Bài học về định hướng chính sách của Nhật Bản
Hạn chế về môi trường và tài nguyên là thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững của Nhật Bản, do đó chiến lược phát triển kinh tế tuần hoàn đã sớm được Nhật Bản định hướng.
Chia sẻ tại hội thảo “Kinh nghiệm của Nhật Bản và gợi ý chính sách cho Việt Nam trong xây dựng lộ trình thực hiện kinh tế tuần hoàn”, ngày 6/7, ông Tomoyuki Hosono, Trưởng dự án nghiên cứu khảo sát kinh tế tuần hoàn Việt Nam của Tổ chức JICA cho biết, Nhật Bản đã sớm đưa ra tầm nhìn kinh tế tuần hoàn từ năm 1999.
Từ nguy cơ cạn kiệt tài nguyên trong tương lai, các vấn đề môi trường toàn cầu, hóa chất độc hại, Nhật Bản xác định chuyển đổi từ hệ thống kinh tế sản xuất hàng loạt, tiêu thụ hàng loạt và thải bỏ hàng loạt sang hình thành hệ thống kinh tế tuần hoàn. Tập trung vào các lĩnh vực: Vật chứa và bao bì; pin và đồ điện gia dụng; vật liệu xây dựng; ô tô và xe đạp.
Đến năm 2020, Nhật Bản đã có những bước tiến hơn trên con đường chuyển đổi sang nhiều mô hình kinh doanh tuần hoàn bằng việc thúc đẩy sự tự nguyện của các công ty không chỉ bằng các đạo luật mà còn bằng cách cung cấp các khoản đầu tư, cho vay, trợ cấp..
Cùng với tầm nhìn kinh tế tuần hoàn 2020, Đạo luật về tái chế nhựa đã được lên kế hoạch ban hành và các hoạt động đối tác công tư đã bắt đầu.
Bên cạnh đó, các hoạt động đánh giá thích hợp từ thị trường và xã hội trong việc phổ biến thông tin công khai, và xây dựng các chỉ số để đánh giá các sáng kiến tuần hoàn; xây dựng hướng dẫn đầu tư cho kinh tế tuần hoàn và tạo ra các thị trường/ngành công nghiệp mới.
Đồng thời Nhật Bản cũng thiết lập hệ thống tuần hoàn tài nguyên có khả năng phục hồi bằng việc hình thành loại hình kinh doanh tái chế trong nước cả về số lượng lẫn chất lượng; phát triển công nghệ và hệ thống kinh tế tuần hoàn của Nhật Bản làm trung tâm ở châu Á. Các lĩnh vực ưu tiên: Nhựa, dệt may, Polyme cốt sợi carbon (CFRP), pin, tấm quang năng.
“Như vậy, nếu năm 1999, Nhật Bản chỉ tập trung ban hành các đạo luật, hướng dẫn và đạo luật về tái chế thì đến năm 2020 Nhật Bản đã xây dựng chiến lược quản lý và kinh doanh, sử dụng tối thiểu các phương pháp quy định, sử dụng hiệu quả các hướng dẫn và luật khác, thúc đẩy các sáng kiến tự nguyện trong các ngành công nghiệp, đánh giá phù hợp của thị trường và xã hội, hướng dẫn đầu tư của kinh tế tuần hoàn, chiến lược tái chế tài nguyên nhựa”, ông Tomoyuki Hosono kết luận.
Khẳng định tầm quan trọng của hợp tác giữa Việt Nam - Nhật Bản trong lộ trình xây dựng kinh tế tuần hoàn, ông Murooka Naomichi, Phó Trưởng Đại diện Văn phòng JICA Việt Nam cho rằng, đã đến lúc hai bên cần phải tăng cường hợp tác để thiết lập nền tảng pháp lý và định hướng chính sách vững chắc nhằm triển khai các mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam.
Ông Murooka Naomichi, Phó Trưởng Đại diện Văn phòng JICA Việt Nam
“Khảo sát này không chỉ hỗ trợ Việt Nam phát triển khung kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn mà còn cung cấp cái nhìn tổng thể về hệ thống lập pháp và các hoạt động về kinh tế tuần hoàn đang diễn ra tại Việt Nam. Do đó, khảo sát này sẽ giúp xác định những bất cập còn tồn đọng, từ đó giúp JICA xây dựng các dự án hợp tác kỹ thuật trong tương lai giữa JICA và Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam.”
Lấy đối thoại công – tư làm trọng tâm thúc đẩy
Từ con đường mà Nhật Bản đã và đang thực hiện trên lộ trình kinh tế tuần hoàn, ông Koki Takano, Phó trưởng dự án nghiên cứu khảo sát của JICA đã đưa ra các khuyến nghị về bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam.
Liên quan đến việc mở rộng kinh doanh trên thế giới, ông Koki Takano cho rằng cần tận dụng các luật phù hợp, các hướng dẫn và đưa ra các cột mốc quan trọng với việc áp dụng tối thiểu các biện pháp quản lý được đánh giá cao trong việc thúc đẩy hoạt động công nghiệp tự nguyện, tính sáng tạo và độc đáo cho các doanh nghiệp tư nhân.
