Phát triển nguồn năng lượng sạch, khó ở chỗ nào?

Phát biểu tại Diễn đàn, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Tài nguyên và Môi trường Phạm Văn Tấn cho biết, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã xây dựng và đang hoàn thiện Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu giai đoạn đến năm 2050, cụ thể hóa các mục tiêu đưa phát thải ròng về “0” vào năm 2050 (Net Zero 2050).

Tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP 26), Việt Nam đã cam kết đưa mức phát thải ròng về “0” vào năm 2050, giảm 30% tổng phát thải khí methane vào năm 2030 so với năm 2020.

Để thực hiện mục tiêu này, Việt Nam sẽ cần chuyển dịch dần sang các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, điện khí và các nguồn điện ít phát thải khác.

“Diễn đàn năng lượng sạch Việt Nam” lần thứ 2

Thay đổi cơ cấu nguồn điện để đạt mục tiêu Net Zero

Chia sẻ tại Diễn đàn, ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó trưởng Phòng Phát triển hệ thống điện Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) đưa ra tính toán, để đáp ứng mục tiêu trung hòa carbon năm 2050, đòi hỏi vốn đầu tư tăng 33%, cơ cấu nguồn điện thay đổi rất nhiều, dẫn tới giá điện trung bình có thể tăng tương ứng 30%.

Ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó trưởng Phòng Phát triển hệ thống điện, Viện Năng lượng, Bộ Công Thương phát biểu tại Diễn đàn.

Theo ông Cường, với kịch bản Net Zero 2050, không thể xây thêm nguồn điện than mới (trừ nhà máy đang xây dựng), thậm chí nhà máy điện khí cũng hạn chế đến mức tối thiểu. Trong khi đó nguồn năng lượng tái tạo gồm điện gió, điện mặt trời sẽ đóng góp chính trong cơ cấu năng lượng điện.

Cụ thể, tỷ trọng công suất năng lượng tái tạo tăng dần, năm 2020 đạt 25%, năm 2030 đạt 32%, năm 2045 đạt 58%. Tuy nhiên, ông Cường nhấn mạnh, điều này sẽ đồng nghĩa với một yêu cầu về đầu tư rất lớn cho quốc gia.

Lý giải về vấn đề này, ông Cường cho hay, nguồn điện năng lượng tái tạo là những nguồn điện gián đoạn do phụ thuộc thời tiết, nên cứ xây dựng 1 MW điện mặt trời sẽ phải xây dựng thêm 1 MW pin lưu trữ, để dự phòng những thời điểm nguồn điện này không khả dụng. Một điểm khác nữa, điện than có thể phát quanh năm với số giờ vận hành công suất cực đại (Tmax) là 6.000h, nhưng điện gió chỉ có Tmax là 3.000h.

“Nghĩa là, bỏ 1.000 MW điện than thì tương đương với việc phải xây thêm 2.000 MW điện gió mới bù được công suất hụt này và cũng tương đương với việc xây thêm 4.000 MW điện mặt trời”, ông Cường lý giải đó là lý do tại sao khi vào xây dựng điện năng lượng tái tạo thì cần công suất rất lớn.

Ngoài ra, theo ông Cường, công suất năng lượng tái tạo cần rất lớn còn do khu vực tiềm năng của năng lượng tái tạo lại ở miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam. Theo tính toán của Viện Năng lượng, xây dựng nguồn điện gió ở miền Nam hiệu quả hơn ở miền Bắc, bởi khu vực Bạch Long Vĩ (Hải Phòng) - có gió tốt nhất miền Bắc - nhưng chỉ đạt Tmax 3.000h, trong khi miền Trung đạt Tmax 4.200h.

Do đó, ông Cường cho rằng chấp nhận xây đường dây truyền tải để đưa điện ra miền Bắc còn rẻ hơn xây dựng các dự án điện gió miền Bắc.

“Điều này dẫn đến nhu cầu nâng cao công suất truyền tải từ miền Trung và miền Bắc lên 5GW đến năm 2035, 10GW đến năm 2040. Tất cả những thách thức trên khiến vốn đầu tư cho phát triển điện lực tăng cao”, ông Cường nói.

Theo tính toán mà ông Cường đưa ra, nếu đầu tư thông thường giai đoạn 2021-2045 cần khoảng 400 tỷ USD đầu tư nguồn và lưới, nhưng theo kịch bản Net Zero sẽ tăng lên 33%, tương ứng mức đầu tư khoảng 532 tỷ USD (mỗi năm tăng 5 tỷ USD).

Đây là thách thức lớn đối với nền kinh tế, do đó, ông Nguyễn Mạnh Cường cho rằng, trong thời gian tới phải huy động mọi nguồn lực trong và ngoài nước để đầu tư cho hạ tầng nguồn và lưới điện, mới có thể cung cấp đủ điện. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đã ban hành Luật Điện lực sửa đổi cho phép tư nhân tham gia.

Phát triển nguồn năng lượng sạch, gỡ khó cách nào, tìm vốn ở đâu?

Ông Hoàng Trọng Hiếu, Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Quốc gia về phát triển điện lực nhận định rằng chính sách khuyến khích phát triển điện năng lượng tái tạo đã đem lại nhiều kết quả tích cực.

Đến nay, tổng công suất lắp đặt nguồn điện năng lượng tái tạo trên cả nước đạt khoảng 20,7 GW, chiếm hơn 27% tổng công suất lắp đặt của hệ thống điện.

