Ngày 18/5, Ngân hàng thế giới (World Bank) tổ chức lễ công bố Báo cáo cập nhật Đánh giá Quốc gia Việt Nam 2021 với tiêu đề “Để Việt Nam tươi sắc đào Xuân? Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả”.
Thích ứng với “bình thường mới", Việt Nam còn rất nhiều việc phải làm
Tại báo cáo này, nhóm chuyên gia của World Bank đã đưa ra 6 khuyến cáo ưu tiên phát triển được "định hình lại" bởi cuộc khủng hoảng Covid-19.
Những ưu tiên này nhằm giúp Việt Nam hồi phục tốt hơn sau đại dịch bằng cách nhấn mạnh tới sự cần thiết của việc thích ứng với “bình thường mới”, không chỉ với việc đối phó với những rủi ro tăng cao như bất ổn tài chính và tài khóa hoặc bất bình đẳng gia tăng, mà còn phải nắm bắt được cơ hội mới xuất hiện từ chuỗi giá trị toàn cầu đã thay đổi hoặc từ sự tăng tốc của chương trình tăng trưởng xanh và chuyển đổi số.
Cụ thể, 6 ưu tiên mà World Bank khuyến cáo gồm: Thích ứng với quá trình toàn cầu hóa chậm hơn bằng cách tập trung vào nâng cao giá trị gia tăng của hàng xuất khẩu và đẩy mạnh thương mại dịch vụ; đẩy nhanh số hoá nền kinh tế; chuyển từ “tăng trưởng bằng mọi giá” sang “xây dựng nền kinh tế xanh và bền vững”.
Bên cạnh đó, đẩy mạnh phát triển cơ sở hạ tầng bằng cách cải thiện chất lượng chi tiêu công và tăng cường các giải pháp của khu vực tư nhân; cân bằng sự ổn định của ngành ngân hàng với việc mở rộng tài chính toàn diện và phát triển thị trường vốn về chiều sâu và chuyển từ nỗ lực giảm nghèo từng phần sang một chương trình bảo trợ xã hội trên toàn quốc.
Chia sẻ tại lễ công bố, ông Jacques Morisset, Chuyên gia Kinh tế trưởng của World Bank nhận định, trong 35 năm qua, Việt Nam đã triển khai thực thi thành công những ưu tiên phát triển mặc dù kết quả chưa được đồng đều. Cụ thể, Việt Nam đã đạt kết quả vượt kỳ vọng trong lĩnh vực mở cửa thương mại nhưng chưa đạt kết quả như mong muốn về đẩy mạnh tăng trưởng xanh và nâng cấp hạ tầng cơ bản của quốc gia.
Nguyên nhân được chuyên gia World Bank chỉ ra là do thể chế chính sách không phải lúc nào cũng theo kịp và sẵn sàng cho những nhiệm vụ, ưu tiên phát triển phức tạp và hỗ trợ cho quá trình chuyển đổi trở thành xã hội thu nhập cao.
Ông Jacques Morisset khẳng định thể chế hiện đại là điều kiện cần để Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển theo Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội mới được thông qua tại Đại hội Đảng tháng 2-2021.
"Thông điệp của tôi là Việt Nam đã thay đổi và Việt Nam cần thay đổi nhiều hơn nữa để đạt được mục tiêu đặt ra... Kết quả thực thi cải cách của còn chưa đồng đều trên nhiều lĩnh vực và còn nhiều việc phải làm để tiến những bước xa hơn trên hành trình phát triển kinh tế tương xứng với các nước trong khu vực và trên thế giới”
Hiện đại hóa thể chế là chìa khóa để Việt Nam phát triển thành công trong tương lai
Báo cáo “Để Việt Nam tươi sắc đào Xuân? Cải cách thể chế hướng tới thực thi hiệu quả” chỉ ra rằng, mô hình tăng trưởng truyền thống của Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức lớn do đại dịch Covid-19, toàn cầu hóa chững lại, và nguy cơ ngày càng dễ tổn thương đối với những cú sốc bên ngoài, đặc biệt với rủi ro khí hậu.
“GDP theo đầu người của Việt Nam đã tăng gấp 5 lần sau 3 thập kỷ qua, trong khi thể chế của quốc gia chưa thích ứng với tốc độ thay đổi đó, kể từ thời kỳ Đổi mới vào cuối thập kỷ 1980”
Từ góc độ nghiên cứu, ông Jacques Morisset nhận định: thể chế có thể sẽ trở thành trở ngại để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.
Ông Morisset nêu ví dụ, tại một hội nghị được tổ chức hồi tháng 4/2022, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chỉ ra rằng trong số 111 quy hoạch quốc gia, quy hoạch ngành, vùng và tỉnh được luật hóa từ khi ban hành Luật Quy hoạch hồi cuối năm 2017 thì tới nay mới chỉ có 7 quy hoạch được chính thức phê duyệt. Điều đó cho thấy, kết quả thực thi cải cách của Việt Nam còn chưa đồng đều trên nhiều lĩnh vực và Việt Nam còn nhiều việc phải làm để tiến những bước xa hơn trên hành trình phát triển kinh tế tương xứng với các nước trong khu vực và trên thế giới.
