Tại Tọa đàm Mục tiêu phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp - Niềm tin và Trách nhiệm do BizLIVE tổ chức sáng 13/9, các chuyên gia kinh tế, tài chính đề xuất nhiều giải pháp để phát triển thị trường trái phiếu, đặc biệt là vấn đề xây dựng niềm tin và trách nhiệm để kênh huy động vốn này phát huy hiệu quả.
Cần xây dựng các công cụ xử lý rủi ro
Nhận định về thị trường trái phiếu tại Việt Nam, TS Nguyễn Tú Anh - Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Ban Kinh tế Trung ương cho biết, đây là mảnh ghép cần thiết của thị trường vốn nhưng phát triển hơi chậm so với các kênh tín dụng khác. Điều đáng mừng là có những con số tăng trưởng trái phiếu thời gian qua, cho thấy nhu cầu thị trường là vô cùng lớn, thể hiện cả nhu cầu của tổ chức phát hành và người mua.
Tuy nhiên, theo TS Tú Anh, do thị trường trái phiếu mới ra đời tại Việt Nam lại “lớn nhanh quá” nên mới dẫn tới những vụ việc đáng tiếc như vừa qua. "Giống khi mới tập đi mà đã đi quá nhanh thì dễ bị ngã, đôi khi ngã rất đau", ông Tú Anh so sánh.
Tôi rất ấn tượng với câu nói của Thủ tướng trong cuộc họp mới đây, đó là rủi ro và khủng hoảng là đương nhiên của thị trường. Điều này có nghĩa bất kỳ thị trường nào cũng có rủi ro. Khi chấp nhận rủi ro thì chúng ta phải có niềm tin, luật chơi rõ ràng. Do đó, việc xây dựng niềm tin rất quan trọng.
Theo ông Tú Anh, cách tiếp cận niềm tin truyền thống là xây dựng luật chặt chẽ. Cách làm như vậy đúng là giúp giảm thiểu rủi ro nhưng lại tiêu diệt thuộc tính đương nhiên của thị trường. Cách tiếp cận phù hợp hơn phải là xây dựng niềm tin, xây dựng các công cụ xử lý rủi ro. Mỗi nhà đầu tư có khẩu vị khác nhau về rủi ro nên có những nhu cầu khác nhau, vì vậy cần có các công cụ xử lý rủi ro khác nhau.
TS Nguyễn Tú Anh cho biết, công cụ phát triển niềm tin tốt nhất là xây dựng bảo hiểm rủi ro, đó là những định chế đảm bảo, rằng rủi ro ít thì trả phí ít, rủi ro nhiều thì trả phí nhiều… Thị trường khi đó sẽ tự vận hành một cách mượt mà hơn, bền vững hơn. Trách nhiệm này thuộc về cơ quan quản lý Nhà nước.
Chưa có đủ định chế thật sự để quản lý
Theo TS Lê Xuân Nghĩa - Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách tài chính tiền tệ Quốc gia, tổng dư nợ trái phiếu doanh nghiệp vào khoảng 1,5 triệu tỷ, trong khi đó tổng số vốn trung dài hạn hệ thống ngân hàng 5 triệu tỷ. Những năm qua, vốn trái phiếu tăng trưởng với khoảng 30-35%/năm.
Nếu theo tốc độ tăng trưởng đó thì 2 năm sau, khối lượng trái phiếu sẽ tăng lên gấp đôi, lên khoảng 2,8 triệu tỷ; 2 năm kế tiếp lên 5,6 triệu tỷ và 6 năm sau lên 11,2 triệu tỷ. Với con số này thì trái phiếu hoàn toàn có thể gánh được gần như vốn trung, dài hạn cho hệ thống ngân hàng.
Đó là kỳ vọng cho thị trường trái phiếu trong tương lai nhưng thực tế, theo TS Nghĩa, kênh huy động vốn này đang không được phát triển với ý nghĩa là "máu" của nền kinh tế. Thị trường vẫn như trò chơi đánh bạc của các nhà phát hành, có trường hợp sai phạm thì nhà đầu tư phải chịu.
Ông Nghĩa cho rằng, thị trường trái phiếu có độ rủi ro tương đối cao, vì thế cần có hệ thống giám sát vi phạm chuẩn để nhà đầu tư nhìn vào sức khỏe doanh nghiệp để quyết định lựa chọn đầu tư theo khẩu vị rủi ro. Hiện tại, bộ phận phát triển thị trường trái phiếu vẫn chỉ là bộ phận hẹp trong Uỷ ban chứng khoán Nhà nước; chưa có đủ định chế thật sự để quản lý, giám sát phát triển thị trường này.
Phải dựa trên xếp hạng tín nhiệm
TS Trương Văn Phước (Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách tài chính tiền tệ Quốc gia, nguyên Quyền Chủ tịch Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia) cũng đồng tình về việc phải có một định chế độc lập, một cơ quan chuyên trách tổ chức, thanh tra, giám sát và chịu trách nhiệm cho sự vận động của thị trường tài chính nói chung và thị trường vốn nói riêng.
Dân gian có câu “con dại cái mang”. Những vụ việc vi phạm xảy ra trên thị trường vốn vừa qua là hồi chuông cảnh báo khi chúng ta chưa có một định chế chịu trách nhiệm cuối cùng.
Bên cạnh đó, ông Phước cho rằng cũng cần phải có các định chế xếp hạng sức khỏe của doanh nghiệp, nhà đầu tư từ đó quyết định và chịu trách nhiệm về các quyết định đầu tư của mình.