Tuy nhiên sự phát triển mạnh của các dự án điện gió và điện mặt trời đã dẫn đến mất cân đối nguồn tải theo miền do các nguồn điện gió và điện mặt trời phát triển chủ yếu tại miền Trung và miền Nam.

Cùng với đó, việc triển khai các dự án năng lượng sạch hiện còn gặp khó khăn trong công tác quy hoạch, đầu tư xây dựng cơ bản, giải phóng mặt bằng, cơ chế tài chính…

Ông Hoàng Trọng Hiếu, Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Quốc gia về phát triển điện lực

Cơ chế giá, theo ông Hiếu, hiện là một trong những khó khăn lớn nhất trong việc phát triển nguồn năng lượng tái tạo. Giá điện từ nguồn năng lượng tái tạo hiện cao hơn so với nguồn điện từ nguồn năng lượng truyền thống như nhiệt điện, thủy điện lớn...

“Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đang được Nhà nước giao thực hiện mua toàn bộ sản lượng điện từ các dự án năng lượng tái tạo với mức giá do Nhà nước quy định, chi phí bù giá cho năng lượng tái tạo đang được hòa chung với chi phí của ngành điện, chưa tách rõ ràng trong hóa đơn tiền điện. Khi tỷ trọng năng lượng tái tạo tăng lên thì thành phần bù giá sẽ ngày càng tăng và ảnh hưởng lớn đến chi phí giá thành ngành điện”, ông Hiếu cho biết.

Nhận định về xu hướng phát triển năng lượng sạch Việt Nam, ông Phạm Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo, Bộ Công Thương cho rằng, công nghệ năng lượng nói chung và điện năng lượng tái tạo ngày càng phát triển, chi phí sản xuất điện từ nguồn công nghệ mới ngày càng cạnh tranh so với năng lượng truyền thống.

Trong khi đó, việc đầu tư xây dựng các dự án điện sử dụng nguyên liệu hóa thạch như điện than, dầu, khí dự kiến sẽ có nhiều rủi ro về cung cấp nguyên liệu do Việt Nam không chủ động được nguồn nguyên liệu đầu vào, phụ thuộc vào biến động bất thường của nguồn nguyên liệu quốc tế.

Theo ông Hùng, Bộ Công Thương đang nghiên cứu đề xuất nhiều giải pháp về chính sách và phát triển cơ sở hạ tầng để có thể huy động năng lượng tái tạo tối ưu, chất lượng, đảm bảo mục tiêu phát triển đặt ra.

Cụ thể, ông Hùng cho hay Bộ Công Thương sẽ tiến tới sửa đổi bổ sung Luật Điện lực để hoàn chỉnh cơ chế chính sách về đầu tư, đấu thầu phát triển nguồn điện và lưới điện truyền tải phục vụ đấu nối.

Trong đó, cơ chế phát triển năng lượng tái tạo chuyển dịch từ chính sách hỗ trợ ban đầu để thúc đẩy phát triển thị trường sang chính sách đấu thầu cạnh tranh khi quy mô, thị trường đã thay đổi, để thị trường quyết định giá công nghệ, giá điện nhằm phản ánh sát và kịp thời sự thay đổi về công nghệ của thị trường thế giới.

Liên quan đến vấn đề vốn, bà Phạm Thị Thanh Tùng, Phó Vụ trưởng Vụ tín dụng các ngành kinh tế, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cho biết, đến hết 31/12/2021, dư nợ cấp tín dụng đối với các dự án xanh đạt hơn 441.000 tỷ đồng (chiếm 4,2% tổng dư nợ toàn nền kinh tế) tăng 32,5% so với năm 2020. Đặc biệt dư nợ tín dụng cho các dự án đạt khoảng hơn 212 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 47% dự nợ cấp tín dụng xanh của toàn hệ thống.

Cũng theo bà Phạm Thị Thanh Tùng, các tổ chức tín dụng gặp rất nhiều khó khăn cho các dự án năng lượng tái tạo vì phải tính đến yếu tố hiệu quả của dự án thông qua các vấn đề: giá điện, thời gian thu hồi vốn, yếu tố thời tiết, khả năng của hệ thống truyền tải, năng lực quản lý của chủ đầu tư.

Để cải thiện được các vướng mắc trên, theo bà Tùng, Việt Nam cần phải có chính sách đột phá, cần hình thành Quỹ Năng lượng tái tạo tại Việt Nam để tạo điều kiện cho các chủ đầu tư thực hiện các hình thức ủy thác, bảo lãnh, vay vốn thông qua quỹ này, phát hành trái phiếu xanh…để đảm bảo thu hút nguồn lực tài chính cho lĩnh vực này.

Bà Tùng cũng đề nghị Bộ Công Thương và EVN sớm ban hành chính sách về giá điện trong thời gian tới, đảm bảo minh bạch, nhất quán tạo niềm tin cho các nhà đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tại Việt Nam.

Diễn đàn Năng lượng sạch Việt Nam lần thứ hai do Tạp chí Năng lượng Việt Nam, Trung tâm Thông tin Năng lượng Việt Nam tổ chức với sự tham dự của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Cục Biến đổi khí hậu - Bộ Tài nguyên và Môi trường và Viện Năng lượng - Bộ Công Thương.