Trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thanh tra (sửa đổi); Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, về cơ bản, các vị đại biểu Quốc hội đều tán thành với sự cần thiết ban hành Luật Thanh tra (sửa đổi) và nhất trí với những nội dung cơ bản của dự thảo Luật.
Dự thảo Luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý, hoàn thiện theo ý kiến đại biểu Quốc hội có 08 chương với 118 điều. So với dự thảo Luật trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 3, dự thảo Luật lần này đã được chỉnh lý 111/118 điều, trong đó 102 điều được chỉnh lý về nội dung, 09 điều chỉnh lý về kỹ thuật văn bản; về bố cục, tăng thêm 02 điều và sắp xếp, bố cục lại nhiều điều, mục trong các chương.
Dưới đây là một số nội dung lớn của dự thảo luật:
Về hệ thống cơ quan thanh tra theo cấp hành chính: Đa số ý kiến tán thành với dự thảo Luật về việc duy trì hệ thống tổ chức cơ quan thanh tra theo cấp hành chính như hiện hành, gồm Thanh tra Chính phủ, Thanh tra tỉnh và Thanh tra huyện.
Trong đó, một số ý kiến đề nghị không tổ chức Thanh tra huyện hoặc không thành lập Thanh tra huyện tại một số đơn vị hành chính cấp huyện có quy mô nhỏ, dân số ít, không có nhiều yêu cầu về thanh tra.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, việc tiếp tục duy trì, củng cố Thanh tra huyện để tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân cùng cấp quản lý nhà nước về công tác thanh tra là cần thiết. Thanh tra huyện không chỉ thực hiện nhiệm vụ về thanh tra mà còn là đầu mối tổ chức triển khai nhiều nhiệm vụ được giao trong các luật khác như Luật Tổ chức chính quyền địa phương , Luật Khiếu nại , Luật Tố cáo , Luật Phòng, chống tham nhũng…
Những bất cập trong tổ chức và hoạt động của Thanh tra huyện thời gian qua không phải do thiết chế này không còn phù hợp mà vì chưa được bố trí đủ nguồn lực để thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao.
Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị Quốc hội cho quy định về Thanh tra huyện như trong dự thảo Luật. Đồng thời, đề nghị Chính phủ sớm có giải pháp căn cơ, đồng bộ để khắc phục những hạn chế, yếu kém trong hoạt động của Thanh tra huyện thời gian qua.
Về Thanh tra Bộ, Thanh tra Tổng cục, Cục thuộc Bộ; thanh tra Cục thuộc Tổng cục: Nhiều ý kiến tán thành với quy định của dự thảo Luật về thành lập Thanh tra Tổng cục, Cục thuộc Bộ, nhưng đề nghị quy định rõ trong Luật tiêu chí thành lập.
Một số ý kiến đề nghị không thành lập Thanh tra Tổng cục, Cục thuộc Bộ, vì việc thành lập tổ chức mới sẽ phát sinh thêm biên chế, không phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW. Có ý kiến đề nghị thành lập cơ quan thanh tra tại một số Cục thuộc Tổng cục là đơn vị ngành dọc đóng tại địa phương hiện đang được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành.
Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị: Quy định rõ trong Luật các tiêu chí, nguyên tắc thành lập theo hướng Thanh tra Tổng cục, Cục thuộc Bộ được thành lập trong 03 trường hợp: Theo quy định của luật; Tại các Tổng cục, Cục thuộc Bộ có phạm vi đối tượng quản lý nhà nước về chuyên ngành, lĩnh vực lớn, phức tạp, quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội do Chính phủ quy định; Theo yêu cầu của điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
Đồng thời bổ sung quy định về thành lập cơ quan thanh tra tại Cục thuộc Tổng cục được tổ chức theo hệ thống ngành dọc đặt tại địa phương, có phạm vi đối tượng quản lý lớn, quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội và được luật giao thực hiện nhiệm vụ thanh tra.
Về Thanh tra sở: Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội: Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị quy định theo hướng Thanh tra sở được thành lập trong trường hợp: Theo quy định của luật; Tại một số sở có phạm vi quản lý rộng và yêu cầu quản lý chuyên ngành phức tạp theo quy định của Chính phủ; Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định việc thành lập Thanh tra sở ở các sở còn lại căn cứ vào yêu cầu quản lý và biên chế được giao.
Về trình tự, thủ tục tiến hành hoạt động thanh tra: Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo rà soát, chỉnh lý dự thảo Luật theo hướng phân định rõ trình tự, thủ tục tiến hành một cuộc thanh tra hành chính và trình tự, thủ tục tiến hành một cuộc thanh tra chuyên ngành để bảo đảm phù hợp với tính chất, đặc thù của từng loại hình hoạt động thanh tra.
Về xử lý chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra và giữa hoạt động thanh tra với kiểm toán, tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc đã chỉ đạo rà soát dự thảo Luật để chỉnh lý, bổ sung các quy định nhằm bảo đảm thống nhất với quy định của Luật Kiểm toán nhà nước.
Khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lặp trong hoạt động thanh tra, giữa hoạt động thanh tra với kiểm toán làm tăng chi phí, gây phiền hà, bức xúc cho đối tượng thanh tra, kiểm toán như một số trường hợp diễn ra thời gian qua.
Cụ thể đã chỉnh lý Điều 53 theo hướng: Khi tiến hành hoạt động thanh tra, kiểm toán, nếu phát hiện trùng lặp, chồng chéo, cơ quan thanh tra phối hợp với cơ quan kiểm toán để xử lý theo quy định của Luật Kiểm toán nhà nước và Luật này, bảo đảm tại một thời điểm chỉ có một cơ quan thực hiện.
Rà soát, bổ sung, chỉnh lý 11 điểm tại khoản 2 Điều 53 dự lường tối đa các trường hợp có thể xảy ra chồng chéo, trùng lặp giữa hoạt động của các cơ quan thanh tra; đồng thời, bổ sung quy định dự phòng để xử lý chồng chéo, trùng lặp phát sinh ngoài các tình huống đã được dự liệu trong Luật (khoản 3 Điều 53).
Ngoài ra, các quy định có liên quan khác của dự thảo Luật đã được chỉnh lý đồng bộ, cụ thể về: Xây dựng, ban hành định hướng chương trình thanh tra hằng năm, kế hoạch thanh tra (Điều 42 và Điều 43); việc thu thập thông tin để chuẩn bị thanh tra (Điều 56); phối hợp trong hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà nước, điều tra (Chương VI); bổ sung quy định về việc sử dụng thông tin, số liệu, kết luận trong báo cáo kiểm toán để phục vụ cho kết luận thanh tra và trách nhiệm của các cơ quan trong việc sử dụng các nội dung này (Điều 109).
Về việc thể chế hóa chủ trương của Đảng về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong dự thảo Luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã bổ sung chức năng, nhiệm vụ phòng chống tiêu cực cho các cơ quan thanh tra. Dự thảo cũng được rà soát kỹ để lược bỏ các quy định có sơ hở, mâu thuẫn, chồng chéo, thiếu rõ ràng, có thể thực hiện "tùy nghi" để tránh bị lợi dụng, lạm dụng khi áp dụng nhằm thực hiện hành vi tiêu cực.
Dự thảo cũng được hoàn thiện các quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan thanh tra, đoàn thanh tra để bảo đảm thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng về kiểm soát quyền lực, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác thanh tra, công tác phòng, chống tham nhũng.