Trong nhiều trường hợp, chính sách của Chính phủ được kết nối với nhau sẽ giúp chính sách được vận hành một cách phù hợp và hiệu quả, không chỉ các cơ quan chính phủ mà còn cần sự chung tay của các bên liên quan khác. Đặc biệt, việc tổ chức các cuộc đối thoại giữa khối công và tư là rất cần thiết để thúc đẩy triển khai kinh tế tuần hoàn trong tất cả các hoạt động của đời sống.
Ngoài ra, ông Toki Takano cũng đề cập đến những cân nhắc chung để xây dựng kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn.
Trong đó, có yêu cầu tham vấn Bộ/ngành và các bên liên quan để thiết lập phạm vi áp dụng kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam, Kinh tế tuần hoàn có thể được áp dụng trong các lĩnh vực thông qua việc cân nhắc các tác động đến môi trường và xã hội, trong khi vẫn đảm bảo hài hòa với các chính sách và chiến lược quốc gia có liên quan.
Áp dụng chu trình: Lập kế hoạch – thực hiện – kiểm tra – cải tiến với sự hướng dẫn của chính phủ là chìa khóa để thúc đẩy triển khai kinh tế tuần hoàn
Đưa ra các sáng kiến về kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, JICA đề xuất hai phương pháp khả thi để xác định các ngành/lĩnh vực ưu tiên, gồm: Phương pháp tiệm cận dựa trên cơ sở dữ liệu và phương pháp ưu tiên các lĩnh vực khả thi mà kinh tế tuần hoàn có thể tương đối dễ dàng để giới thiệu và áp dụng (nông nghiệp, chất thải…).
Doanh nghiệp mong đợi nhiều hơn ở khung pháp lý
Trong khi đó, chia sẻ tại hội thảo về ý kiến xung quanh các kinh nghiệm của Nhật Bản, ông Đỗ Thanh Bái, đại diện Hội Hóa học Việt Nam cho biết, có nhiều nghị định, thông tư trong thực hiện kinh tế tuần hoàn nhưng đôi khi doanh nghiệp không biết áp dụng hay hiểu đúng như thế nào. Vì vậy, qua buổi chia sẻ hôm nay, hy vọng Việt Nam có thể xem xét, điều chỉnh lại khung hệ thống pháp lý.
Đây cũng là kiến nghị của ông Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Shinec. Chia sẻ với Mekong ASEAN với tư cách là chủ đầu tư trực tiếp của khu công nghiệp sinh thái Nam Cầu Kiền, ông Điệp cho biết khi áp dụng luật hay thông tư, nghị định vào thực tiễn thì các doanh nghiệp thường bị vướng mắc rất nhiều.
Theo ông, bài học kinh nghiệm của Nhật Bản là đã sớm đưa ra các tiêu chí cụ thể về kinh tế tuần hoàn từ 1999, đã thực hiện đồng bộ các cấp chính quyền, các Bộ để từng lĩnh vực được cụ thể thể hóa bằng luật. Những vấn đề chiến lược cũng được đưa vào từng bộ luật khác nhau như bộ Luật xử lý rác thải công nghiệp được quy định cụ thể trong từng lĩnh vực riêng (ô tô, điện tử, mỏ nổi…).
Ông Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Shinec
“Tôi rất ấn tượng về những kinh nghiệm này và thấy rằng muốn xây dựng lộ trình kinh tế tuần hoàn thành công phải có sự đồng bộ về pháp luật. Doanh nghiệp đều nhìn thấy những lợi ích từ các khung pháp lý xây dựng kinh tế tuần hoàn cũng như yêu cầu khai thác tài nguyên chất xám vào trình độ công nghiệp cao. Do đó sẽ thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo, chủ động chuyển mô hình kinh tế của doanh nghiệp”.
Với việc học hỏi mô hình Nhật Bản, với cách nhìn từ mô hình khu công nghiệp sinh thái, Nam Cầu Kiền đã có sự sắp xếp các doanh nghiệp sống cộng sinh với nhau (ngành thép, ngành nhựa, điện – điện tử…) đem lại giá trị gia tăng cho nhau, thúc đẩy phát triển xanh. “Chuyên gia Nhật giúp chúng tôi nhìn được sản xuất tiết kiệm, giảm thiểu carbon, tối ưu năng lượng. Tính toán giảm thiểu khói bụi, tiếng ồn giúp Nam Cầu Kiền xây dựng được khu công nghiệp xanh – sạch tiệm cận chuẩn Nhật Bản”, ông Điệp chia sẻ.
Tiếp nhận kiến nghị của doanh nghiệp, TS. Mai Thế Toản, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách và tài nguyên môi trường (Bộ TNMT) khẳng định, dưới tác động của đại dịch Covid-19, kinh tế tuần hoàn sẽ là một công cụ mạnh mẽ để có thể phục hồi nền kinh tế và xã hội theo hướng thân thiện với môi trường.
“Nhằm xây dựng một khung chính sách chặt chẽ để chuyển đổi nền kinh tế tuyến tính hiện nay sang nền kinh tế tuần hoàn sau khi Luật Bảo vệ môi trường mới có hiệu lực vào tháng 1/2022, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Nghị định 08/2022/NĐ-CP, công bố các quy định cụ thể về việc thực hiện nền Kinh tế tuần hoàn và xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn”, TS. Mai Thế Toản khẳng định.
