Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV thuộc Hội đồng Tư vấn Cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng Chính phủ) vừa thực hiện một cuộc khảo sát trực tuyến với 8.343 người lao động nhận diện một số khó khăn, trong đó có nội dung tiếp cận điều kiện mua nhà ở xã hội.
Theo kết quả thu được, Ban IV cho biết, 57% người lao động tham gia khảo sát muốn mua nhà, trong đó tỷ lệ người lao động muốn mua nhà ở xã hội và mua nhà không thuộc diện “nhà ở xã hội” gần như tương đương nhau, tương ứng là 28% so với 29%.
Nhu cầu về “nhà ở xã hội” cao gấp hơn 1,5 lần so với tỷ lệ người lao động đang ở nhà ở xã hội là 18%. “Điều này cho thấy chủ trương phát triển Đề án 1 triệu nhà ở xã hội mà Chính phủ chỉ đạo là chủ trương được xã hội nói chung và người lao động hết sức đón nhận”, báo cáo của Ban IV nhấn mạnh.
Tuy nhiên, hiện còn nhiều khó khăn cho người lao động tiếp cận mua nhà ở xã hội, trong đó “điều kiện để được mua nhà ở xã hội” là rào cản lớn nhất, khi có 39% người lao động tham gia khảo sát lựa chọn.
Cụ thể, Luật Nhà ở năm 2014 quy định điều kiện hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội là “chưa có nhà ở thuộc sở hữu của mình”, điều này sẽ là rào cản cho những người lao động đã có sở hữu nhà ở quê (ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa) mà muốn di cư tới tỉnh/thành phố nơi họ làm việc.
Ngoài ra, Luật Nhà ở năm 2014 cũng quy định điều kiện hưởng chính sách hỗ trợ về nhà ở xã hội là "phải thuộc diện không phải nộp thuế thu nhập thường xuyên theo quy định của pháp luật về thuế thu nhập cá nhân”. Theo mức quy định về đóng thuế hiện nay thì người lao động có thu nhập 11 triệu/tháng, không có người phụ thuộc mới đủ yêu cầu.
Qua khảo sát chuyên sâu của Ban IV với một số lãnh đạo hiệp hội, doanh nghiệp thì giá nhà ở xã hội tại các thành phố lớn, đông người lao động như TP HCM, Bình Dương, Đồng Nai dao động từ 20 - 30 triệu đồng/m2, một căn hộ 39m2 ước khoảng 900 triệu đồng.
Với giá căn hộ 900 triệu, người lao động phải đóng 20% số tiền ban đầu theo quy định, thì cần vay thêm 720 triệu. Tính toán với thực tế, Ban IV ước tính, nếu người lao động được vay từ gói 120.000 tỷ đồng dành cho phát triển nhà ở xã hội với lãi suất 4.8%/năm theo Quyết định 486/QĐ-TTg ngày 10/5/2023, thì trong vòng 20 năm, người lao động phải trả cả lãi và gốc là 4,75 triệu đồng/tháng.
Tuy nhiên, theo khảo sát, về mức tiết kiệm một tháng để mua nhà với người có thu nhập trong khoảng 5 - 10 triệu thì mức tiết kiệm trung bình tháng sẽ là 2,7 triệu đồng. So với mức dự kiến phải trả để mua nhà với lãi suất 4,8%, nhiều người lao động vẫn không đủ tài chính.
Ngoài ra, người lao động còn gặp 3 khó khăn lớn khác: 33% người được hỏi cho biết họ thiếu tài chính sẵn có cho khoản đóng góp ban đầu; 32% cho biết khó cạnh tranh suất mua và 27% ngần ngại vì hồ sơ giấy tờ chứng minh phức tạp.
Khuyến nghị giảm lãi suất cho vay đối với tất cả đối tượng mua nhà ở xã hội
Từ khảo sát, Ban IV nhận định, chủ trương xây dựng nhà ở thu nhập thấp, nhà ở xã hội là đúng đắn và cấp thiết.
Tuy nhiên, để phần đông người lao động tiếp cận được với chủ trương, Ban IV khuyến nghị cần nghiên cứu điều chỉnh tên chương trình/đề án "Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021 - 2030" thành “Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở cho người lao động thuộc diện thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021 - 2030”.
Cùng với đó là đề nghị giảm mạnh lãi suất cho vay và áp dụng cho tất cả đối tượng người lao động mua nhà ở trong chương trình.
Thay vì chỉ có người thuộc diện “đối tượng chính sách xã hội” mới được tiếp cận vay với lãi suất thấp tại các ngân hàng chính sách xã hội, còn đối tượng công nhân khu công nghiệp muốn mua nhà ở xã hội hầu hết phải vay với lãi suất thông thường của ngân hàng thương mại. Đây là bài toán rất thách thức với số đông người lao động vì số tiền trả lãi, trả gốc hàng tháng thậm chí vượt quá 50% thu nhập của công nhân, báo cáo của Ban IV nhận định.
Đáng chú ý, Ban IV đề xuất phát huy nhiều hơn vai trò của doanh nghiệp trong câu chuyện mua nhà ở xã hội của người lao động. Doanh nghiệp không chỉ xác nhận thu nhập mà còn có thể thay mặt người lao động trả khoản tiền gốc và lãi hàng tháng tương tự cách doanh nghiệp đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động hiện nay.
Đồng thời, một số doanh nghiệp còn có thể bổ sung thêm cơ chế “hỗ trợ một phần tiền” để thực hành chính sách chăm lo đời sống cán bộ nhân viên, giữ chân người lao động, cộng hợp với nỗ lực của Chính phủ trong đề án quan trọng này.
Báo cáo của Ban IV cũng cho thấy cần đánh giá nhu cầu nhà ở cho người lao động theo từng địa phương và ưu tiên các địa phương tập trung đông công nhân, người lao động để phân bổ chỉ tiêu phát triển dự án hợp lý, đi kèm với các cơ chế, chính sách hỗ trợ đặc thù nếu cần.
Người lao động mong muốn giá nhà dưới 15 triệu đồng/m2
Thông qua khảo sát, Ban IV ghi nhận nhiều kiến nghị của người lao động. Trong đó, người lao động kiến nghị Chính phủ, các Bộ/ngành, UBND các tỉnh/thành phổ biến rộng rãi thông tin về các dự án nhà ở xã hội.
Người lao động mong muốn các căn nhà có diện tích nhỏ 45 - 50m2/căn hộ, giá cả dưới 15 triệu đồng/m2, lãi suất vay ngân hàng không quá 5%/năm, ổn định trong vòng 15 năm.
Đồng thời, kiến nghị tháo gỡ vướng mắc về pháp lý và vốn cho các doanh nghiệp bất động sản.
Người lao động cho rằng cần thiết sàng lọc người mua/thuê nhà ở xã hội để tránh tình trạng người giàu nhờ đứng tên mua, rồi cho thuê, sau 5 năm họ bán ra được lợi rất nhiều. Trong khi người có nhu cầu thật không mua được, hoặc phải trả chênh lệch 100 - 300 triệu mới mua được.
Cùng với đó là kiến nghị cắt giảm các thủ tục hành chính, yêu cầu hồ sơ trong việc mua nhà ở xã hội, gây khó dễ cho người có hoàn cảnh thực sự cần mua nhà ở xã hội.