Ngoài ra, chuyên gia của World Bank cũng đưa ra cảnh báo, Việt Nam có nguy cơ rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” nếu không đẩy nhanh tốc độ cải cách.
Điều này có thể được các chuyên gia soi chiếu bằng việc nhìn lại kết quả thực hiện trước đó giữa Hàn Quốc và Thái Lan. Các quỹ đạo tăng trưởng khác nhau của hai nước này có thể được giải thích phần lớn bởi chất lượng của các thể chế của họ trong 25 năm qua. Nếu Hàn Quốc cải thiện thể chế một cách rõ rệt, thì Thái Lan lại ghi nhận sự suy thoái rõ rệt. Kinh nghiệm của Hàn Quốc cho thấy, đây có thể là thời cơ để Việt Nam cải cách thể chế mạnh dạn hơn.
Cải cách thể chế đồng bộ có thể giúp quốc gia tránh bẫy thu nhập trung bình, qua nâng cao hiệu quả ứng phó với những thách thức mới và phức tạp phát sinh trong nước và trên toàn cầu, báo cáo của World Bank nhận định.
Khuyến nghị 5 cải cách thể chế để thực thi hiệu quả
Việt Nam có khát vọng trở thành nền kinh tế có thu nhập trung bình cao vào năm 2035, và đạt mức thu nhập cao vào năm 2045. Để thực hiện khát vọng này, Việt Nam không chỉ cần xác định đúng những ưu tiên phát triển trong bối cảnh đứng trước nhiều thách thức phức tạp mới phát sinh trong nước và toàn cầu, mà còn cần phải cải cách thể chế để có thể thực thi những ưu tiên của đất nước một cách hiệu quả.
Theo đó, bà Trần Thị Lan Hương, chuyên gia quản trị cao cấp của World Bank đưa ra khuyến cáo về 5 nhóm cải cách thể chế cần ưu tiên.
Thứ nhất, Việt Nam cần tạo nền tảng thể chế vững chắc cho từng ưu tiên phát triển nhằm biến những ưu tiên phát triển đó thành hành động cụ thể.
Thứ hai, hài hòa các quy trình, thủ tục hành chính để nâng cao hiệu quả thực thi của chính quyền các cấp.
Thứ ba, sử dụng các công cụ thị trường để tạo động lực cho các bên liên quan trong khu vực Nhà nước và tư nhân.
Thứ tư, thực thi hiệu lực các quy định và quy tắc nhằm nâng cao động lực, lòng tin và sự công bằng.
Thứ năm, áp dụng các quy trình có sự tham gia để đảm bảo nâng cao minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Cũng theo bà Hương, để tiến tới trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu thành công nhất trên thế giới, Việt Nam cần hình thành Ban chỉ đạo quốc gia về Hội nhập Kinh tế Quốc tế, tăng cường vai trò là cơ quan chủ trì triển khai của Bộ Công Thương.
Song song đó, tạo cơ chế đặc thù cho các nhà đầu tư chiến lược, bao gồm về xuất khẩu và các khu công nghiệp; phân cấp các quy trình phê duyệt cho địa phương, hoàn thiện hệ thống thủ tục hải quan một cửa. Ngoài ra, đẩy mạnh cạnh tranh bằng cách hạ thấp rào cản gia nhập, giảm thuế quan để thay đổi giá cả tương quan giữa hàng hóa giao dịch thương mại và không giao dịch thương mại, tham gia các hiệp định quan hệ đối tác thương mại đa phương, khu vực.
Cùng với đó, theo dõi chặt chẽ việc các doanh nghiệp xuất khẩu và đầu tư trực tiếp nước ngoài tuân thủ các quy định về môi trường, lao động và xã hội.
Cuối cùng là công khai dữ liệu và tham vấn định kỳ với các bên liên quan chính, như các hiệp hội doanh nghiệp và người dân. Đồng thời, chia sẻ thông tin qua Cổng thông tin Thương mại và Cổng thông tin Hiệp định thương mại tự do Việt Nam.
Cũng tại sự kiện, các chuyên gia kinh tế cho rằng, việc cần làm lúc này là phải xây dựng mô hình thể chế hiện đại cho mọi ưu tiên phát triển. Theo đó, có khung định chế vững chắc, thủ tục hành chính tinh giản, công cụ thị trường thông minh, tăng cường hiệu lực thực thi và quy trình có sự tham gia của đầy đủ các bên. Có như vậy cải cách thể chế mới thực sự có chất lượng và quyết định kết quả, hiệu quả thực thi trong thực tiễn
