tố quan trọng để thu hút thêm vốn từ khu vực tư nhân và nhà đầu tư nước ngoài. Các chính sách ưu đãi cần được thiết kế để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao, chế biến sâu và logistics.
Về quản lý vốn, đặc biệt là đầu tư công, cần cải thiện cơ chế giám sát, tăng tính minh bạch trong quá trình giải ngân và kiểm soát tiến độ dự án. Các tiêu chí đánh giá hiệu suất đầu tư nên được xây dựng dựa trên tác động kinh tế - xã hội, mức độ cải thiện cơ sở hạ tầng và khả năng thu hút đầu tư tư nhân.
Ngoài ra cần phải đa dạng hóa nguồn vốn, vốn không chỉ đến từ ngân sách, mà còn từ khu vực tư nhân, FDI, vốn hỗn hợp, hợp tác công - tư và tín dụng xanh. Việc hợp tác công - tư (PPP) cần được đẩy mạnh để thu hút nguồn vốn tư nhân vào các dự án giao thông, năng lượng sạch, khu công nghiệp chế biến và đô thị thông minh. Việc phát triển mô hình PPP thành công sẽ giúp giảm áp lực lên ngân sách Nhà nước, đồng thời huy động được nguồn lực đầu tư lớn từ khu vực tư nhân và các tổ chức tài chính quốc tế.
Ứng dụng công nghệ số là một giải pháp quan trọng giúp tối ưu hóa quy trình đầu tư. Chính quyền và doanh nghiệp cần tận dụng dữ liệu lớn (Big data), trí tuệ nhân tạo (AI) và các nền tảng số để giám sát tiến độ dự án, quản lý chuỗi cung ứng và tăng tính minh bạch trong đầu tư công.
Đối với địa phương, cần thúc đẩy các mô hình sản xuất kinh doanh hiện đại, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ cao, sản xuất xanh và mô hình chuỗi cung ứng bền vững. Việc tạo điều kiện cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận vốn, công nghệ và thị trường sẽ giúp gia tăng năng suất và nâng cao sức cạnh tranh của toàn vùng.
"Để đảo ngược xu hướng suy giảm kinh tế, Đồng bằng sông Cửu Long cần một chiến lược huy động nguồn lực đầu tư toàn diện và dài hạn với sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, chính quyền địa phương và cộng đồng doanh nghiệp. Chỉ khi thu hút được dòng vốn đầu tư bền vững, khu vực này mới có thể tận dụng được tiềm năng kinh tế, nâng cao năng suất lao động và đảm bảo sinh kế bền vững cho 18 triệu người dân đồng bằng," TS. Vũ Thành Tự Anh nhấn mạnh.
