Tình trạng hỗn loạn do giá thực phẩm và năng lượng tăng đang khiến các quốc gia như Sri Lanka, Ai Cập, Tunisia và Peru đau đầu. Điều này có nguy cơ biến thành một khoản nợ lớn hơn và đe dọa sự phục hồi mong manh của nền kinh tế thế giới hậu Covid-19.
Thêm vào đó là chiến dịch thắt chặt tiền tệ mà Cục Dự trữ Liên bang (Fed) đã mạnh tay thực hiện sau hai thập kỷ. Lãi suất Mỹ tăng đồng nghĩa với việc tăng chi phí trả nợ cho các quốc gia đang phát triển và đẩy dòng vốn chảy ra ngoài. Bên cạnh đó, xung đột địa chính trị ở châu Âu đang gây ra cú sốc về lương thực và năng lượng, nhưng vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc.
 |
Rủi ro kép trong năm 2022. Nguồn: UNFAO/Bloomberg |
Những rủi ro này đã đẩy Sri Lanka đến bờ vực vỡ nợ trái phiếu. Ngoài ra, Bloomberg Economics đã liệt kê một số nền kinh tế mới nổi khác từ Pakistan, Tunisia đến Ethiopia và Ghana đều có nguy cơ tương tự.
Do vậy, các chủ đề nổi bật tại các cuộc họp Mùa xuân của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) ở Washington, Mỹ trong tuần này đó là nền kinh tế toàn cầu tăng trưởng chậm lại và những rủi ro gia tăng (có thể thấy và chưa nhìn thấy) mà các quốc gia đang phát triển phải đối mặt.
Những cơn sóng địa chấn
Trong báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới mới nhất, IMF đã ví tác động của các cuộc xung đột giống như “những cơn sóng địa chấn” tràn qua nền kinh tế toàn cầu. Cơ quan này cũng cảnh báo các thị trường mới nổi có thể đối mặt với sự trở lại của “vòng lặp diệt vong” (từng khiến Nga vỡ nợ vào năm 1998).
Ngân hàng Thế giới (WB) thông báo đã cắt giảm dự báo tăng trưởng toàn cầu và tung ra một gói giải cứu trị giá 170 tỷ USD - lớn hơn gói ứng phó Covid-19 - cho các quốc gia bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng.
 |
| Người dân xếp hàng bên ngoài một ngân hàng ở Moscow vào năm 1998 - năm mà khủng hoảng tài chính Nga lên đến đỉnh điểm dẫn đến vỡ nợ. Ảnh: Bloomberg |
Ông John Lipsky, nhà kinh tế tại IMF, cho biết: “Chúng ta có thể thấy thảm họa này đang tiến về phía chúng ta. Sự kết hợp giữa các cú sốc kinh tế và thắt chặt thị trường tài chính sẽ đẩy một số lượng lớn các quốc gia có thu nhập thấp vào nguy cơ tái cơ cấu nợ”.
Nhiều chuyên gia dự báo, một trong những vụ vỡ nợ lớn nhất thế giới có thể sẽ xảy ra ở Nga vì kinh tế nước này này đang hứng chịu các lệnh trừng phạt, cô lập với thế giới và bị đóng băng dự trữ ngoại hối. Tuy nhiên, điều này vẫn chưa xảy ra vì kinh tế Nga vẫn có thể “trụ vững” trước các bất lợi.
Do vậy, Sri Lanka đang là nước đầu tiên trong danh sách phải hứng chịu khủng hoảng kinh tế. Đồng nội tệ của Sri Lanka đã giảm gần 40% trong năm nay. Tuần trước, quốc gia này đã đình chỉ các khoản thanh toán nợ nước ngoài, quyết định sử dụng những gì còn lại trong dự trữ để trang trải cho các khoản nhập khẩu thực phẩm và năng lượng.
 |
Những người biểu tình ở Colombo, Sri Lanka, vào ngày 12/4. Ảnh: Bloomberg |
Đối với những người như anh Jagath Gunasena, cuộc khủng hoảng kinh tế Sri Lanka đã tác động đến cuộc sống gia đình. Giờ đây, vợ và con trai của anh phải đứng hàng giờ để đổ đầy bình gas nấu ăn, đổ xăng cho xe. Anh cho biết gia đình mình vẫn may mắn hơn người khác, vì có cửa hàng thực phẩm.
“Ít nhất thì chúng tôi vẫn còn lượng thực phẩm thừa từ các kệ hàng để ăn. Tôi không biết những người khác sẽ tìm cách nấu ăn hay kiếm ăn bằng cách nào”, anh Gunasena chia sẻ.
Không chỉ Sri Lanka, Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập cũng được đưa lên hàng đầu trong danh sách các thị trường mới nổi chịu “tác động kép về kinh tế và tài chính” do chiến sự tại Ukraine. Ngoài ra, Tunisia, Ethiopia, Pakistan, Ghana và El Salvador có các khoản nợ lớn và chi phí đi vay tăng hơn 700 điểm cơ bản cũng nằm trong số các quốc gia có nguy cơ không trả được nợ trước mắt.
