Du lịch là ngành “đứng mũi chịu sào”
"Mặc dù kế hoạch mở cửa lại của Việt Nam không thực sự tham vọng như các quốc gia láng giềng trong khu vực, du khách tiêm phòng đầy đủ rất ủng hộ quyết định mở lại 5 điểm đến du lịch mà không yêu cầu cách ly trong tháng 11. Bước đầu mở cửa của Việt Nam dù còn khá dè dặt và thận trọng cũng đem lại tác động không nhỏ lên nền kinh tế, đặc biệt là thị trường lao động đang lao đao và thặng dư tài khoản vãng lai đang bị thu hẹp," HSBC nhận định.
Mặc dù việc mở cửa thành công hay không chủ yếu dựa trên các yếu tố như quy định nhập cảnh, diễn biến dịch bệnh, tiến độ tiêm phòng và số lượng chuyến bay được khai thác, theo HSBC, thời điểm Việt Nam mở cửa hoạt động trở lại là cơ hội phù hợp để cùng nhìn lại ngành du lịch, điều chỉnh những chính sách và đánh giá sự hồi phục của Việt Nam.
Trước khi xảy ra đại dịch COVID-19, ngành du lịch Việt Nam tăng trưởng vượt bậc trong nhiều năm gần đây nhờ nỗ lực cởi mở trong chính sách cấp thị thực của Chính phủ.
Lượng khách du lịch tới Việt Nam đã tăng kỷ lục lên đến trên 18 triệu lượt vào năm 2019, mang đến nguồn thu 33 tỷ USD, tương đương 12,5% GDP. Gần 80% khách du lịch đến từ châu Á, trong đó hai thị trường lớn là Trung Quốc và Hàn Quốc chiếm 56%.
Chỉ riêng khách Trung Quốc đã chiếm tỷ lệ lớn nhất tương đương với 1/3 tổng lượt khách đến Việt Nam, tương đương với Thái Lan và vượt xa các quốc gia láng giềng trong khu vực, vốn chỉ ở mức 15-20%.
Là ngành “đứng mũi chịu sào” trong đại dịch COVID-19, trong thời gian giãn cách những tháng đầu năm 2021, hoạt động du lịch tại Việt Nam đã gần như dừng hẳn.
Việt Nam chỉ đón 3,8 triệu lượt khách vào năm 2020 và tổng lượng khách đến thời điểm hiện tại của năm 2021 còn chưa bằng 1% của năm 2019.
Do thiếu vắng sự hiện diện của khách quốc tế nên các dịch vụ liên quan, đặc biệt là lưu trú, vận tải và ăn uống, đã không thể phục hồi đúng nghĩa. Du lịch nội địa đã gồng gánh ít nhiều trong những giai đoạn Việt Nam kiểm soát tốt tình hình lây lan của dịch bệnh nhưng rồi cũng chịu cảnh gián đoạn đột ngột khi đợt bùng dịch chủng Delta xuất hiện cuối quý II/2021.
Dịch vụ lưu trú và ăn uống trong quý III/2021 sụt giảm hơn 50% so với cùng kỳ năm ngoái cho thấy ảnh hưởng nghiêm trọng của các đợt giãn cách kéo dài.
Ngành du lịch đóng băng đã dẫn đến nhiều hệ lụy, trong đó có hai tác động nặng nề nhất mà Báo cáo của HSBC chỉ ra:
Thứ nhất, thị trường lao động lao đao:Khoảng 10% lực lượng lao động của Việt Nam tập trung trong lĩnh vực dịch vụ lưu trú, vận tải và giải trí, đây là đều là những ngành liên quan mật thiết đến du lịch. Đã có khoảng 60% người lao động bị mất việc làm trong năm 2020, 90% đã nghỉ việc tính đến tháng 05/2021.
Mặc dù chưa có số liệu thống kê chi tiết tác động lên ngành du lịch, dữ liệu của Tổng cục Thống kê Việt Nam cho thấy trên 2 triệu người lao động trong ngành dịch vụ rơi vào cảnh thất nghiệp trong quý III, thu nhập bị giảm 15% so với quý trước.
 |
Thứ hai, thặng dư tài khoản vãng lai của Việt Nam dần thu hẹp: Với tình trạng du lịch ngưng trệ từ năm 2020, thâm hụt dịch vụ tăng cao càng khiến tài khoản vãng lai của Việt Nam dao động mạnh.