Ông cũng nhấn mạnh việc phải có tài sản đảm bảo, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay. Nếu như nhà đầu tư chịu chơi với những loại tài sản không có tài sản không đảm bảo thì phải chấp nhận rủi ro.
Trong khi đó, TS, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh nêu quan điểm, thời gian qua, nhiều người nói về thị trường trái phiếu “3 không”: Không xếp hạng tín nhiệm, không tài sản đảm bảo, không bảo lãnh phát hành. Tuy nhiên cần phải xác định rằng không tài sản đảm bảo chính là một đặc điểm quan trọng của thị trường trái phiếu, nếu doanh nghiệp có tài sản đảm bảo thì họ đã đi vay ngân hàng.
Vì vậy, yếu tố quan trọng của trái phiếu doanh nghiệp là phải dựa trên xếp hạng tín nhiệm, kể cả doanh nghiệp bị xếp hạng thấp thì vẫn được quyền phát hành. Nhà đầu tư có mua không và mua với lãi suất bao nhiêu thì tuỳ vào khẩu vị rủi ro của họ.
 |
Ông Don Lambert, đại diện ADB tham dự và phát biểu tại hội thảo. |
Liên quan đến vấn đề xếp hạng tín nhiệm doanh nghiệp, ông Don Lambert - Trưởng ban Phát triển Khu vực Kinh tế tư nhân, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam cho rằng, thị trường vốn Việt Nam thời gian qua phát triển nhanh nhưng sự phát triển của các cơ quan xếp hạng tín nhiệm lại không tương ứng.
Theo ông Don Lambert, tại Việt Nam, các nhà đầu tư rót vào trái phiếu do doanh nghiệp phát hành rất ít, chủ yếu là trái phiếu Chính phủ và trái phiếu do các ngân hàng phát hành. Trong khi nhu cầu đầu tư vẫn rất lớn và phản ánh khá rõ qua sự phát triển của thị trường bảo hiểm.
Vì vậy, Việt Nam rất cần đến các đơn vị xếp hạng tín nhiệm với các yêu cầu bắt buộc. Cùng với đó, cần có những doanh nghiệp làm theo yêu cầu này để làm ví dụ cho thị trường. Thực tế, không ít công ty khá kém về việc công bố thông tin, các tổ chức tín nhiệm sẽ đảm nhận vai trò này để mang lại sự minh bạch cho nhà đầu tư.
 |
Thị trường trái phiếu Việt Nam tăng trưởng mạnh từ năm 2017. Nguồn: ADB |
Ông Don Lambert khẳng định, Việt Nam hoàn toàn có thể làm được xếp hạng tín nhiệm vì đã có những đơn vị xếp hạng tín nhiệm nội địa. Để có những đơn vị xếp hạng tín nhiệm uy tín thì cần học hỏi kinh nghiệm của các đơn vị xếp hạng tín nhiệm toàn cầu. Họ có nhiều kinh nghiệm khi đã làm việc tại những thị trường phát triển.
Doanh nghiệp cần có bộ phận quản trị tài chính
Ông Đặng Trần Phục – Chủ tịch HĐQT AzFin nhận định, hiện tượng trái phiếu nhiều không, nhà đầu tư cá nhân mất tài sản hoặc chưa thu hồi được thời gian qua dẫn tới pháp lý thắt chặt. Điều này khiến các doanh nghiệp làm ăn đàng hoàng cũng liên luỵ. Vì vậy để phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, cần làm rõ vai trò, trách nhiệm của các bên tham gia.
Đối với doanh nghiệp, ông Phục cho rằng cần phải có trách nhiệm với người cho vay, với chính công ty mình mình, và lớn hơn là trách nhiệm với thị trường tài chính. Để thực hiện trách nhiệm đó thì doanh nghiệp phải sử dụng vốn hiệu quả hơn, thực hiện đúng cam kết, trả nợ đúng hạn… Muốn vậy thì phải thành lập bộ phận quản trị tài chính doanh nghiệp.
Quản trị tài chính trong các doanh nghiệp Việt Nam hiện còn quá yếu. Rất ít doanh nghiệp (kể cả trên sàn) có bộ phận quản trị tài chính thực sự mà vẫn chủ yếu là kế toán kiêm nhiệm. Trong khi đó, bộ phận chuyên nghiệp này sẽ xem xét nhu cầu vốn bao nhiêu, cho dự án nào, tính toán dòng tiền, thời gian sử dụng, nên vay ngân hàng hay phát hành trái phiếu…
Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần có bộ phận chuyên nghiệp quan hệ với nhà đầu để cung cấp thông tin kịp thời, kết nối và huy động vốn hiệu quả khi phát hành trái phiếu.
Đối với các bên liên quan, trách nhiệm cũng rất quan trọng. Ông Phục cho biết, nhiều tổ chức thu xếp phát hành trái phiếu cho doanh nghiệp hưởng chênh lệch tới 4%. Vậy thì trách nhiệm của họ với nhà đầu tư như thế nào, cần phải quy định rõ.
Cuối cùng chính là trách nhiệm của nhà đầu tư, cần ứng xử ra sao để không bị thiệt hại. Theo ông Phục, trái phiếu cũng là một kênh giống các kênh khác, có rủi ro, nhà đầu tư cần nhìn nhận rõ điều này. Nếu trực tiếp mua trái phiếu thì phải tìm hiểu rất kỹ về tổ chức phát hành, đặc biệt là có cam kết mua lại không. Nhà đầu tư không đủ năng lực thì nên sử dụng tư vấn hoặc đầu tư vào các quỹ trái phiếu để đảm bảo an toàn.