Các cuộc khủng hoảng ở nền kinh tế đang phát triển thường có xu hướng lan rộng ra ngoài điểm xuất phát của chúng. Ông Ziad Daoud, nhà kinh tế trưởng khu vực các quốc gia mới nổi của Bloomberg Economics cho biết: “Nếu xảy ra một loạt sự kiện tín dụng ở các thị trường mới nổi thì tác động tiêu cực của tổng thể có thể lớn hơn rất nhiều so với tổng các phần cộng lại”.
Ngân hàng Thế giới (WB) tính toán 60% các nước thu nhập thấp đang lâm vào cảnh nợ nần, hoặc có nguy cơ cao. Chính phủ các nền kinh tế mới nổi mới nổi đã tăng cường vay nợ để giảm bớt tác động của đại dịch. Theo IMF, chi phí giải quyết các khoản nợ đó đang tăng lên và vòng lặp vỡ nợ đang cận kề.
‘Thực sự là một thảm họa’
Sự gia tăng chi phí đi vay có thể còn tiếp tục tăng lên do những nỗ lực của Fed để kiềm chế lạm phát trong nước dẫn đến lãi suất Mỹ cao hơn. Điều này cũng khiến các ngân hàng trung ương của hầu hết các nước mới nổi cũng đang điều chỉnh tăng lãi suất.
Ông Jim O'Neill, cựu nhà kinh tế của Goldman Sachs, là người đã đặt ra thuật ngữ BRIC vào đầu những năm 2000 để mô tả các thị trường mới nổi đang phát triển nhanh chóng lúc bấy giờ là Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc. Ông cho biết, môi trường trong thời điểm hiện tại là điều khó đoán nhất mà ông từng thấy kể từ khi bắt đầu sự nghiệp trong lĩnh vực tài chính vào đầu những năm 1980.
“Nếu các nước giàu nhìn thấy nguy cơ lạm phát kéo dài thì ngân hàng trung ương của họ sẽ phải thắt chặt chính sách. Tuy nhiên, đối với một số thị trường mới nổi, động thái đó thực sự sẽ là một thảm họa”, ông cho biết.
Thảm họa tài chính đang dần xảy ra tại nhiều khu vực. Ngoài Sri Lanka, các quốc gia có vấn đề về cán cân thanh toán có Ai Cập và Tunisia vì giá lương thực tại đây tăng đột biến. Parkistan, đất nước có lạm phát cao kết hợp với căng thẳng địa chính trị, trong khi chính phủ nước này đang cắt điện tại các hộ gia đình và ngành công nghiệp vì họ không đủ khả năng mua than hoặc khí đốt tự nhiên từ nước ngoài để cung cấp nhiên liệu cho các nhà máy điện.
 |
Các kệ hàng trống trong một tiệm bánh ở Tunis, Tunisia, ngày 8/4. Ảnh: Bloomberg |
Tại Tunisia, nơi khởi nguồn của các cuộc nổi dậy Mùa xuân Ả Rập 2011, giá nhiên liệu đã tăng ít nhất 4 lần trong 13 tháng qua. Tình trạng khan hiếm hàng hóa tại quốc gia này đang lan rộng đến mức những người bán hàng ở chợ nói đùa rằng “cần sa còn dễ mua hơn bột mì”.
Ai Cập, nước nhập khẩu lúa mì lớn nhất thế giới đang ảnh hưởng nặng nề bởi sự biến mất của thị trường cung cấp từ Nga và Ukraine. Tổng thống Abdel-Fattah El-Sisi đã kêu gọi người dân nấu những bữa ăn ít xa hoa hơn, thậm chí bỏ tháng ăn chay Ramadan.
Khu vực Mỹ Latinh cũng không tránh khỏi tình trạng bất ổn. Peru đang trải qua nhiều tuần biểu tình bạo lực. Cán cân tài khoản vãng lai của Peru chuyển từ thặng dư 0,8% GDP vào cuối năm 2020 thành thâm hụt 2,8% vào năm 2021. Ở các nước láng giềng Colombia và Chile, thâm hụt đã lần lượt tăng lên khoảng 6% và 7% GDP trong quý cuối cùng của năm ngoái.
Tại Brazil, chưa đầy sáu tháng trước cuộc bầu cử tổng thống, các cuộc thăm dò dư luận cho thấy 75% công chúng không hài lòng về vấn đề chi phí sinh hoạt tăng cao. Mặc dù trong nhiều tháng qua, ngân hàng trung ương nước này đang tiến hành một chiến dịch thắt chặt tiền tệ mạnh mẽ, nhưng tỷ lệ lạm phát của Brazil vẫn ở mức 11,3% trong tháng 3.
Theo các chuyên gia, tình trạng bất ổn chính trị và kinh tế đang tác động đến những góc khuất trong nền kinh tế toàn cầu. Tổ chức Oxfam cảnh báo rằng, hơn 1/4 tỷ người có thể bị đẩy vào cảnh nghèo cùng cực trong năm nay.