Theo HSBC, mặc dù tác động có vẻ chưa rõ nét trong năm 2020, ngay cả khi thâm hụt dịch vụ cao kỷ lục lên mức 10 tỷ USD thì thặng dư tài khoản vãng lai của Việt Nam vẫn ở mức rất tốt chiếm 5,5% tỷ trọng GDP trong năm, nguyên nhân sâu xa chủ yếu là nhờ xuất khẩu tăng trưởng vượt bậc trong khi nhập khẩu bị thu hẹp.
Năm 2021, trong bối cảnh xuất khẩu chững lại vào quý III và nhập khẩu phục hồi nhờ hiệu ứng cơ sở thấp, thặng dư thương mại thu hẹp nhiều khả năng sẽ không đủ bù đắp cho những thâm hụt trong dịch vụ và thu nhập thứ cấp.
"Mặc dù chúng ta vẫn kỳ vọng nhìn thấy thặng dư thương mại trong năm 2021, thực tế cho thấy khả năng cao tài khoản vãng lai sẽ bị thâm hụt nhẹ ở mức 1,1% GDP. Điều đó sẽ tác động trực tiếp lên đồng tiền của Việt Nam, tài khoản vãng lai thiếu hụt tạo áp lực xuống giá của đồng VND. Tác động sẽ hiện hữu rõ nét hơn trong năm 2022 khi đồng VND bị suy yếu thêm," HSBC cho biết.
Kế hoạch xoa dịu ngành du lịch của Việt Nam
 |
| Toàn bộ hoạt động du lịch đã gần như ngừng trệ cho năm 2021 |
Khi đợt bùng dịch chủng Delta dần lắng xuống nhờ tỷ lệ phủ vaccine ngày càng tăng, các nhà hoạch định chính sách ở ASEAN bắt đầu tự tin hơn vào khả năng nới lỏng hạn chế phòng dịch và mở cửa lại biên giới.
Du lịch vốn là trọng tâm ưu tiên của nhiều quốc gia bởi ngành này có những tác động trực tiếp đến tăng trưởng kinh tế cũng như thị trường việc làm trong nước.
Minh chứng có thể thấy rõ nhất ở các quốc gia như Singapore, Thái Lan và Việt Nam nơi các lĩnh vực liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới du lịch (hàng không, lữ hành, lưu trú) đã chịu ảnh hưởng nặng nề do các biện pháp siết chặt biên giới để kiểm soát đại dịch.
Nếu kế hoạch xoa dịu ngành du lịch của Singapore, Thái Lan, Indonesia, Malaysia có phần “mạnh dạn” hơn thì Việt Nam lại giữ sự thận trọng, mở cửa từng bước và duy trì kiểm soát dịch bệnh.
Từ tháng 03/2020, Việt Nam đã đóng cửa phần lớn biên giới, chỉ xem xét nhập cảnh cho công dân Việt Nam hồi hương, người nhập cảnh với mục đích ngoại giao, nhà đầu tư nước ngoài và chuyên gia kèm yêu cầu cách ly cụ thể.
Từ quý III, Việt Nam đã bắt đầu nới lỏng các hạn chế ở biên giới khi số ca mắc mới trong ngày trở nên ổn định, nhưng vẫn còn khá thận trọng nên chưa mở cửa ồ ạt.
Cụ thể, Việt Nam sẽ chỉ mở cửa 5 địa điểm thu hút du lịch là đảo Phú Quốc, Đà Nẵng, Quảng Nam, Khánh Hòa và Quảng Ninh từ tháng 11.
Đây là một phần trong kế hoạch hồi sinh ngành du lịch của Việt Nam. Trong đó, đảo Phú Quốc được chọn làm nơi thí điểm mở cửa từ 20/11 đón du khách đã tiêm phòng đầy đủ thông qua các chuyến bay thuê bao chuyến.
 |
Theo HSBC, trong năm 2019, hòn đảo này đã từng thu hút 670.000 khách du lịch mang lại nguồn thu 18 tỷ USD. Giai đoạn tháng 12 đến tháng 03/2022, Phú Quốc dự kiến sẽ đón 5.000 lượt khách.
