Tại Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/2/2023 của Bộ Chính trị về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đặt mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại TP HCM vào năm 2035. Theo đó, thành phố phải hoàn thành toàn bộ mạng lưới đường sắt đô thị còn lại (khoảng 200 km) trong 12 năm tới.
Trước mục tiêu đó, mới đây, Ban quản lý đường sắt đô thị TP HCM (MAUR) đã có đề xuất với UBND TP HCM thành lập Tổ công tác xây dựng đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị TP HCM, nhằm tìm giải pháp đột phá hoàn thành hệ thống metro dài 220km từ nay đến năm 2035.
Đến nay, TP HCM mới triển khai được 2/8 tuyến gồm: Tuyến metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên) dài gần 20km, thực hiện từ năm 2007, tổng khối lượng thực hiện đạt 95,32% và dự kiến hoàn thành cuối năm 2023. Tuyến metro số 2 (Bến Thành - Tham Lương) dài 11km, đang giải phóng mặt bằng và di dời hạ tầng kỹ thuật, dự kiến hoàn thành năm 2032.
Như vậy, thời gian thực hiện của tuyến metro số 1 khoảng 16 năm và tuyến metro số 2 khoảng 22 năm.
Trong khi đó, tuyến metro số 5 giai đoạn 1 (Ngã Tư Bảy Hiền - cầu Sài Gòn) đang thực hiện các thủ tục xin chủ trương đầu tư; Tuyến metro số 3a (Bến Thành - Tân Kiên) đang thực hiện các thủ tục xin chấp thuận đề xuất dự án; Tuyến metro số 2 giai đoạn 2 (đoạn Bến Thành - Thủ Thiêm) và giai đoạn 3 (Bến xe An Sương – Tây Bắc Củ Chi) đang có đối tác quan tâm đầu tư. Các tuyến còn lại đang kêu gọi đầu tư.
Theo MAUR, mục tiêu hoàn chỉnh mạng lưới đường sắt đô thị tại TP HCM vào năm 2035 theo Kết luận số 49-KL/TW là một thách thức lớn. Sau 20 năm từ khi triển khai nghiên cứu, phát triển các dự án đường sắt đô thị, đến nay TP HCM vẫn chưa có tuyến đường sắt đô thị nào chính thức vận hành thương mại.
Với đề xuất lập Tổ công tác, Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP HCM nêu rõ 5 lĩnh vực trọng yếu nhất cần được ưu tiên gấp rút nghiên cứu hoàn thiện cơ sở pháp lý, xây dựng lộ trình thực hiện.
Đó là quy hoạch, thu hồi đất và giải phóng mặt bằng; Nguồn lực tài chính; Thủ tục đầu tư, phê duyệt và triển khai dự án; Giải pháp về công nghệ, tổ chức thi công, cung cấp vật tư thiết bị; Mô hình tổ chức, quản lý, nguồn nhân lực.
Tổ công tác này dự kiến sẽ có 14 thành viên do Chủ tịch UBND TP HCM Phan Văn Mãi làm tổ trưởng và Phó chủ tịch UBND TP HCM Bùi Xuân Cường làm tổ phó; 12 thành viên còn lại là lãnh đạo các sở, ban, ngành liên quan.
Theo Ban Quản lý Đường sắt đô thị TP HCM, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 98/2023/QH15 ngày 24/6/2023 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP HCM. Trong đó, có một số điểm nổi bật, làm cơ sở cho việc phát triển xây dựng hệ thống đường sắt đô thị. Đây có thể coi là công cụ để thành phố tăng tốc hiệu quả trong triển khai xây dựng hệ thống đường sắt đô thị.
Trong số đó, nội dung đột phá với thí điểm mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng (TOD) giúp TP HCM huy động tối đa nguồn lực từ đất đai, tạo nguồn ngân sách để phát triển xây dựng hệ thống đường sắt đô thị. Ngoài ra, Nghị quyết số 98 cho phép thành phố được huy động nguồn vốn đầu tư đa dạng hơn.
