Các đại biểu thảo luận tại toạ đàm. Nguồn: VGP.

Đó là nhận định của các chuyên gia tại tọa đàm “Nội địa hóa ngành ô tô Việt Nam với nền kinh tế độc lập, tự chủ”, do Cổng thông tin điện tử Chính phủ tổ chức ngày 18/9.

Ngành ô tô Việt Nam còn "loay hoay" với bài toán nội địa hoá

TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội cho biết, triển khai thực hiện Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, hơn 10 năm qua, ngành công nghiệp sản xuất ô tô Việt Nam đạt được những kết quả tích cực. Thế nhưng, xét về tổng thể vẫn chưa được như kỳ vọng và mong muốn.

Vị chuyên gia này chỉ ra, những hạn chế lớn nhất của ngành công nghiệp sản xuất ô tô Việt Nam phải kể đến là tỷ lệ nội địa hóa còn thấp, vẫn phụ thuộc lớn vào linh kiện nhập khẩu. Mỗi năm, ngành ô tô tiêu tốn gần 10 tỷ USD cho việc nhập khẩu linh kiện; tính cạnh tranh của sản phẩm xuất khẩu còn yếu, manh nha…

“Điều này dẫn tới mất cân bằng cán cân thương mại, thiếu hụt giá trị gia tăng trong nước, không tạo được chuỗi cung ứng nội địa và nhất là không tích lũy được năng lực sản xuất công nghệ cao, ngoại tệ bị chảy ra nước ngoài. Vì vậy, công nghiệp ô tô phát triển và đặc biệt là nội địa hóa là một định hướng chính sách rất quan trọng và phải là mục tiêu ưu tiên phát triển của chúng ta,” TS Nguyễn Sĩ Dũng nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, TS Ngô Nhật Thái, chuyên gia có hơn 30 năm kinh nghiệm trong ngành sản xuất ô tô, cho rằng điều chúng ta trăn trở chính là tỉ lệ nội địa hóa còn hơi thấp.

"Theo thống kê, đến giờ này chúng ta mới chỉ đạt khoảng 10% đối với dòng xe 5 chỗ ngồi, xe du lịch cỡ nhỏ. Còn xe chuyên dùng hoặc xe tải, xe buýt, tỉ lệ có thể cao hơn, tới 40%, coi như đã đạt được mục tiêu mà Nhà nước đề ra cho đến năm 2020. Nhưng tỉ lệ cho dòng xe con của chúng ta quá thấp, đặc biệt là so với các nước lân cận như Thái Lan, Malaysia hay Indonesia. Chúng ta đang đi sau họ".

TS Ngô Nhật Thái, Chuyên gia trong ngành sản xuất ô tô

Phân tích kỹ hơn, TS Ngô Nhật Thái cho rằng, tỷ lệ nội địa hóa thấp có rất nhiều nguyên nhân. Trong đó, nguyên nhân đầu tiên là do số lượng tiêu thụ hằng năm ở Việt Nam rất thấp so với những nước sản xuất ô tô hàng đầu thế giới. Hằng năm, cả sản xuất trong nước lẫn nhập khẩu khoảng 500.000 xe, trong đó có 175.000 xe nguyên chiếc nhập khẩu.

“Với sản lượng thấp như vậy và chia ra hàng chục nhãn hiệu khác nhau, chưa kể mỗi nhãn hiệu, số lượng trên một chủng loại xe lại càng thấp. Với số lượng thấp thì khả năng đầu tư sản xuất những linh kiện nội địa hóa là vô cùng khó khăn,” TS Ngô Nhật Thái nêu.

Từ góc độ kinh tế, TS Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương (Bộ Công Thương) cho rằng, chính sách để thúc đẩy nâng cao tỷ lệ nội địa hoá ô tô của Việt Nam hiện chưa đủ mạnh và thiếu tính ràng buộc.

