Gói kích cầu kinh tế: Dễ nhất là phát tiền mặt?

Muốn tăng trưởng nhanh, phải kích cầu

Phát biểu tại tọa đàm "Động lực kích thích kinh tế tăng trưởng và doanh nghiệp phục hồi sản xuất sau dịch" hôm 21/10/2021, TS.Lê Xuân Nghĩa, nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia nhận định cần tăng cường các gói hỗ trợ để tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế.

“Kể từ đầu đại dịch đến nay, các nền kinh tế trên thế giới đã chi mạnh cho các gói hỗ trợ khổng lồ để kích cầu và phục hồi kinh tế. Thế giới đã cam kết chi 17.910 tỷ USD, tương đương 15,9% GDP toàn cầu năm 2020, trong đó khoảng 10.905 tỷ USD (tương đương 9,7% GDP toàn cầu và chiếm 61% tổng các gói hỗ trợ) là hỗ trợ tài khóa, còn lại 7.005 tỷ USD (tương đương 6,2% GDP và chiếm 39%) là hỗ trợ tiền tệ. Nền kinh tế lớn nhất thế giới là Mỹ chi khoảng 5.900 tỷ USD, tương đương 27% GDP quốc gia cho các gói hỗ trợ tài khóa và tiền tệ. Nhật Bản, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới chi 3.400 tỷ USD, tương đương 61% GDP. Liên minh châu Âu (EU) chi 3.800 tỷ USD, tương đương hơn 20% GDP. Thái Lan chi khoảng 16,8% GDP”, ông Nghĩa thông tin.

“Câu hỏi đặt ra là tiền ở đâu để chính phủ các quốc gia đưa ra những gói hỗ trợ lớn như vậy. Nhiều người tưởng rằng chính phủ các nước khác giàu, nhưng không phải. Chính phủ họ không có nhiều tiền, thậm chí còn “nghèo” hơn Chính phủ Việt Nam. Nhưng trong nhiều trường hợp, để hỗ trợ nền kinh tế, chính phủ các nước thường phát hành trái phiếu kho bạc, và trong trường hợp đặc biệt này, các Ngân hàng Trung ương sẽ mua lại trái phiếu để giải quyết vấn đề nợ công. Ngân hàng Trung ương có thể bán ra trái phiếu trong khoảng 1-2 năm sau đó, khi nền kinh tế đã phục hồi” , ông Nghĩa nói thêm.

Cũng theo ông Nghĩa, nguồn tiền thu được sẽ được các nước sử dụng để bổ sung ngân sách, tài trợ thất nghiệp và bảo vệ việc làm, phát tiền mặt hỗ trợ cho người dân, cho vay doanh nghiệp lớn, bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ…

Ông Nghĩa cho hay, đến nay tổng giá trị thực các gói hỗ trợ - tức là tổng chi phí mà Chính phủ và các tổ chức tín dụng cam kết bỏ ra - ước tính khoảng 184,7 nghìn tỷ đồng, tương đương 2,94% GDP năm 2020.

Nhận định về các gói hỗ trợ của Chính phủ, TS.Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, khả năng tái phân bổ nguồn lực của nền kinh tế hiện còn chưa thật hiệu quả do thị trường phản ứng không đủ nhanh và có độ trễ trong vấn đề chính sách.

TS.Cung chỉ ra rằng trong 3 thập kỷ qua, Việt Nam đã trải qua 3 cuộc khủng hoảng, bình quân cứ 10 năm có một cuộc khủng hoảng. Mỗi cuộc khủng hoảng đưa tăng trưởng kinh tế nước ta xuống một mức khác nhau: khủng hoảng tài chính 1997 (4,7%), khủng hoảng tài chính 2008-2009 (5,1%) và khủng hoảng đại dịch Covid-19 năm nay với mức tăng trưởng ước đạt 2%.

Ông Cung cho rằng, trong cả hai cuộc khủng hoảng trước đó, Việt Nam phải mất nhiều năm mới vực dậy được nền kinh tế, với mức phục hồi hàng năm rất chậm, chỉ phục hồi khoảng 1-2%/ năm. Với cuộc khủng hoảng hiện tại, trong kịch bản tốt, tăng trưởng năm 2022 có thể đạt 5%, tức là việc bắt kịp mục tiêu tăng trưởng mà Chính phủ đặt ra trong nhiệm kỳ này là khó.