Trong giai đoạn 2, du khách sẽ được tự do đi lại tại 5 địa phương này từ tháng 01/2022, nghĩa là giai đoạn 1 sẽ chỉ mở cửa phục vụ trong phạm vi, địa điểm hạn chế.
HSC cũng cho biết, giai đoạn cuối cùng sẽ là mở cửa toàn bộ du lịch tuy nhiên các cơ quan chức năng đã bác bỏ thông tin về thời điểm mở cửa hoàn toàn từ tháng 6/2022 với lý do cần thận trọng theo dõi tiến độ tiêm vaccine cũng như đánh giá tình hình kiểm soát dịch bệnh.
Những yếu tố tác động đến phục hồi ngành du lịch
Theo báo cáo của HSBC, chặng đường trước mắt còn dài, việc phục hồi ngành du lịch thành công hay không còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố.
Thứ nhất, yếu tố đầu tiên cần cân nhắc là những yêu cầu về nhập cảnh. Điều này đồng nghĩa không chỉ cần xem xét nới lỏng hạn chế biên giới ở phía Việt Nam mà những kiểm soát biên giới của các quốc gia khác cũng quan trọng không kém.
Thứ hai, tỷ lệ tiêm phòng toàn quốc còn thấp và tình hình COVID-19 vẫn còn tiếp diễn có thể tạo ra tâm lý e ngại. Việt Nam mới chỉ đạt tỷ lệ phủ vaccine toàn quốc là 22%, còn khá chậm so với các nước láng giềng trong khu vực.
Thực tế, Việt Nam đã tăng tốc tiến độ tiêm phòng từ quý III/2021, ưu tiên các điểm đến du lịch và cụm công nghiệp.
Toàn bộ các điểm đến du lịch, ngoại trừ Quảng Nam và Đà Nẵng, đều đã tiêm phòng cho ít nhất 80% người dân. Tuy vậy, HBSC cũng khuyến cáo Việt Nam cần tính toán kỹ phương án hỗ trợ đi lại giữa các địa phương này cũng như trên cả nước trong khi vẫn phải hạn chế rủi ro tiềm tàng do virus.
Thứ ba, sự thiếu vắng khách du lịch Trung Quốc, từng chiếm 1/3 tổng lượt khách đến Việt Nam, cũng cho thấy khả năng tăng trưởng trong tương lai gần có thể không xảy ra.
 |
Nguyên nhân của sự thiếu vắng này vì Trung Quốc đại lục vẫn siết chặt các biện pháp kiểm soát biên giới với yêu cầu cách ly 14 ngày tại khách sạn, cộng thêm một số ngày tự cách ly/theo dõi sức khỏe tại nhà tùy từng địa phương.
Cuối cùng, theo HSBC về triển khai thực tiễn, cần thêm nhiều nỗ lực để nối lại các chuyến bay quốc tế để thúc đẩy du lịch. Kể từ đầu mùa dịch, nhiều chuyến bay đã bị hủy và ngay cả khi các quy định giãn cách gần đây cũng dần được gỡ bỏ thì ngành hàng không vẫn phải mất một thời gian nữa mới lấy lại phong độ như thời trước đại dịch.
Trong cái rủi vẫn có cái may đó là Việt Nam đã nhanh chóng chấp nhận "giấy chứng nhận vaccine" của 72 nước và phát triển đường bay mới để thu hút nguồn khách du lịch mới.
Từ tháng 11/2021, Vietnam Airlines bắt đầu khai thác đường bay thẳng thương mại thường lệ đến Mỹ, trong khi Bamboo Airways sẽ đưa vào khai thác các chuyến bay thẳng tới Anh từ tháng 1/2022. Bộ GTVT cũng đang lên kế hoạch mở lại các đường bay quốc tế.
Tình hình dịch bệnh còn nhiều phức tạp, số ca nhiễm đang có dấu hiệu tăng lên có thể tạo tâm lý e ngại cho cả khách du lịch lẫn chính quyền địa phương. Điều đó vẫn còn là trở ngại lớn cho kế hoạch hồi sinh ngành du lịch của Việt Nam.