"Đơn cử như các cam kết về tỷ lệ nội địa hóa và chuyển giao công nghệ của các nhà đầu tư nước ngoài khi vào Việt Nam thường không có ràng buộc pháp lý chặt chẽ, dẫn đến tình trạng 'hứa nhưng không làm' mà không có chế tài xử lý. Chính sách chủ yếu vẫn xoay quanh công cụ thuế, nhưng điều này là chưa đủ. Cùng với đó, một số hạn chế trong chính sách thuế cũng khiến các nhà sản xuất ưu tiên cho nhập khẩu hơn là nội địa hoá," TS Nguyễn Văn Hội dẫn chứng.

Lời giải nào cho bài toán nội địa hoá ô tô ở Việt Nam

TS Nguyễn Sĩ Dũng nhấn mạnh, để bảo đảm cho sự phát triển nhanh và bền vững của ngành công nghiệp sản xuất ô tô Việt Nam, hướng sản phẩm ô tô "Made in Việt Nam" ra thị trường xuất khẩu, ngành ngành công nghiệp sản xuất ô tô Việt Nam phải tăng được tỷ trọng nội địa hóa sản phẩm ô tô sản xuất tại Việt Nam theo đúng nghĩa.

"Đây là yêu cầu khách quan và cũng là đòi hỏi bức thiết, cấp bách đặt ra," TS Nguyễn Sĩ Dũng nói.

Để hướng sản phẩm ô tô "Made in Việt Nam", TS Nguyễn Văn Hội cho rằng, trước tiên phải tập trung vào khoa học công nghệ, bởi sản xuất ô tô là ngành công nghiệp đặc thù, rất khác so với các ngành công nghiệp khác. Vì thế, muốn thay đổi, đầu tiên phải thúc đẩy đột phá khoa học công nghệ để phát triển tất cả ngành công nghiệp phụ trợ của ngành công nghiệp ô tô, từ khung vỏ, truyền động, hộp số, phần mềm điện tử...

“Chúng ta phải xây dựng được những trung tâm hỗ trợ công nghiệp ô tô, kể cả những ngành khác như công nghiệp phụ trợ ngành ô tô phải có quy mô lớn, có sự tập trung, có sự cạnh tranh sòng phẳng trên toàn cầu,” ông Nguyễn Văn Hội bày tỏ quan điểm.

"Với những đột phá từ khoa học công nghệ và kinh nghiệm của doanh nghiệp, Việt Nam hoàn toàn có thể làm được tất cả công nghiệp phụ trợ cho ngành ô tô từ khung sườn, vỏ, đèn, xi nhan, truyền động, hệ thống bánh lái... Nhưng với điều kiện chúng ta phải thay đổi theo hướng cải tiến, tức là phải có khoa học công nghệ khác, bởi những mô hình cũ, tiêu chuẩn cũ người ta đã làm rồi".

TS Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương (Bộ Công Thương)

Từ góc độ chính sách, TS Ngô Nhật Thái cho rằng, cần xem lại hệ thống biểu thuế để điều chỉnh từng mục cho chuẩn, thực sự kích thích ngành công nghiệp ô tô Việt Nam phát triển sản xuất nội địa hóa. Ông lấy ví dụ, 100% phần phải nhập khẩu thì bao nhiêu phần trăm cho thân xe, bao nhiêu phần trăm cho hệ thống…

“Chúng ta phải điều chỉnh lại tỷ lệ cho thích hợp. Nếu tỷ lệ ấy được điều chỉnh thích hợp thì các nhà sản xuất ô tô sẽ tập trung vào để nội địa hóa nhằm giảm được mức thuế,” ông Thái chia sẻ.

Kết thúc toạ đàm, các đại biểu cho rằng, Quốc hội đã sửa Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và Luật Đầu tư cũng đang trong chương trình xem xét sửa đổi. Đây là thời điểm tốt cho các đơn vị liên quan thảo luận, có ý kiến báo cáo lên Chính phủ và Quốc hội để có những chính sách thu hút các ngành công nghiệp sản xuất phụ trợ tham gia vào chuỗi cung ứng, nhằm nâng tỷ lệ nội địa hóa đối với ô tô và công nghiệp cơ khí cũng như các công nghiệp có liên quan.