Trong diễn văn tưởng niệm, Chủ tịch UBND tỉnh Hải Dương Triệu Thế Hùng đã ôn lại những cứ liệu lịch sử về vị danh nhân dân tộc. Theo đó, Nguyễn Trãi hiệu là Ức Trai sinh năm 1380 tại kinh thành Thăng Long. Thân phụ ông là ông Nguyễn Phi Khanh, nguyên quán ở làng Chi Ngại (nay thuộc phường Cộng Hoà, Chí Linh, Hải Dương), sau dời đến làng Ngọc Ổi (nay thuộc xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, Hà Nội); Thân mẫu ông là bà Trần Thị Thái, con gái của quan Tư đồ Trần Nguyên Đán.
 |
Lễ rước bộ từ chùa Côn Sơn sang đền Nguyễn Trãi trong lễ tưởng niệm. |
Tuổi thơ Nguyễn Trãi sống với ông ngoại ở kinh thành Thăng Long và Côn Sơn. Khi ông ngoại qua đời, ông về ở với cha tại Nhị Khê. Được ông ngoại và cha trực tiếp dạy dỗ, rèn luyện, Nguyễn Trãi sớm nổi tiếng tài đức và chí lớn. Năm 1400 ông đỗ Thái học sinh và năm sau ra nhận chức Ngự sử đài chánh trưởng dưới triều Hồ.
Từ năm 1407, đất nước ta dưới ách đô hộ của giặc Minh gây nên những thảm khốc tột cùng như Nguyễn Trãi đã viết: “Đẵn hết trúc Nam Sơn không ghi hết tội ác; tát cạn nước Đông Hải cũng không rửa hết tanh nhơ”.
Căm phẫn quân thù, sục sôi tinh thần yêu nước, ông quyết nuôi ý chí cứu nước, cứu dân. Ông đến Lam Sơn tụ nghĩa lăn mình, dốc tâm huyết, một lòng thành giúp Bình Định Vương Lê Lợi. Ông trở thành linh hồn của cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Minh, giải phóng đất nước ở thế kỷ 15.
 |
Hoạt cảnh chèo “Về động Thanh Hư” tưởng niệm danh nhân Nguyễn Trãi. |
Kháng chiến thắng lợi, Nguyễn Trãi đã viết Bình Ngô Đại cáo - một bản Tuyên ngôn độc lập bất hủ, áng thiên cổ hùng văn tổng kết tài tình cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc.
Bàn về Nguyễn Trãi, Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng viết “Nguyễn Trãi, người anh hùng dân tộc, văn võ song toàn, văn là chính trị, cứu nước, cứu dân, nội trị, ngoại giao mở nền thái bình muôn thuở, rửa nỗi hẹn ngàn thu; võ là quân sự, chiến lược và chiến thuật, yếu đánh mạnh, ít địch nhiều… thắng hung tàn bằng đại nghĩa; văn và võ đều là vũ khí, mạnh như vũ bão, sắc như gươm dao”.
 |
Chủ tịch UBND tỉnh Hải Dương Triệu Thế Hùng đọc diễn văn tưởng niệm. |
Sau kháng chiến chống quân Minh thành công, Nguyễn Trãi được lịch sử ghi nhận vai trò quan trọng trong lĩnh vực chính trị, văn hoá, xã hội dưới triều Lê và có công lớn trong việc tạo ra nền tảng kinh tế xã hội, sự hoà hợp giữa “Nước và Dân” - nguồn lực xây dựng đất nước Đại Việt vững mạnh đương thời.
 |
Lễ tuyên đọc văn tế danh nhân Nguyễn Trãi. |
Với Côn Sơn - mảnh đất đã gắn bó với ông những năm tháng tuổi thơ và cũng là nơi ông náu mình “ngẫm nay, suy trước, xét cùng mọi lẽ hưng vong” để sau này viết lên Bình Ngô sách, vạch ra đường lối đánh giặc cứu nước giải phóng dân tộc.
Dưới thời vua Lê Thái Tông, ông đã được vua giao trông coi đạo Đông - Bắc. Côn Sơn cũng là nơi ông dựng nhà, mài mực viết lên nhiều tác phẩm có giá trị sử học, văn học, triết học, quân sự, ngoại giao và trở thành những di sản quý báu cho hậu thế, tiêu biểu trong đó là tác phẩm “Côn Sơn ca”.
Tại Côn Sơn, Nguyễn Trãi cũng đã góp sức tu bổ, mở rộng quy mô, đưa ngôi chùa Tư Phúc trở thành danh lam thắng cảnh.
 |
Đông đảo nhân dân và du khách về dự lễ tưởng niệm |
Vào dịp kỷ niệm 600 năm ngày sinh của Nguyễn Trãi (1380 - 1980), tên tuổi ông đã vượt ra khỏi biên giới quốc gia khi Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) tôn vinh ông là Danh nhân văn hoá thế giới.
Đã từ lâu, trong tâm thức đồng bào cả nước, khi nói về Côn Sơn là nhớ về Nguyễn Trãi, nhớ về vầng Sao Khuê lấp lánh trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Đền thờ Nguyễn Trãi - Ức Trai Linh Từ tại đây từ lâu đã trở thành điểm hẹn của những lớp người khắc sâu đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” tôn vinh thành kính vị danh nhân của dân tộc.