“Để bắt kịp mục tiêu, cần tiếp tục hỗ trợ nền kinh tế, nhưng cũng cần những thay đổi đủ mạnh, đủ lớn”, TS.Nguyễn Đình Cung nhấn mạnh: Thay đổi quan trọng nhất, là sự mạnh dạn hành động.

“Đừng giữ tư duy không dám làm," ông Cung nói: Có những thời điểm, chính sách còn thể hiện nhiều bất cập. Đối tượng được hưởng lợi có trường hợp chưa trúng và đúng, vẫn còn tình trạng lạm dụng hỗ trợ.

"Ta cần thay đổi trong cách thức triển khai. Thực thi chính sách cần hiệu quả và hiệu lực tổng thể để đạt mục tiêu cuối cùng. Nhưng ở Việt Nam, có thực trạng “làm theo quy định, tiến theo quy trình”, tức là thực hiện đúng quy định mà không quan tâm mục tiêu có đạt hay không. Nếu cứ giữ cách làm như vậy, nền kinh tế khó phục hồi nhanh chóng”, ông Cung nói

Theo TS. Nguyễn Đình Cung, trước mắt, muốn tăng trưởng nhanh, cần phải kích cầu: “Nhìn chung, có 2 giải pháp chính để kích cầu: sử dụng chính sách tiền tệ và tài khóa. Hiện tại, chúng ta còn dư địa kích thích tài khóa do trần nợ công còn nhiều. Thời điểm này, năng lực của chúng ta tốt hơn nhiều so với 10 năm về trước, thực lực của chúng ta mạnh hơn thời khủng hoảng tài chính 2008-2008. Ta cần mạnh dạn sử dụng công cụ tài khóa, tăng bội chi ngân sách. Mức bội chi ngân sách 4% trong năm nay là không đủ, tôi kỳ vọng mức 8-10%”, ông Cung nói thêm.

Gói kích cầu: Dễ nhất là phát tiền mặt

PGS.TS.Vũ Sỹ Cường, Kinh tế trưởng Viện công nghệ và phát triển tài chính (Học viện Tài chính) nhận định trong năm 2021, tổng quy mô gói hỗ trợ cả trực tiếp và gián tiếp của Việt Nam ước tính khoảng 3% GDP. Nếu năm sau, Chính phủ tiếp tục duy trì gói hỗ trợ 3% GDP tương đương, mô hình cho thấy nợ công Việt Nam cao nhất chỉ 57,4% vào năm 2023 và giảm xuống vào các năm sau đó, tức chưa vượt trần.

PGS.TS.Vũ Sỹ Cường, Kinh tế trưởng Viện công nghệ và phát triển tài chính (Học viện Tài chính) (Ảnh: QH)

Nhận định về đề nghị tăng bội chi ngân sách của TS.Cung, ông Cường nhận định: “Có một vấn đề lớn ở đây: khả năng hấp thụ của nền kinh tế. Tiền trong nền kinh tế không thiếu nhưng ta không tiêu được, thậm chí tiền trợ cấp xã hội còn nhưng cũng chưa tiêu hết. Riêng gói dùng tiền từ quỹ bảo hiểm thất nghiệp để hỗ trợ, do chi trực tiếp bằng tiền mặt nên dễ thực hiện, giải ngân nhanh. Trong khi đó, các kênh hỗ trợ khác giải ngân rất chậm, điều này chứng tỏ việc thực hiện chính sách có vấn đề. Chúng ta có truyền thống giải ngân chậm trong đầu tư công”.

Theo ông Cường, biện pháp hỗ trợ đơn giản, nhanh chóng nhất để kích cầu là phát tiền mặt cho người dân: “Có hai cách phát tiền mặt: phát theo nhóm và phát đồng đều. Nếu phát theo nhóm, chúng ta cần có số liệu thống kê và phân nhóm rất chuẩn, tức là phải nắm được sát tình trạng kinh tế các đối tượng để phân nhóm và hỗ trợ. Điều này ở Việt Nam rất khó thực hiện. Phát đồng đều là cách dễ thực hiện hơn, mặc dù chúng ta có vẻ đang ngập ngừng, đa số các gói cứu trợ hiện mới chỉ hướng đến những người yếu thế. Nhưng sở dĩ nói phát đồng đều là biện pháp kích cầu nhanh nhất, vì lý thuyết kinh tế là nếu có tiền thì sẽ tiêu, đặc biệt tốc độ tiêu càng nhanh ở những người có thu nhập cao. Họ mua sắm hoặc làm từ thiện thay vì tiết kiệm, điều này hỗ trợ kích cầu nhanh chóng”.